Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.2003, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. FEBRÚAR 2003
FIONA Mac-
Carthy sendi
nýlega frá sér
ævisögu
George Gord-
ons, eða Byron
lávarðs eins
og hann er
betur þekktur.
Bókin ber
heitið Byron –
Life and Legend, en þar heldur
MacCarthy því staðfastlega fram
að skáldið hafi verið samkyn-
hneigt, ekki tvíkynhneigt líkt og
áður hefur verið talið. Að sögn
MacCarthy var hinn eina sanna
ást Byrons þannig John Edles-
ton, kórdrengur sem hann átti í
sambandi við á háskólaárum sín-
um í Cambridge. Þó New York
Times telji fullyrðingu Mac-
Carthy um kynhneigð skáldsins
vafasama telur blaðið bókina
engu að síður vel til þess fallna
að vekja áhuga nýrra lesenda á
Byron svo framarlega sem þeir
falli ekki í þá gryfju að telja sig
hafa öðlast fullnaðar skýringu á
öfgakenndri hegðun skáldsins.
Texas og forsetastóllinn
BANDARÍSK utan- og innanrrík-
ismál hafa verið mikið í um-
ræðunni í kjölfar árásanna á Tví-
buraturnana og stjórnartíð
George W. Bush núverandi for-
seta þá ekki síður. Ekki eru allir
jafn hrifnir af forsetanum líkt og
bók Michael Lind, Made in Texas
– George W. Bush and the South-
ern Takeover of American Poli-
tics, ber með sér. En í bókinni,
sem að stórum hlut snýr að árum
Bush sem ríkisstjóra, sér Lind
Texas fyrir sér sem tvískipt fylki
þar sem andstæðar hefðir takast
á. Að mati New York Times Book
Review er lýsing Lind á komu
Bush í forsetastólinn hins vegar
mun áhugaverðari, en höfund-
urinn dregur þar upp ófagra
mynd þar sem hann segir forset-
ann hafa notað vald sitt til koma
fram efnahags- og utanrík-
isstefnu þeirra sem hvað lengst
séu til hægri í pólitík Suðurríkj-
anna.
Rétti maðurinn
GEORGE W. Bush er séður í öllu
jákvæðara ljósi í bók David
Frum, The Right Man – The
Surprise Presidency of Georgy
W. Bush, en Frum starfaði í rúmt
ár sem einn af ræðuhöfundum
forsetans. Framan af eru lýs-
ingar Frum á forsetanum áhuga-
verðar að mati Economist sem
segir hann hins vegar tapa þræð-
inum og týna sér í lofræðu þar
sem forsetinn og stefnumál hans
eru mærð til hins ítrasta.
Mailer áttræður
RITHÖFUNDURINN Norman
Mailer sem ekki bjóst við að ná
fertugu fagnaði í gær áttræð-
isafmæli sínu, en Mailer sendi ný-
lega frá sér
bókina
Spooky Art
þar sem hann
fjallar um
skrif, auk
þess sem þar
eru end-
urbirtar rit-
gerðir og við-
töl m.a. um
þol og hið yf-
irskilvitlega. Bókin hefur fengið
misjafnar viðtökur og hafði New
York Times eftir höfundinum að
hann væri ekki viss hvort hann
ætti eftir að senda frá sér aðra
bók en viðurkenndi engu að síður
að hann væri með stórt verk í
smíðum sem hann neitaði þó að
ræða frekar.
ERLENDAR
BÆKUR
Ævi og goð-
sögn Byrons
Byron lávarður
Norman Mailer
Í
MORGUNBLAÐINU síðastliðinn
fimmtudag er frétt þar sem Norman
Schwarzkopf hershöfðingi, sem stjórn-
aði liði bandamanna í Persaflóastríðinu
árið 1991, er sagður vara við stefnu
bandarískra stjórnvalda. Hann er sér-
staklega gagnrýninn á framgöngu varnarmála-
ráðherrans Donalds Rumsfeld sem notar hvert
tækifæri til að koma fram í sjónvarpi eftir að
stríðið gegn hryðjuverkum hófst, og „virðist
stundum næstum njóta þess“, en þessi gamal-
reyndi hermaður segir menn eiga að varast að
njóta þess að heyja stríð.
