Morgunblaðið - 07.11.2003, Blaðsíða 16

16 | FÓLKIÐ | FÖSTUDAGUR 7|11|2003 MORGUNBLAÐIÐ
Nýi vestrinn hans Kevins Cost-
ner er gott, eða réttara sagt
vont, dæmi um mikilvægi þess
að enda bíómynd rétt. Open Range þekkir
nefnilega ekki sinn vitjunartíma. Eftir afar
hæga, á köflum slyttislega, framvindu er loka-
uppgjörið snarpur og prýðilega sviðsettur
byssubardagi. Þar fá vondu kallarnir makleg
málagjöld, eins og vera ber að klassískri hefð,
og góðu gæjarnir standa uppi sem sigurveg-
arar, nokkuð laskaðir en lifandi. Þá er eftir að
ljúka tveimur efnisþáttum: Hvað framtíðin ber í
skauti sínu fyrir frjálsu og óháðu kúrekana sem
hetjurnar Robert Duvall og Costner standa fyrir
og hvað framtíðin ber í skauti sínu fyrir hina hik-
andi elskendur Costner og Annette Bening.
Fyrra atriðið fær bærilega úrlausn en það síð-
ara óbærilega. Næstum því svona: Costner
kveður Bening og heldur á braut, Bening horfir
á eftir Costner, Costner nemur staðar, hikar,
snýr aftur til Bening, hættir við og kveður Ben-
ing, heldur á braut, Bening horfir á eftir Cost-
ner, Costner nemur staðar, hikar, snýr aftur til
Bening, hættir við og hættir svo við að hætta
við og hættir svo við að hætta við að hætta við-
…Og þau mala og mala og masa
og hika og hiksta. Í staðinn fyrir
að áhorfandi kveðji bíómyndina
saddur og sáttur gengur hann út þungur og
þreyttur og leiður.
Hvernig bíómynd skilur við áhorfanda sinn –
eða bók við lesanda sinn – er án efa mikilvæg-
asti þátturinn af þeim þremur: Upphafi, miðju
og endi. Það liggur við að í lyktum myndar felist
tilgangur hennar. Sagan er sögð til að ná
ákveðinni dramatískri niðurstöðu. Allt of oft er
eins og höfundar kasti þá til höndum eða lypp-
ist niður eða viti ekki hvert ferðinni var í upphafi
heitið.
Dramatískt úrræðaleysi að leiðarlokum kvik-
mynda hefur orðið æ algengara á und-
anförnum árum, ekki síst í Hollywoodmyndum.
Þær halda áfram og áfram út af engu, löngu
eftir að þær hafa sagt það sem þær hafa að
segja, sem oft er reyndar ekki mikið. Um þetta
mætti nefna mörg dæmi en ég læt nægja að
minna á A.I. eftir Steven Spielberg, sem var
áhugaverð framtíðarfantasía lengi framan af
en kunni sér ekki hóf og bætti endi við endinn
og öðrum við þann. Um hið gagnstæða mætti
líka nefna ágæt dæmi: The Sixth Sense, The
Usual Suspects, Seven.
Tvennt kann að valda þessari útvötnun
endalokanna: Annars vegar er skugginn af
hinni yfirvofandi framhaldsmynd, þ.e. sögulok
mega ekki útiloka nýtt upphaf svo unnt sé að
græða meira á sömu hugmynd og sömu per-
sónum. Hins vegar er sú vaxandi markaðs-
væðing listgreinarinnar sem felst í því að prófa
myndir á tilteknum, völdum markhópum áður
en þær eru settar í dreifingu. Á slíkum prufu-
sýningum eru gerðar tilraunir með myndir og
áhrif þeirra á áhorfendur. Ef meirihluta hópsins
líkar til dæmis ekki endirinn er honum einfald-
lega breytt svo hann falli betur í kramið. Með
þessari aðferð verða að öðru jöfnu ekki til lista-
verk heldur tískuvarningur, einhvers konar
merkjavara í tiltekinni númerastærð, jafnvel
fjölskyldupakkningu. Tilgangur höfundarins
með verkinu verður aukaatriði andspænis því
aðalatriði að sem flestum líki við það. Því er
ekki furða að menn fái á tilfinninguna að í loka-
köflum kvikmynda séu höfundar í vaxandi mæli
að prófa sig áfram án þess að vita hvernig og
hvenær þeir eigi að skilja við.
