Morgunblaðið - 16.01.2004, Qupperneq 32

UMRÆÐAN
32 FÖSTUDAGUR 16. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í ÞAU tæplega 18 ár sem hér á að
hafa ríkt frjáls samkeppni á ljós-
vakamarkaði er rétt að líta yfir farin
veg. Ríkið trónir enn á toppnum með
rekstri útvarps og sjónvarps. Rík-
isfyrirtækið Síminn nær einokar
dreifingu á sjónvarps-
merkjum á landinu með
ljósleiðarakerfi og
sendahúsum. Kosnir
embættismenn keppast
við að hrópa á torgum
að aldrei hafi verið
meiri ástæða til að reka
öfluga ríkisfjölmiðla, og
bera fyrir sig sam-
þjöppun á eignarhaldi
fjölmiðla, en þó bara
þegar frumkvöðlar í við-
skiptum láta þar til sín
taka, og eru elítunni
ekki þóknanlegir. Á
sama tíma selur Ríkið svo banka sína,
sem hreint blómstra undir merkjum
frjálsa markaðarinns. Ég bið lesendur
að virða það að hjá Ríkisútvarpinu og
Símanum starfa mjög hæfir ein-
staklingar sem sinna starfi sínu af
miklum dug og metnaði.
Ríkið leggur til rúmlega 3 millj-
arða árlega til að standa straum af
rekstri tveggja útvarpsstöðva og
einnar sjónvarpsstöðvar. Þá hefur
ríkið yfirburði í sjónvarpsáhorfi og
útvarpshlustun, og nýtir sér það
óspart í sölu auglýsinga, í vægð-
arlausri samkeppni við frjálsa ljós-
vakamiðla, og skyldar svo alla lands-
menn að greiða sér þúsundir króna
mánaðarlega, ellegar missa viðtækið
sitt. Ég þráast við að borga, því ég á
hlut í sjónvarpsstöðvum og finnst
þetta óréttlátt, en missi sjónvarpið
mitt líklega fyrir rest.
Svo eru sumir hissa þegar erf-
iðlega gengur að fjármagna sjón-
varps og útvarpsstöðvar? Þar er
engin milljarða meðgjöf, þegar
frumkvöðlar ákveða að hætta öllum
sínum veraldlegu eigum til að vinna
að hugsjónum sínum, og bæta mann-
lífið.
Engin óháður aðili rekur þjónustu
fyrir leyfishafa sjónvarpstíðna á Ís-
landi.
Þú annaðhvort semur við Ríkið
eða situr eftir heima. Sjálfstæð-
isflokkurinn sem á að heita boðberi
frjálsræðis í viðskiptum, í forystu
fyrir einkaframtakið hefur því miður
misstigið sig all hrapalega þegar
kemur að ljósvakarekstri. Þó er þar
innandyra að finna þá
Pétur H. Blöndal, Birgi
Ármannsson og Sigurð
Kára Kristjánsson,
sem hafa lagt frma
þingsályktunnartillögu
um breytingu á út-
varpslögum, nr. 53/
2000.
Helstu röksemdir
fyrir frumvarpinu eru
þær að óþarft virðist að
ríkið standi í útvarps
rekstri, gerð þátta, út-
sendingu, uppbygg-
ingu dreifikerfis og
innheimtu útvarpsgjalds til þess að
ná fram þeim markmiðum sem Rík-
isútvarpinu eru sett. Þeim er öllum
hægt að ná með útboðum þar sem
allar útvarpsstöðvar, sem bolmagn
hafa, keppa um að bjóða bæði góðar
og hagkvæmar lausnir á þessum
markmiðum.
Því miður virðast það svo ætla að
verða örlög stafræns sjónvarps á Ís-
landi, að hæstvirtur Samgöngu-
ráðherra kemur fyrir rest á einka-
leyfi, sem svo verður aftur fært
Ríkinu með að veita Símanum einka-
rétt á slíkri dreifingu, þrátt fyrir að
honum megi vera full ljóst að einka-
aðilar séu langt komnir með innleið-
ingu nýrrar tækni sem gerir breið-
band Símans úrelt og frekari
fjáraustur í það batterí að hreinu að-
hlátursefni.
