Morgunblaðið - 14.09.2003, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 2003 B 13
bíó
BARNSLEGUR ákafinn ogsköpunargleðin eru enn tilstaðar, gjarnan nýtt í þágu yf-
irgengilegs ofbeldis sem sett er
fram með snarpri hraðklippitækni
og kraftmikilli myndsýn frekar en
djúpri persónusköpun eða efnis-
miklum handritum. En, ekki síst,
einkennir verk Rodriguez sú sakleys-
islega grundvallarafstaða að hann
geti allt, þurfi ekki að aðlaga sig
Hollywoodumhverfinu heldur muni
það aðlaga sig honum, einfaldlega
vegna þess að hann skilar með til-
tölulega litlum tilkostnaði myndum
sem fólk vill sjá. Og nú hefur reynsl-
an staðfest að þetta sakleysi er ekk-
ert annað en heilbrigð skynsemi.
Í Once Upon a Time in Mexico
skrifar Rodriguez ekki aðeins hand-
ritið, leikstýrir því, stjórnar töku-
vélinni og klippir myndefnið, eins og
hann hefur gert í fyrri myndum sín-
um, heldur bætir hann enn um bet-
ur og hannar leikmyndina og semur
tónlistina. Þetta gerir hann ekki að-
eins til að spara launakostnað held-
ur vegna þess að honum finnst sjálf-
sagt að gera sem mest sjálfur og
telur það skerpa karaktereinkenni
verksins.
Þarna liggur einmitt rótin eða
kjarninn í þessum kvikmyndagerð-
armanni. Rodriguez er dæmi um gildi
sjálfshjálparinnar, því allt frá barn-
æsku varð hann að bjarga sér.
Hann fékk ekkert upp í hendurnar;
tækifærin skapaði hann með eigin
framkvæmdagleði og, væntanlega,
nokkru sjálfstrausti. Þegar hann
var að alast upp í San Antonio í Tex-
as í hópi tíu systkina þurfti hann að
berjast fyrir að ná athygli foreldr-
anna, sem gjarnan fóru með alla
hersinguna í bíó og létu hana horfa
á sömu myndina tvisvar, kannski til
að fá frið sjálf. Svona stór fjölskylda
var dýr í rekstri og horft var í hvern
eyri; þannig fékk Robert Rodriguez í
blóðið þá ráðdeildarsemi og útsjón-
arsemi sem verið hefur einn helsti
styrkleiki hans í kvikmyndagerð-
inni. Krakkahópurinn var ærsla-
fullur og uppátækjasamur og
snemma varð þetta umhverfi inn-
blástur fyrir Robert að segja af því
teiknimyndasögur. Þegar hann var
tólf ára heillaðist hann svo mjög af
ódýrum framtíðartrylli Johns Carpen-
ters Escape From New York að
hann ákvað að gera sjálfur kvik-
mynd, vopnaður 8 mm tökuvél og
naut fulltingis systkinanna, bæði
fyrir framan og aftan hana. Þá þeg-
ar blöskraði honum framköllunar-
kostnaður filmunnar og sneri sér
fljótlega að myndbandstökuvélum
sem hann hefur haldið að mestu
tryggð við síðan, nema hvað hann
gerði á háskólaárum sínum 16 mm
myndina Bedhead, sem fjallaði á
gamansaman hátt um stúlku sem
fær yfirnáttúrulega hæfileika við
höfuðhögg. Þessi mynd vakti at-
hygli á Rodriguez og vann til verð-
launa á hátíðum, auk þess sem frjótt
hugmyndaflug hans og teikni-
myndasögur juku hróður hans í Col-
umbiaháskóla, þótt hann þætti að
öðru leyti slakur námsmaður.
Robert Rodriguez varð á þessum ár-
um staðráðinn í að gera bíómynd í
fullri lengd. Og til þess að fjár-
magna dæmið brást honum ekki út-
sjónarsemin frekar en fyrri daginn.
Honum tókst að sanka að sér 7 þús-
und dollurum til verksins, ekki síst
með því að gerast tilraunadýr við
lyfjarannsóknir. Hann fékk vin sinn
Carlos Gallardo til að leika aðal-
hlutverkið og tók myndina við
þröngan kost í mexíkóskum
landamærabæ á tæplega þremur
vikum. Útkoman var El Mariachi,
efnisrýr en spriklandi fjörugur of-
beldisópus um gítarleikara sem tek-
inn er í misgripum fyrir byssubófa
og sætir ofsóknum allra handa ill-
þýðis. Rodriguez hafði hugsað sér að
selja myndina á spænskumælandi
myndbandamarkað en Columbia
keypti Bandaríkjaréttinn og ferill
þessa unga ákafamanns fór á stökk.
