Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.2003, Blaðsíða 6

6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. FEBRÚAR 2003
N
ORSKUR fræðimaður
skrifaði fyrir alllöngu
doktorsritgerð um
kveðskap eftir Egil
Skallagrímsson. And-
mælandi hans fann rit-
inu margt til foráttu og
tók svo til orða: „Það
er heppilegt fyrir doktorsefni að Egill
Skallagrímsson skuli ekki vera staddur hér í
dag. Hann hefði sennilega gripið til beittari
röksemda en ég hef gert.“ Í sama anda má
spyrja hvernig Agli hefði orðið við ef hann
hefði fengið að heyra söguna sem af honum
var skrifuð á þrettándu öld. Vera má að
karli hefði þótt ástæða til að grípa til vopna
gegn höfundinum og hefði þá komið sér vel
að vita hver hafði gerst svo djarfur að skrifa
söguna.
Það vakti nokkra athygli þegar Egils saga
Skallagrímssonar var prentuð í fyrra sem
verk Snorra Sturlusonar. Reyndar hefur
fjöldi fræðimanna lengi aðhyllst rökstudda
tilgátu um þetta, og skýrt var tekið fram í
útgáfunni að engar beinar heimildir séu fyr-
ir því að Snorri sé höfundur sögunnar. Fátt
hefur verið um andóf gegn þeirri kenningu í
sjö áratugi. Andmæli gegn svo eindreginni
tengingu komu þó fram í grein Guðrúnar
Nordal í Lesbók Mbl. 21. des. s.l. Í grein
Guðrúnar eru margar ágætar athugasemdir
um kveðskapinn í Eglu og varðveislu sög-
unnar. Henni þykir gengið of langt að til-
greina ákveðinn höfund, einkum af því að
sagan er ekki komin til okkar í upphaflegri
mynd og við bindum túlkunina um of með
því að eigna hana einum manni, en það sé
einmitt eðli Íslendingasagna að vera nafn-
lausar, án höfundar. Guðrún efast þó ekki
um að Egla hafi orðið til í Borgarfirði á
fyrri hluta þrettándu aldar, og hún hikar
ekki við að eigna Snorra Eddu og Heims-
kringlu. Rétt er að Egla er ekki varðveitt í
upphaflegri gerð sinni; en hið sama á raunar
við um Eddu, Heimskringlu, Íslendingasög-
ur allar og raunar bróðurpart íslenskra mið-
aldaverka.
Ekki er óeðlilegt að skoðanir séu skiptar
um það hvort heimilt sé að eigna Snorra
söguna með svo eindregnum hætti, og þar
sem við undirritaðir áttum nokkurn hlut að
máli þykir okkur rétt að gera lesendum
Lesbókar grein fyrir forsendum þess að
ákveðið var að birta Eglu í ritsafni Snorra.
Jafnframt er tilefni til að ræða almennar
forsendur fyrir ýmsu í gagnrýni Guðrúnar.
Það virðist ekki vera mikill skoðanamunur á
milli okkar og Guðrúnar um ritunarstað og
-tíma Egils sögu og varðveislu textans, en
hún tekur svo eindregið til orða um að rangt
sé að eigna söguna Snorra að ætla mætti að
þeir sem gáfu söguna út undir nafni Snorra
hafi verið að blekkja lesendur. Því er rétt að
ræða nokkru nánar rökin fyrir þeirri
ákvörðun. Rétt er að taka fram að við telj-
um mjög ólíklegt að nokkurn tíma takist
með jafngóðum líkum að eigna Íslendinga-
sögu nafngreindum höfundi og að leit að
höfundum þeirra hafi mjög takmarkað gildi
nema það geti tekist, eins og í þessu dæmi,
að finna höfund sem margt er vitað um og
mikil rit liggja eftir.