Schwarzkopf er ekki sá eini sem varar við
þeirri léttúð sem virðist einkenna afstöðu vest-
rænna ráðamanna til fyrirhugaðra árása á Írak.
Stríðsfréttamaðurinn Robert Fisk, sem skrifar
m.a. fyrir breska blaðið The Independent, segir
baráttuna um álit almennings ekki aðeins háða í
sjónvarpi og dagblöðum, heldur einnig í bókum af
öllum stærðum og gerðum, ekki síst á kaffiborð-
um Bandaríkjamanna þar sem hver viðhafnarút-
gáfan rekur aðra – tröllvaxnar ljósmyndabækur
með klisjukennda titla á borð við Á helgri grund,
Svo að aðrir megi lifa, Reiði í nafni drottins, Það
sem við sáum, Síðasta víglínan og Skuggi sverðs-
ins.
Svo virðist sem Bandaríkjamenn hafi smám
saman misst sjónar á þeim hryllingi sem dundi
yfir heimsbyggðina 11. september 2001. Hann
hefur smám saman vikið fyrir jákvæðari tákn-
myndum af hetjum og fórnfýsi, upphöfnum
smekklega á grúfu, eða með annan arminn fyrir
andlitinu og líta ekki út fyrir að vera mikið
skemmdir.
„Það er næstum eins og þeir sofi,“ hugsum við
og nælum okkur í annan bita af sunnudagssteik-
inni. Raunveruleikinn er annar og hann ratar
ekki inn á heimili okkar.
Stundum eru stríð óumflýjanleg, en þá eiga
þau að vera ráðamönnum og almenningi þung-
bær lausn. Að mínu mati ættu raunveruleg lýð-
ræðisríki að draga upp skýra mynd af öllum þeim
hörmungum sem fylgja vopnuðum átökum. Við
eigum að axla byrðarnar sem fylgja ákvörðunum
okkar, jafnvel þegar þær reynast réttmætar.
Í „Glaða stríðsmanninum“ eftir enska skáldið
Herbert Read er að finna þessar írónísku línur
um hermann úr heimsstyrjöldinni fyrri. Þar
dregur hann fram í fáum orðum andstæður róm-
antíska stríðsmannsins og morðæðisins á vígvell-
inum:
Hann getur ekki öskrað.
Blóðidrifið munnvatnið
lekur niður ólögulegan jakka.
Ég sá hann stinga
og aftur stinga
vel drepinn Húna.
Þetta er glaði stríðsmaðurinn, þetta er hann …
myndum af mannlegum harmleik, sem geta verið
fullar af reisn, en verða gjarnan niðurlægjandi
tilfinningaklám í höndum bandarískra frétta-
snápa.
Jákvæðu ímyndirnar eru vissulega mikilvægar
og gera mörgum kleift að takast á við lífið á nýjan
leik, en þær mega ekki deyfa okkur fyrir raun-
veruleika hörmunganna – að þúsundir saklausra
borgara létu lífið á hryllilegan hátt. Og ekki má
líta framhjá þeirri staðreynd að ef stríð skellur á
munu þúsundir annarra saklausra borgara láta
lífið og dauði þeirra verður ekkert merkingarrík-
ari fyrir þá sök að banamennirnir eru fulltrúar
hrikalega jákvæðra sjónarmiða.
Robert Fisk hefur ferðast um vígvelli heims-
ins. Hann telur fjölmiðla ganga of langt í því að
verja vestræna áhorfendur fyrir andstyggðum
stríðsins. Í kvöldfréttunum liggja hinir föllnu
FJÖLMIÐLAR
... ef stríð skellur á munu þús-
undir annarra saklausra borg-
ara láta lífið og dauði þeirra
verður ekkert merkingarríkari
fyrir þá sök að banamennirnir
eru fulltrúar hrikalega já-
kvæðra sjónarmiða.