Ég ákvað að láta reyna á vilja Rík-
isins til að innleiða frjálsa sam-
keppni í uppsetningu
dreifikerfa úti á landi og bað f.h.
sjónvarpsfélags sem ég veitti for-
stöðu, um ríkisábyrgð upp á 50 millj-
ónir króna, en var synjað. Á sama
tíma er ætlunin að láta almenna
skattgreiðendur henda fleiri millj-
örðum króna í enn eitt ríkisfyr-
irtækið. Síminn rekur nú Rafveitu-
kapalkerfið í Hafnarfirði og mun
hafa endurnýjað það þannig að í
raun er um að ræða hefðbundið
breiðband. Fyrirtækið er í sam-
keppni við Norðurljós hf. með út-
sendingar á erlendum sjónvarps-
stöðvum og lokaði á Fjölvarp
Norðurljósa. Norðurljós sættu sig
ekki við að vera útilokuð frá afnotum
af kapalkerfinu og fengu góðan úr-
skurð bæjaryfirvalda.
Áralöng barátta mín sem frum-
kvöðuls í íslensku sjónvarpi við smá-
kónga og viðskiptamafíur er nóg til
að æra óstöðugan, og hefði einhver
verið búinn að pakka saman fyrir
löngu og hættu þessu. Og einmitt
þess vegna hef ég ákveðið að beina
kröftum mínum að uppbyggingu er-
lendra sjónvarpsstöðva á erlendum
mörkuðum, þar sem ríki og smá-
kóngar eru löngu horfnir af frjálsum
markaði þar sem frumkvöðlar fá
tækifæri til að njóta sín, og kveð með
þessum orðum: Ef byggir þú vinur
og vogar þér hátt, og vilt að það
skuli ekki hrapa, þá leggðu í það
dýrustu eign sem þú átt, og allt sem
þú hefur að tapa. Og fýsi þig yfir til
framtíðarlands, og finnst þú vel geta
staðið, þá láttú ekki skelfa þig leið-
sögu hans, sem leggur á tæpasta
vaðið.
Brotthvarf ríkisins
af ljósvakarekstri strax!
Hólmgeir Baldursson skrifar
um ljósvakamiðla ’Áralöng baráttamín sem frumkvöðuls
í íslensku sjónvarpi
við smákónga og við-
skiptamafíur er nóg
til að æra óstöð-
ugan…‘
Hólmgeir Baldursson
Höfundur er áhugamaður
um sjónvarp.
ÁRIÐ sem nú er liðið var um
margt merkilegt. Minnisstætt er
umstangið sem hrjáði þjóðina í
kringum Alþingiskosningarnar í
maí. Í aðdraganda kosninganna
beittu menn ýmsum
brögðum til að vekja
athygli væntanlegra
kjósenda á kosning-
unum og þó einkum
og sér í lagi til að
vekja athygli á sér og
sínu framboði. Þegar
kosið er í stjórn ver-
stöðvarinnar Íslands
verður mönnum tíð-
rætt um sjáv-
arútvegsmál. En at-
vinnugrein á borð
sjávarútveg er mik-
ilvægari en svo að
það sé í lagi að fórna
henni fyrir einhverja pólitík.
Til eru þeir sem segja að ill um-
ræða sé betri en engin og enn-
fremur að öll umræða sé af hinu
góða. Þeir sem lifa eftir þeirri for-
skrift eru ef til vill markaðssinnaðri
en undirritaður. Til þess að um-
ræða sé af hinu góða hlýtur hún að
þurfa að vera upplýsandi, í það
minnsta ekki villandi, þaðan af síð-
ur til þess fallin að brjóta niður.
Um tíma var áberandi í umræðu
manna, sem ættu að vera ábyrgir,
talsvert skeytingarleysi fyrir stað-
reyndum, og létu fullmargir sér
nægja að slá um sig hverskonar
orðatiltækjum sem voru hönnuð til
að grípa athygli, í fyrirsagnalíki oft
á tíðum. Þá kom fyrir að misskiln-
ings gætti þar sem menn blönduðu
saman, eins og oft vill
verða, stofnunum,
stjórnvöldum, stefnu,
strjálli og staðgóðri
þekkingu á lífinu í haf-
inu.
