Morgunblaðið - 24.11.2002, Blaðsíða 5

eins og hann, ein rak búð, hinar höfðu
einverja handavinnu. Þetta var allt
saman efnað fólk og það sóttu að því
peningar. Systurnar voru þó smærri í
sniðum en Halldór þegar til við-
skiptanna kom, áttu ekki heilar blokk-
irnar eins og hann.
Við rákumst hvor á annan, ég og
hinn Halldórinn, í einhverju boði minn-
ir mig og hann segir við mig:
– Þú ættir að koma með mér vestur
til Los Angeles; það er nú munurinn að
búa þar eða að vera hér í Winnipeg.
– Ég á nú reyndar erindi til Los
Angeles, segi ég.
– Blessaður skelltu þér með mér. Ég
á feikinóg af fjölbústaðarhúsum út um
alla borg og það er aldrei svo, að ekki
sé laust herbergi, smáíbúð eða stúdíó
einhvers staðar, sem þú gætir fengið.
– Ja, vel er nú boðið, segi ég.
– Þú verður hjá mér, getur búið þar
eins lengi og þú vilt, sagði hann. Ég á
alltaf nóg af húsum og það er aldrei allt
útleigt.
Ég ákvað að taka þessu rausnarboði.
Það var fastmælum bundið, að við fær-
um saman í lestinni vestur um.“
Fékkstu að búa þarna án þess að
greiða húsaleigu?
„Ég komst afar ódýrt frá þeim út-
gjöldum. Ef illa stóð á en ég vildi samt
sýna lit og reyna að borga honum eitt-
hvað skikkanlega sagði þessi höfðingi:
Ekki til að tala um. Hann gerði það af
einhverri miskunnsemi og vorkunn-
semi við mig að taka við tíu dollurum af
mér stöku sinnum.
Ég man, að þessi hressilegi kall
sagðist gefa mér ríflegan aukaafslátt
fyrir að ég skyldi vilja leiðbeina honum
með kveðskap. Hann var alltaf að yrkja
og hringdi svo til mín á öllum tímum til
þess að fá fram athugasemdir og krítík.
Ég benti honum jafnóðum á hvernig
vísuorðin gætu farið betur og hann var
ánægður.“
Halldór Halldórsson hefur haldið
áfram að yrkja eftir að hann naut leið-
sagnar nafna síns úr Mosfellssveit. Í
grein um hann í Lögbergi tveimur ára-
tugum síðar er sagt að hann hafi feng-
ist nokkuð við ljóðagerð og þar birt eitt
ljóða hans Vesturland, sem hefst á orð-
unum:
„Ég heilsa þér, foldin hárra fjalla,
hagsæla Vesturland. / Heill þér Barði,
heill þér Göltur, heill þér Bjarg við
Rauðasand.“
Í greininni kemur fram, að Halldór
þessi hafi misst föður sinn ungur en
sýnt einstaka framtakssemi snemma,
byggt sér fjárhús yfir tíu kindur þegar
hann var fjórtán ára, verið búinn að
eignast róðrarbát átján ára að aldri og
haldið honum úti á sumrin. Hann hafi
lokið gagnfræða- og kennaraprófi frá
Flensborgarskóla í Hafnarfirði, stund-
að kennslu, lært verslunarfræði í
Kaupmannahöfn og þaðan hafi útþráin
borið hann til Ástralíu. Þá segir, að
Halldór hafi komið til Winnipeg
skömmu eftir aldamótin, gerst hinn
mesti athafnamaður á byggingarsviði.
Eftir fyrri heimsstyrjöld fór hann svo
til Los Angeles og reisti þar hvert stór-
hýsið á fætur öðru „og gerðist aðsóps-
mikill í athafnalífinu þar, ekki síður en í
Winnipeg“, segir í Lögbergi.
Eftir að þeir nafnar voru komnir
vestur að Kyrrahafi skrifaði Halldór
Kiljan Helgu, yngri systur sinni, sagði
frá ferðalaginu frá Kanada sem tekið
hefði fimm sólarhringa. Vetrarlegt hafi
verið orðið í Kanada en í Los Angeles
segir hann „allt grænt og fagurt“.
Hann nefnir í bréfinu að vestur hafi
hann farið „í félagi með íslenskum
milljónamæringi, sem á hér heima og
heitir Halldór Halldórsson“. Bréfið er
dagsett í Los Angeles 25. október 1927.