Við getum ekki fallist á að líta á forn
sagnarit sem einhvers konar samskotagildi,
þar sem fjöldi einstaklinga hafi selt svip-
aðan skammt í sumblið, heldur teljum við að
þau eigi sér jafnan upphafsmenn sem kalla
megi höfunda, þótt þeir hafi ekki eignað sér
þau sjálfir og varast beri að setja sér fyrir
hugskotssjónir vinnulag og afstöðu nútíma-
höfunda þegar hugsað er til þeirra. Úr efni
sem fyrir þeim lá og eigin hugmyndum settu
þeir saman texta sem höfðu svo skýr sér-
kenni, miðað við fyrri frásagnir af sömu efn-
um, að eðlilegt er að líta á rit þeirra sem ný
verk. Síðan breyttust þessi rit í höndum eft-
irritara. Stundum voru slíkar breytingar svo
gagngerðar að eðlilegt er að tala um annað
verk og annan höfund, en miklu algengari
voru litlar og oft tilviljanakenndar breyt-
ingar. Þá heldur textinn megineinkennum
sínum þótt orðalag og stundum stíll breyt-
ist, eitthvað sé fellt niður en öðru aukið við.
Ekki er um það ágreiningur að Egils saga
hafi verið sett saman á fyrri hluta þrettándu
aldar, og við teljum að handritageymd sög-
unnar beri handbragði ákveðins höfundar
glöggt vitni þótt verkið sé ekki varðveitt ná-
kvæmlega eins og hann gekk frá því. Mis-
mun handrita má túlka með ýmsu móti, en
við teljum þó að þær þrjár megingerðir sög-
unnar sem rekja má til miðalda séu tilbrigði
um eitt verk sem með sterkum rökum megi
eigna Snorra Sturlusyni. Heimskringla og
Snorra Edda hafa frá fyrstu prentun verið
gefnar út undir nafni Snorra. Allur þorri
fræðimanna hefur um langt skeið gengið út
frá því sem vísu að Snorri sé höfundur Egils
sögu. Okkur þykir fulldjúpt í árinni tekið
hjá Guðrúnu Nordal þegar hún segir að gef-
in séu út „ný og ný verk í nafni Snorra
Sturlusonar“, þótt Egla hafi nú verið gefin
út undir nafni hans með Heimskringlu og
Eddu.
Ekkert fornt íslenskt sagnarit er varð-
veitt alveg eins og höfundur gekk frá því
eða undirritað af höfundi (líklega kemst Ís-
lendingabók Ara næst því. Hann nefnir nafn
sitt í bókarlok, og líkur eru til að varðveittur
texti sé lítt breyttur frá frumtexta). Í elsta
handriti Snorra Eddu stendur að Snorri
Sturluson hafi sett hana saman, en í varð-
veittum handritum verksins hafa þó verið
gerðar æðimiklar breytingar frá frumtexta;
hann hefur verið styttur í elsta handritinu
en einnig aukið við það óskyldu efni. Í öðr-
um miðaldahandritum eru margvíslegir við-
aukar. Þrátt fyrir þetta varðveita handritin
ákveðinn kjarna sem hlýtur að vera frá
Snorra kominn, og í þessum kjarna kemur
fram geysileg þekking, sjálfstæði í hugsun
og frásagnarsnilld. Snorra Edda er einstætt
verk, og óhugsandi annað en sérstöðu þess
megi rekja til höfundarins, upphafsmannsins
Snorra. Konungasögurnar sem fengið hafa
nafnið Heimskringla eru unnar úr eldra
SNORRI OG
UM HÖFUNDA
FORNSAGNA
„Höfundurinn er dauður,“ sagði Roland Barthes í frægri grein 1968. Vésteinn og Örnólfur eru ekki sammála og benda á Snorra því til staðfestingar.
Egils saga var í fyrsta
sinn gefin út undir höf-
undarnafni Snorra
Sturlusonar í Ritsafni
hans sem kom út á síð-
asta ári. Guðrún Nordal
miðaldafræðingur
gagnrýndi þessa útgáfu í
grein hér í Lesbók sl.
desember og sagði
Snorra ekki höfund
þeirrar Eglu sem við les-
um í útgáfum í dag. „Eða
í þeirri útgáfu sem kom
út á haustdögum undir
nafni hans.“ Í þessari
grein svara ritstjórar Rit-
safnsins gagnrýni henn-
ar og færa rök fyrir því
að Snorri sé að öllum lík-
indum höfundur Eglu.
E F T I R V É S T E I N Ó L A S O N
O G Ö R N Ó L F T H O R S S O N