G U Ð N I E L Í S S O N
GLAÐI STRÍÐSMAÐURINN
IEnn um höfundarhugtakið. Í þetta sinn vegnadeilna sem komið hafa upp hér í Lesbók í kjölfar
útgáfu á Ritsafni Snorra Sturlusonar þar sem Egils
saga er í fyrsta sinn prentuð undir höfundarnafni
Snorra. Guðrún Nordal gagnrýndi þessa útgáfu hér
í blaðinu í desember síðastliðnum og sagði að hvað
sem liði öllu tali um Snorra sem höfund Eglu væri
hann ekki höfundur þeirrar Eglu sem við lesum í
útgáfum í dag. „Eða í þeirri útgáfu sem kom út á
haustdögum undir nafni hans.“ Í Lesbók í dag
svara Vésteinn Ólason, sem ritaði innganginn að
Ritsafninu, og Örnólfur Thorsson, sem sat í rit-
stjórn útgáfunnar, þessari gagnrýni og færa rök fyr-
ir því að Snorri sé að öllum líkindum höfundur Eg-
ils sögu.
IIAð öllum líkindum. Í þessum orðum kjarnastdeilan. Þegar upp er staðið verður sennilega
aldrei hægt að komast til botns í því hvort Snorri
var sá sem setti Egils sögu fyrst á skinn, hvort það
var hann sem setti hana saman í upphafi. Það
stendur nefnilega hvergi að hann hafi samið þessa
sögu. Það stendur reyndar ekki höfundarnafn við
neina Íslendingasögu. Þær eru höfundarlausar
bókmenntir eins og flestar íslenskar bækur frá mið-
tali í Lesbók fyrir viku að höfundar miðalda hafi
verið safnarar, þeir byggðu á eldra efni sem þeir
settu saman á sinn hátt og bjuggu þannig til verk
með ákveðna merkingu. Þannig má gera ráð fyrir
að höfundur Eglu hafi þekkt sögur af Agli, senni-
lega varðveittar bæði í munnmælum og rituðum
heimildum, sem hann setti saman í sögu sem við
þekkjum nú í yngra handriti, að öllum líkindum
talsvert breytta. Með þessu er í raun verið að segja
að höfundar miðaldabókmennta hafi gegnt svip-
uðu hlutverki og ritstjóri dagblaðs nú á dögum; rit-
stjórinn raðar sögum sem hann hefur frá öðrum
saman á blöð og myndar þannig eina heild, heild
sem gefur skýra hugmynd um samfélag hvers tíma
þegar vel tekst til. Auðvitað getur útkoman end-
urspeglað hugmyndir og tilfinningalíf ritstjórans
að einhverju leyti en varla með jafn skýrum hætti
og skáldsaga eftir rithöfund frá sama tíma. Mun-
urinn er sá að nútímahöfundurinn hefur frjálsari
hendur með öflun efnis, hann getur vissulega not-
ast við sögur úr sarpi samfélagsins og fortíð-
arinnar en hann getur líka tekið upp á því að
byggja á persónulegri reynslu eða ímyndunarafl-
inu. Það getur ritstjórinn ekki leyft sér, og mið-
aldahöfundurinn gat það ekki heldur. Eða hvað?
öldum. Og jafnvel þótt við vissum að Snorri hefði
sett Egils sögu saman í upphafi gætum við ekki
fullyrt að sú Egils saga sem við þekkjum nú væri
eins og sú sem hann setti saman. Við eigum ekki
upphaflega handritið eins og Guðrún Nordal benti
á.