Þetta var ekki svona. Á fyrstu áratugum kvik-
myndaframleiðslu voru endalokin yfirleitt skýr
og tær, jafnvel svo mjög að þau voru fyr-
irsjáanleg: Það góða sigraði það illa, elskendur
féllust í faðma og héldu út í sólarupprás eða
sólsetur eftir því sem við átti, og hikuðu ekki og
hikstuðu, öfugt við Kevin Costner og Annette
Bening. „The Happy Ending“ var föst stærð í
útreikningum framleiðenda, gjarnan með
bernskum ræðuhöldum í myndarlok um gildi
fjölskyldunnar, ástarinnar, frelsisins og amer-
íska draumsins. Á seinni hluta 7. áratugarins
og fyrri hluta þess 8. myndaðist óræðra list-
rænt andrúmsloft. Kvikmyndirnar, eins og sam-
félögin, glötuðu sakleysi sínu; veröldin var ekki
annaðhvort rósrauð eða dimmblá, ekki ann-
aðhvort svört eða hvít. Yfir vötnum sveif tor-
tryggni gagnvart einföldum lausnum og yfirvöld-
um, kvikmyndirnar urðu myrkari, spegluðu
óvissu um framtíð og forlög. Og nú er þessi
óvissa orðin að listrænni fötlun innan greinar
sem ofurseld er markaðsöflum.
Sú tíð er löngu liðin að bíómyndir endi með
þeim afgerandi texta THE END/ENDIR/FIN og
svo framvegis. Kannski er ástæðan sú að höf-
undar eða framleiðendur treysta sér ekki til
svo ákveðinnar niðurstöðu. Kannski ættu þeir
að láta standa í staðinn: OG SVO FRAMVEGIS.
Það virðist engin leið að hætta.
Endirinn endalausi
„Það er engin leið að hætta,“ raulaði Valgeir Guðjónsson í popplagi
í G-dúr sem engin leið er að hætta að raula þótt laginu sé í rauninni
lokið; það er auðvitað aðeins til marks um hversu gott lagið er. Hins
vegar er einhver mesta kúnstin í öllum listum, og reyndar lífinu líka,
að vita hvenær á að hætta – og hvernig.
SJÓNARHORN
Árni Þórarinsson
KEVIN COSTNER Í OPEN
RANGE: HVERNIG Í ÓSKÖP-
UNUM GET ÉG LOKIÐ MÉR AF?
Í augum hins 14 ára gamla Walters (Haley Joel Osment) er afskekktur bóndabær
frænda hans tveggja (Robert Duvall, Michael Caine) í Texas ömurlegasti staður á
jarðríki til að eyða sumrinu. En þangað er hann kominn því móðir hans (Kyra Sedg-
wick) ætlar að freista gæfunnar í Las Vegas. Notuð ljón (Seconhand Lions) er óvenju-
leg og gamansöm þroskasaga ungs pilts og frumsýnd í Laugarásbíói um helgina.
Adaptation (’02)
Nicholas Cage fer á
kostum í hlutverki
tvíbura. Annar er
frægur handritahöf-
undur sem þjáist af
ritstíflu. Orðaflaum-
urinn streymir frá
hinum – sem að
flestra áliti er einskis nýtur ruglu-
kollur.
Á eyrinni (On the
Waterfront) (’54)
Uppreisnargjarn
hafnarverkamaður
snýst gegn maf-
íuleiðtoga (J. Lee
Cobb) þegar bróðir
hans (Rod Steiger)
er myrtur.
Regnmaðurinn
(Rain Man) (’88)
„Uppi“ (Tom Cruise)
og innhverfur bróðir
hans (Dustin Hoff-
man) eru ólíkir, en
ná engu að síður
eftirminnilega sam-
an á Ódysseifsreisu um Bandaríkin.