Annar barnslegur og frumlegur of-
beldisleikstjóri, Quentin Tarantino,
fann í honum sálufélaga og sam-
starfsmann, fyrst í smásagnamynd-
inni brokkgengu Four Rooms
(1995) og þeir áttu eftir að hafa mik-
ið saman að sælda. Þegar Rodrig-
uez svaraði kalli um að gera aðra
mynd í sama dúr og El Mariachi tók
Tarantino að sér aukahlutverk í
henni. Desperado (1995) hét hún og
þar fékk Rodriguez tækifæri til að
mjólka El Mariachi fyrir heldur
meiri pening og með Antonio Banderas
og Salma Hayek í aðalhlutverkunum.
Desperado bætti efnislega engu við
El Mariachi en krafturinn, hug-
myndaauðgin og stílsnerpan voru
ósvikin og styrktu stöðu Rodriguez
inni á Hollywoodmiðjunni. Hann gat
nú gert það sem honum sýndist.
Rétt eins og félagi hans Tarantino
hefur hann full yfirráð yfir lokagerð
myndanna og einnig markaðs-
setningu. Og næstu myndir sem
honum sýndist að gera veiktu ekki
þessa stöðu þótt hrollvekjuparódían
From Dusk Till Dawn (1996) færi út
í glóruleysi eftir efnilega byrjun og
unglingahrollurinn The Faculty
(1998) næði ekki út fyrir klisjur
þess útjaskaða forms.
Rodriguez söðlaði um árið 2001
þegar hann fékk útrás fyrir bernsku
sína með hreinræktaðri fjölskyldu-
mynd sem hleypti nýju lífi í þá
geldu grein. Með Spy Kids langaði
hann til að gera mynd eftir æsku-
minningum um hina skrautlegu fjöl-
skyldu sína. „En hvernig get ég
gert það án þess að drepa áhorf-
endur úr leiðindum? Og þá fékk ég
hugmyndina um að gera þessa fjöl-
skyldu að njósnurum.“ Spy Kids og
tvö framhöld hennar, 2002 og 2003,
hafa gengið best allra verka Rodrig-
uez.
En kannski er Once Upon a Time
in Mexico hans metnaðarfyllsta
verk þótt hann vinni enn spart og
sinni sjálfur eftirvinnslunni heima
hjá sér. Titill myndarinnar er bein
skírskotun í þann stóra áhrifavald
sem Sergio Leone og spagettívestrar
hans voru fyrir Rodriguez í upphafi
ferilsins, auk Mad Max-syrpunnar.
Mynd Leones Once Upon a Time in
America var hans metnaðarfyllsta
verk og það var Tarantino sem lagði
til við Rodriguez að hann gerði loka-
kafla í þríleik þar sem fyrir eru El
Mariachi og Desperado. Tarantino á
einnig titilinn. Hann kom á tökustað
Desperado og sagði: „Þetta er þinn
„dollaraþríleikur“ og vísaði þar til
Clint Eastwood-mynda Leones.
Once Upon a Time in Mexico er
epískt framhald á goðsögninni um
El Mariachi. Banderas snýr aftur sem
einfarinn með byssufjöld í gít-
artöskunni, Salma Hayek er látin ást-
kona í draumum hans og að beiðni
spillts FBI-manns (Johnny Depp) elt-
ist hann við eiturlyfjabaróninn Ba-
rillo (Willem Dafoe) sem hyggst
steypa Mexíkóforseta. Sem fyrr
byggir Rodriguez á eigin minningum;
frændi hans var í FBI og sagði hon-
um sögur af þeirri reynslu, sem
hann nýtir í handritinu. Hann segir
myndir sínar yfirleitt vera blöndu af
raunveruleika og fantasíu og Once
Upon a Time in Mexico er þar engin
undantekning.
Spar á pening, óspar á blóð
Þegar Robert Rodriguez frumsýndi fyrstu
bíómynd sína, El Mariachi, árið 1992 var
hann 24 ára og strax var farið að kalla
hann undrabarn í kvikmyndagerð. Áratug
og átta myndum síðar liggur við að hann
sé enn jafn mikið furðuverk í bandarískum
kvikmyndaheimi. Sjáið t.d. nýja, epíska
spagettívestrann hans Once Upon a Time
in Mexico, sem frumsýndur er hérlendis
um helgina, rétt eins og í Bandaríkjunum.
verst fimlega þegar framleiðend-
ur hans vilja að hann eyði sem
mestum peningum. „Kvikmynda-
gerð í Hollywood er farin úr
böndunum. Í árdaga, þegar Bust-
er Keaton og fleiri gerðu stór-
kostlegar myndir, voru fimm
manns fyrir aftan tökuvélarnar.“
Núna segir hann allt vinnsluferlið
ofhlaðið að mannskap, búnaði og
peningaeyðslu. „Það er tómt ves-
en að gera bíómynd. Og þegar
það er tómt vesen að vinna að
sköpun er eitthvað í ólagi við ferl-
ið.“
Reuters
Robert
Rodriguez
Árni Þórarinsson
SVIPMYND