Það er synd að
menn geti leyft sér að
segja hvað sem er og
álíta að tjón sé þjóð-
inni til góðs. Vissulega
er maðurinn frjáls
orða sinna en mað-
urinn hlýtur og að
vera bundinn orðum
sínum. Eftir sem áður
er það ábyrgðarlaust
að ætla sér að vekja ánægju og
tilhlökkun kjósenda með að níða
niður heila atvinnugrein og ætla
það að undantekningar séu dæmi
um það hvernig reglan sé. Heilir
menn sem ætla sér að gera út á
trúverðugleika sinn, geta ekki
leyft sér að segja eitt, meina ann-
að og gera svo hvorugt. Þegar
menn efast um fræðilegar nið-
urstöður segjast una þeim eða
taka ekki af öll tvímæli hvað tiltrú
á niðurstöðurnar varðar og aðhaf-
ast svo lítið í að útskýra sín sjón-
armið. Þegar menn kenna op-
inberri stofnun um stefnu
stjórnvalda, sem er í raun mótuð
af hugmyndum flokksfélaga þeirra
flokka sem stýra landinu hverju
sinni, ef hún nyti ekki stuðnings
þar, væri vart þörf á að ræða þá
stefnu frekar. Þegar menn sví-
virða heila atvinnugrein og full-
yrða að þar stundi menn fremur
svik en sjó, þannig að fólk fælist
þá framtíðarmöguleika að draga
björg í bú og fáir sækja í nám
tengt sjávarútvegi. Þegar menn
álíta sig of ríka til að starfa í
„lyktandi“ atvinnugrein en flytja
inn fólk til að standa undir
velferðarkerfinu. Þegar menn
standa á móti þróun sem gerir
fólki kleift að skrimta en vilja
frekar stöðnun sem leitt getur til
hruns vegna skorts á sveigj-
anleika. Þegar menn ætla að
fræða fólk með sögusögnum í stað
þess að kynna sér stöðu mála.
Þegar menn vilja kæfa alla gerjun
með reglugerðafargani án þess að
uppúr gerjuninni geti sprottið nýtt
líf, nýir vaxtarmöguleikar. Þegar
menn ætla fólki að vera illviljað í
einni atvinnugrein umfram aðra
hafa menn sökkt sér of djúpt í öf-
und og óánægju því í raun starfa
allir að því sama markmiði að á
Íslandi geti fólk lifað hér eftir sem
hingað til. Öfund og óánægja sem
oft gætir milli starfsstétta tekur
tíma og athygli fólks frá því sem
raunverulegt markmið starfans er.
Sama hvað hver segir þá er aðal-
málið varðandi sjávarútveg fólgið í
því að það sé fiskur í sjónum sem
er veiddur og verkaður og þá seld-
ur, einhverjum kaupanda sem get-
ur hugsað sér að kaupa íslenskan
fisk, þrátt fyrir allt umstang og
umtal um glæpi, landráð og sóða-
skap. Ætli menn að auka hróður
íslensks sjávarútvegs eiga menn
ekki að sverta það gráa svæði sem
menn virðast starfa á í dag, vegna
áróðurs hryðjuverkamanna um
síðasta fiskinn í sjónum, með því
að básúna brottkast og brask. Nóg
er nú samt, tölum heldur um fal-
leg og bragðgóð fiskflök.
Innlegg í umræðu um umræðu
Arnljótur Bjarki Bergsson
skrifar um sjávarútvegsmál ’Það er synd að menngeti leyft sér að segja
hvað sem er og álíta að
tjón sé þjóðinni til
góðs.‘
Arnljótur Bjarki
Bergsson
Höfundur er formaður Hins íslenzka
sjávarútvegsfræðafélags og sérfræð-
ingur við Háskólann á Akureyri.
AÐ undanförnu hafa orðið tölu-
verðar umræður um fyrirhugaða
styttingu náms til stúdentsprófs. Er
það eðlilegt, því að mál-
efni skóla á ýmsum
stigum eru þjóðinni af-
ar mikilvæg. Hér verð-
ur hugað að þeim rök-
um, sem einkum hafa
verið færð fyrir stytt-
ingunni.
1) Sagt er, að vægi
stúdentsprófs á vinnu-
markaði sé nú með allt
öðrum hætti en fyrir
30–40 árum. Þá hafi
það verið ávísun á gott
starf, en nú hafi það
gildi sem góð almenn
menntun. – Þetta er
um sumt heldur hæpið.
Fyrir 30–40 árum, og
einnig síðar, vissu
menn vel, að stúdents-
próf væri áfangi á
námsbrautinni og oft
undanfari frekara
náms, en ekki trygging
fyrir góðu starfi. Góð
almenn menntun styrkir hins vegar
stöðu hvers manns, og hún verður
seint tekin frá honum. Það eru ekki
haldbær rök að skerða beri námið,
þó að fleiri ungmenni fái að læra.