Straight Story
(’00). Richard
Farnsworth endar
leikferilinn á
ógleymanlegan
hátt. Aldurhniginn
bóndi leggur í lang-
ferð til að kveðja
dauðvona bróður
sinn – á örsmárri garðdráttarvél.
Hvað nagar Gilbert
Grape? (What’s Eat-
ing Gilbert Grape?)
(’93) Johnny Depp
leikur „stóra bróð-
ur“, sem heldur
saman furðulegri
fjölskyldu í bestu
mynd Lasse Hallström í Vest-
urheimi.
Bræður koma
við sögu
MICHAEL CAINE
Árið 2000 var Michael Caine einkar eftirminnilegt. Hann vann sín önnur Óskarsverðlaun fyrir
besta leik í aukahlutverki í The Cider House Rules og Englandsdrottning aðlaði þennan stór-
sjarmör – sem eftirleiðis er titlaður sir Michael. Ekki sem verst fyrir cockney-strák úr fátækra-
hverfum Suður-Lundúna þar sem Caine fæddist í fjölskyldu alþýðufólks og lífið snerist um að
eiga fyrir mat.
Caine ákvað að leggja fyrir sig leiklistina um leið og hann útskrifaðist úr herþjónustu í Kór-
eustríðinu. Fetaði síðan frægðarbrautina upp á við á hefðbundinn hátt. Byrjaði í leikhúsi, hvarf
þaðan í sjónvarp og stal senunni í bíómyndinni Zulu (’63). Var fyrst tilnefndur til Óskars-
verðlauna fyrir Alfie og hefur leikið í á níunda tug kvikmynda.
Hann hlaut Óskarsverðlaunin í fyrra skiptið fyrir leik í mynd Woodys Allen; Hannah and Her
Sisters; verðlaun Bresku kvikmyndaakademíunnar fyrir Rita gengur menntaveginn (Educating
Rita); Golden Globe fyrir Dirty Rotten Scoundrels og Taktu lagið Lóa (Little Voice). Auk þess
hefur hann fengið fjórar Óskarsverðlaunatilnefningar.
Samleikur Roberts Duvalls og Michaels
Caines fær hjarta kvikmyndaunnenda til
að slá hraðar. Þeir eru goðsagnir í lifanda
lífi. Tveir konfektmolar í kassa kvik-
myndanna. Sem gömluðum sérvitringum,
grófum á ytra borðinu, ganga af þeim
hrikalegar tröllasögur. Þeir eiga að vera
fyrrum leigumorðingjar mafíunnar, banka-
ræningjar og stríðsglæpamenn á sínum
yngri árum. En smám saman komast þeir í
uppáhald hjá ungum dreng.
FR
UM
SÝ
NT
Robert Duvall
Robert Duvall hefur verið í fremstu röð
bandarískra leikara frá því í klassíkinni To Kill
A Mockingbird (’61). Hann var tilnefndur til
Óskarsverðlauna fyrir frammistöðu sína sem
lögmaður Corleone-fjölskyldunnar í Guðföðurn-
um I og II og jafnframt fyrir Apocalypse Now,
en öllum þremur var leikstýrt af Francis Ford
Coppola. Duvall var tilnefndur fyrir The Great
Santini og hlaut að lokum hin eftirsóttu verð-
laun fyrir myndina Tender Mercies.
Líkt og Caine barðist Duvall í Kóreustríðinu
og hélt að því loknu í leiklistarnám – þrátt fyrir
mótmæli föður síns, sem var aðmíráll í Sjó-
hernum. Duvall hélt beinustu leið til New York,
háborgar leikhússlífsins og nam m.a. hjá
Stellu Adler og í Actor’s Studio Lees Srasberg.
Þar dvaldist hann við nám og störf við leik-
húsin á og við Broadway um áratug. Duvall
stóð á þrítugu er honum bauðst hlutverk í To
Kill a Mockingbird og hefur verið allar götur
síðan einn traustasti og virtasti skapgerð-
arleikari Bandaríkjanna.
FRÆNDUR ERU
FRÆNDUM BESTIR