„Ég var aldrei á hrakhólum með
húsnæði í Los Angeles,“ segir Halldór
er við spjöllum áfram um dagana
vestra. „Lengst af var ég í þessum
skemmtilegu leiguhúsum hans Hall-
dórs, nafna míns, í nærri þrjú ár. Hann
lét mig helst ekki fara frá sér. Alltaf
voru eitt eða tvö herbergi sem voru
tóm og þar kom ég mér fyrir. Þarna
var fullkominn aðbúnaður, allt eins am-
erískt og hreinlegt og hugsast gat, góð
húsakynni með öllum nauðsynjum,
húsgögnum og glervöru. Allt til alls.“
Á viðskiptavettvangi sínum vestra
skrifaði íslenski „milljónamaðurinn“
nafn sitt Haldor Haldorson og gekk al-
mennt undir nafninu herra Haldorson.
Þótt hann hefði gott nef fyrir fasteigna-
viðskiptum og einstakt lag á að safna
sér auði var hann þó ekki fullkominn.
Halldór hefur á öðrum vettvangi sagt
frá því, að vandamál hans hafi ekki síst
tengst bifreiðaakstri og skorti á ratvísi.
Herra Haldorson hafi verið svo
vondur bílstjóri að fastur lögreglumað-
ur hafi verið hafður á hælunum á hon-
um til að sekta hann, og svo óratvís að
hann villtist iðulega „á leiðinni heim til
sín neðan úr bæ“. Einkum og sérílagi
hafi hann lent í vanda þegar hann hafi
ætlað að fara að vitja fjölskyldu sinnar í
sumarbústað þeirra á baðströnd stein-
snar fyrir utan bæinn. Þeir félagar hafi
einu sinni verið „að villast þángað“
heila nótt.
Veistu hvernig Halldór Halldórsson
efnaðist svona vel? spyr ég.
„Halldór sagði mér frá því öllu.
Hann var vestan út Önundarfirði, þessi
kall, ágætur og skemmtilegur. Ung-
lingur hafði hann farið utan, álpast alla
leið til Ástralíu, kom þangað staur-
blankur en varð stórríkur þar af að
braska.
Hann komst að því, að úti í eyði-
mörkinni var verið að reisa undirstöðu
að nýjum borgum og bæjum og kynnti
sér á hverju væri mest vöntun þar. Það
reyndist vera vatn og var honum sagt,
að menn tækju inn einhverjar pillur á
móti vatnsþörf líkamans. Þá var enn
ekki búið að leggja tugkílómetra vatns-
leiðslur sem síðar varð. Þarna var því
góður markaður fyrir vatn þótt engum
hefði dottið í hug að fara og selja vinn-
andi mönnum þann eðla drykk í þess-
ari eyðimörk.
Halldór var ötull og harður af sér.
Hann fór gangandi inn í eyðimörkina,
kannski álíka leið og héðan til Þing-
valla, með feiknarlega stórar ámur eða
önnur ílát með köldu vatni á bakinu
enda vestfirskt heljarmenni og seldi
vatn dýrum dómum. Einhverja þræla
fékk hann sér þegar hann sá að við-
skiptin myndu ganga og þá gekk þetta
hraðar og gróðinn margfaldaðist. Þetta
var sannkölluð gósentíð fyrir þennan
dugnaðarmann í eyðimörkinni.
Til hægðarauka fékk hann sér svo
bíl og ók á honum eins langt og hægt
var að komast inn í sandauðnirnar og
þaðan gekk hann með þrælum sínum.
Snillin var fólgin í því að selja mönnum
vatnið í smáskömmtum, nógu litlum,
fyrir offé. Viðskiptamenn hans höfðu
nóg af peningum en ekki deigan dropa
af vatni. Þeir þurftu vatn til að geta
hellt upp á kaffi eða vætt kverkarnar.
Þeir voru að drepast úr þorsta þessir
kallar og voru tilbúnir til að láta sinn
síðasta eyri fyrir vatnsdropa.“
Hélt Önfirðingurinn þessari starf-
semi áfram lengi?
„Hann lét það ekki á sig fá þegar
komnar voru betri samgöngur við ný-
lendubæina sem verið var að byggja í
eyðimörkinni. Þvert á móti leit hann
svo á, að það opnaði nýja möguleika og
flutti þá vatnið í tankbílum inneftir.
Þannig gekk þetta í nokkur ár, honum
safnaðist mikið fé, sem hann lagði svo
fyrir.
Svo fór Halldór til Los Angeles og
gerðist fasteignakaupmaður og leigu-
sali. Þótt hann ætti svona voðalega
mikið af húsum var þetta allra besti og
skemmtilegasti kall.
Mér finnst saga hans afbragðs
dæmisaga um, að velgengni í litlu einu
gefur aðgang að góðu áframhaldi – ef
rétt er farið að.“
Halldór Laxness – Líf í skáldskap eftir
Ólaf Ragnarsson er gefin út af Vöku-
Helgafelli. Bókin er 488 bls. að lengd
auk 56 myndasíðna.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2002 B 5