2) Þá er sagt, að nú sé símenntun
lykilþáttur, og því sé eðlilegt að
skerða grunnmenntunina, menn
læri síðar á ævinni. – Símenntun er
vissulega mikilvæg, en hún réttlætir
ekki mikinn niðurskurð á grunn-
menntuninni. Góð menntun barna
og ungmenna er þeim vissulega mik-
ilvæg, en ekki má gleyma gildi henn-
ar fyrir samfélagið í heild. Hátt
menntunarstig þjóða er lykillinn að
farsæld þeirra. Ríki og sveitarfélög
verja því miklu fé til menntunar
æskunnar, og því fé er vel varið.
3) Sumir telja æskilegt, að nem-
endur verði stúdentar hér á svip-
uðum aldri og annars staðar á Norð-
urlöndum, þ.e. einu
eða tveimur árum fyrr
en nú er. Því sé eðli-
legt að afnema eitt ár í
framhaldsskólum okk-
ar. – Röksemdin er
hæpin, enda forsend-
urnar vafasamar. Ým-
islegt í skólakerfi okk-
ar á sér hliðstæður í
Danmörku. Margt er
þar líkt og hjá okkur,
en annað ólíkt. Flestir
danskir stúdentar út-
skrifast tuttugu ára,
eins og er hjá okkur,
en sænskir stúdentar
eru yfirleitt braut-
skráðir ári fyrr. – Í ís-
lenskum skólum með
áfangakerfi geta nem-
endur nú lokið námi
sínu á þremur árum,
og unnt væri að haga
skipulagi þannig í
bekkjarkerfisskólum,
að þetta væri einnig hægt þar. – Ár-
ið 2002 var birt fróðleg skýrsla, sem
Félagsvísindastofnun HÍ og Rann-
sóknarstofnun KHÍ unnu fyrir
menntamálaráðuneytið: „Sam-
anburðarkönnun á skólakerfum á
Íslandi, í Danmörku og í Svíþjóð“.
Þar kemur fram, að danskir (18 ára)
og sænskir (16 ára) framhalds-
skólanemar fá námsstyrki, og þeir
fá ókeypis námsbækur. Skólagjöld
eru engin (bls. 26–30). – Þeir sem
segja, að íslenskir framhalds-
skólanemar eigi að búa við svipuð
skilyrði og t.a.m. sænskir nem-
endur, þurfa að skilgreina betur
hugmyndir sínar. Vilja þeir, að ís-
lenskir nemendur fái ókeypis bækur
og önnur kennslugögn og styrki,
eins og hinir sænsku fá? Það er nú
líklega heldur hæpið. Eða er metn-
aðurinn í skólamálum þannig, að
þeir vilji einungis afnema eitt náms-
ár og láta skera niður kennslu í
framhaldsskólum okkar um 20%,
þ.e. um rúmlega 800 kennslustundir
(40 mín.) hjá hverjum íslenskum
nemenda og „samræma“ þannig
brautskráningaraldurinn? Og telja
þeir farsælt, að íslenskir framhalds-
skólanemar fái miklu færri kennslu-
stundir en danskir jafnaldrar
þeirra? – Hér má líka nefna, að sum-
arstörf íslenskra námsmanna auka
þroska þeirra, og þau veita náms-
mönnum tækifæri til að kynnast af
eigin raun margvíslegum störfum
þjóðar sinnar.
4) Því hefur verið haldið fram, að
stytting námstímans leiddi til betri
nýtingar skólatíma, námið yrði
markvissara og skilvirkara og
áherslur á réttum stöðum, enda
yrðu gæðin hin sömu og áður. – Í
slíkum fullyrðingum felast dylgjur
um, að í skólum sé ekki farið vel með
tíma, kennsla sé ómarkviss, skil-
virkni óviðunandi og áherslur rang-
ar. – Það er og hæpið, að kennsla
verði markvissari við stórfelldan
niðurskurð. Og hér má spyrja: Er
það yfirleitt sennilegt, að 19 ára
stúdent, með þriggja ára nám að
baki, standi jafn vel og 20 ára stúd-
ent með fjögurra ára nám og 800
fleiri kennslustundir að baki? Eða er
kennslan kannski í heild talin fánýt?
5) Sumir telja það gild rök hér, að
gerð hafi verið skoðanakönnun, þar
sem komið hefði fram, að meirihluti
þjóðarinnar væri því hlynntur að
stytta námstíma til stúdentsprófs. –
Um hæpin rök
fyrir styttingu
náms til
stúdentsprófs
Ólafur Oddsson skrifar um
fyrirhugaða styttingu náms til
stúdentsprófs
Ólafur Oddsson
’Það eru ekkihaldbær rök að
skerða beri
námið, þó að
fleiri ungmenni
fái að læra. ‘