III En hvers vegna þessi leit að höfundi Egilssögu? Jú, ef við vissum hver höfundurinn væri
legðum við væntanlega annan skilning í söguna en
ella. Við gætum lesið söguna í ljósi ævi höfundarins
og við gætum reynt að átta okkur á ætlun höfundar
með sögunni eins og til dæmis Torfi Tulinius hefur
gert en hann heldur því fram að með Egils sögu hafi
Snorri verið að gera yfirbót fyrir syndir sínar.
IV En getum við verið viss um að höfundar ámiðöldum hafi unnið með sama hætti og höf-
undar nútímans gera? Er hægt að ganga út frá því
að höfundar miðalda hafi til dæmis hugsað verk
sín í samhengi við eigið líf, sem útleggingu á per-
sónusögu sinni? Svarið við þessari spurningu er
ekki einfalt. Ármann Jakobsson, sem ver dokt-
orsritgerð um miðaldasöguna Morkinskinnu við
Háskóla Íslands í dag, komst þannig að orði í við-
NEÐANMÁLS
sjóðurinn verið til staðar? Væru
Mezzoforte á barmi heimsfrægðar ef
sjóðsins hefði notið við? Mundu
Bubbleflies fá lag í Trainspotting með
stuðningi hans? Ég leyfi mér að
efast...
Ég held að allir áhugamenn um
umræddan sjóð geta viðurkennt að
það er á engan hátt lífsnauðsynlegt
fyrir íslenskt samfélag að hann verði
til. [...]
Auðvitað er það kjörið að íslenskir
tónlistarframleiðendur tækju höndum
saman til að styrkja innlenda fram-
leiðslu og útflutning hennar. Ef að Rík-
ið vill styrkja þá í þeirri viðleitni getur
það gert það með afar einföldum
hætti. Lækkað skatta. [...]
Það svo annað mál að þetta nöldur
mitt mun ekki skila miklu nema
kannski ásökunum um skammsýni og
bréfum frá fólki sem telur að „maður
lifi ekki á brauðinu einu saman“. Yf-
irgnæfandi líkur virðast á því að út-
flutningssjóður tónlistarlífsins taki til
starfa innan skamms alveg óháð þess-
um skrifum. Ég verð því að takmarka
ósk mína um að þingmennirnir haldi
að sér höndum við eyðsluna og fari
ekki á dæmigert kosningafyllerí.
Pawel Bartoszek
Deiglan
www.deiglan.com
KOSNINGAR nálgast óðfluga og
með þeim skemmtilegar hugmyndir
sums fólks um hvernig peningum ann-
arra skyldi eytt. Sú nýjasta er stofnun
sjóðs til að aðstoða íslenska tónlist-
armenn við að koma sér á framfæri
erlendis. Nú skal það viðurkennt að
hugmyndin er hvorki sú dýrasta né
heimskulegasta ef horft er til þess
hvaða fyrirbæri Ríkið hefur hingað til
styrkt til að verða flutt úr landi. Upp-
hæðirnar sem um ræðir yrðu til dæm-
is áreiðanlega ekki háar miðað við
þær krónur sem íslenskir þegnar eyða
til að sannfæra sjálfa sig um að þeirra
landbúnaðarvörur séu betri en aðrar.
Né heldur yrði hugmyndin úr takti við
þann vana starfsmanna opinberra
stofnana að nota peninga almennings
til að kaupa listaverk eftir kunningja
sína fyrir fleiri milljónir króna. [...]
Eða hvernig er það? Ég veit ekki
betur en að íslenskum tónlist-
armönnum hafi hingað til tekist að
koma sér á framfæri erlendis þrátt fyr-
ir skort á sérstökum útflutningssjóðum.
Björk, Sigur Rós og Quarashi eru
sönnun þess.
En er þessi árangur kannski aðeins
skuggi af því sem hefði orðið ef sjóðs-
ins hefði notið við. Hefði Selma
kannski meikað það hefði útflutnings-
TÓNLISTAR-
SJÓÐUR
Morgunblaðið/Golli
„Af því tók mánaðrinn heiti.“