Morgunblaðið - 13.02.2004, Side 34

34 FÖSTUDAGUR 13. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
„ÖRYRKJABANDALAG Íslands álítur
nauðsynlegt að tryggja með lagasetningu
að upplýsingar séu þannig fram settar að
allir geti notið þeirra, sagði Arnþór Helga-
son, framkvæmdastjóri Öryrkjabandalags
Íslands, í ávarpi sínu á ráðstefnu banda-
lagsins sem fram fór á Grand hóteli í gær
undir yfirskriftinni Aðgengi að upplýs-
ingasamfélaginu. „Upplýsingalæsi í nútíma
samfélagi er forsenda þess að fólk geti tek-
ið jafnan þátt í samfélaginu,“ sagði Arnþór
í ávarpi sínu.
Hann rifjaði upp að þegar tölvutæknin
fór að ryðja sér til rúms hefðu margir ótt-
ast að hún myndi leiða til færri starfa og
að margir hópar yrðu afskiptir. „En fyrir
baráttu samtaka fatlaðra og hugvitsemi
tækni- og vísindamanna hafa sennilega
tölvurnar skapað fleiri fötluðum aðgang að
störfum en nokkur önnur tækni fyrr og
síðar. Upplýsingatæknin hefur jafnað að-
stöðu meirihluta fólks í iðnvæddum lönd-
um hins vestræna heims og þessi tækni
sækir stöðugt á í þróunarríkjunum. Hinu
ber þó ekki að leyna að upplýsingatæknin
hefur skilið marga eftir útundan og því
þarf að breyta.“
Arnþór sagði Bandaríkjamenn hafa ver-
ið með þeim fyrstu til þess að átta sig á
hættunni á þeirri einangrun sem upplýs-
ingatæknin gæti haft í för með sér. „Þar
hafa verið sett lög sem eiga að tryggja að
allan hugb
að þörfum
sama gildir
þýðingame
eftir því se
Sagði Ar
bandsins væ
staðla sem
aðra að up
hafa áttað
neytenda g
vegna þess
Má þar nef
blinda og s
hamlaða og
um að skýr
Ráðstefna Öryrkjabandalags Íslands um aðgengi að up
Upplýsingalæsi forsen
geti tekið jafnan þátt í
Fjölmennt var á ráðstefnu Öryrkjabandalagsins þar sem fjallað var um aðgengi að upplýsingasamfélag
MARGS konar tækni svo sem
talgreinir, sem greinir talað mál
og breytir í texta, farsímar, smá-
skilaboð og myndskilaboð hafa
aukið aðgengi fatlaðra að upplýs-
ingasamfélaginu. Á ýmsum svið-
um hefur verið gengið til góðs en
mörgu er enn ábótavant eins og
kom fram á ráðstefnu Öryrkja-
bandalagsins, Aðgengi að upp-
lýsingasamfélaginu, sem fram
fór á Grand hóteli í gær.
Í erindi Sigurlínar Margrétar
Sigurðardóttur, varaþingmanns
Frjálslynda flokksins, kom m.a.
fram að táknmálstúlkar væru of
fáir og ekki væri lögbundið að
heyrnarskertir og heyrnarlausir
hefðu aðgang að þeim. Sagði hún
að samkvæmt könnun sem hún
gerði sjálf á textuðu íslensku
sjónvarpsefni á viku tímabili
hefði komið í ljós að aðeins um 1⁄3
þess væri textaður. Benti hún á
að textun á sjónvarpsefni væri
ekki aðeins gagnleg heyrnarlaus-
um, heldur einnig börnum sem
væru að læra að lesa og nýbúum
og útlendingum sem væru að
læra íslensku. Notendahópurinn
væri því stór. Sagðist hún vilja
sjá táknmálið fá meira vægi í
sjónvarpinu og benti á að tákn-
málsfréttatíminn væri aðeins um
7–8 mínútna langur. Þá sagði
hún vanta túlkun á opinberum
viðburðum og leiksýningum.
Sigurlín sagði að smáskilaboð
hefðu breytt miklu fyrir heyrn-
arlausa og heyrnarskerta og
sagðist telja þá vera metnotend-
ur SMS-skilaboða.
Sigurlín talaði einnig um mál-
efni daufblindra og sagði að
snertitáknmálstúlkar væru að-
eins tveir hér á landi og engir
fylgdarmenn, sem sérhæfðu sig í
aðstoð við þá, væru hér starf-
andi. Í máli hennar kom enn-
fremur fram að kallkerfi í flug-
stöð Leifs Eiríkssonar, sem og í
öðrum flugstöðvum, væri kall-
kerfið aðeins fyrir heyrandi og
benti á að svokallaðir kallskjáir,
þar sem hægt væri að koma öll-
um upplýsingum á framfæri við
farþega, myndu hjálpa í þessu
sambandi. Í tengslum við al-
mannavarnir benti hún á nauð-
syn þess að þegar viðbúnaðar-
ástandi væri lýst væri fenginn
túlkur til að koma skilaboðum á
framfæri við heyrnarskerta og
heyrnarlausa.
Talgreinir til hjálpar
Helga Waage, tæknistjóri
Hex, kynnti á ráðstefnunni Hjal-
verkefnið og þróun talgervils,
sem gerir kleift að veita margs
konar sjálfvirka þjónustu í gegn-
um síma.
Verkefnið var unnið af þremur
masters-nemum sl. sumar í sam-
vinnu við Háskóla Íslands, Ný-
herja, Hex hugbúnað, Grunn
gagnalausnir og Símann. Þróað-
ur var talgreinir, sem greinir tal-
að mál og breytir í texta. Í
vinnslu kerfisins voru hljóðrituð
50 þúsund íslensk orð og tóku
2.000 Íslendingar þátt í verkefn-
inu. Með því var tryggt að öll
hljóð í íslensku væru til staðar.
Talgreinirinn var svo þjálfaður
hjá fyrirtækinu Scansoft í Þýska-
landi í 6 vikur og í ljós kom að ís-
lenska hentar vel til vélrænnar
greiningar; það er langt á milli
hljóða, tungan hefur ákveðnar
áherslur og fáar mállýskur.
Með talgreininum má til að
mynda lesa af vefjum t.d. frétta-
vefjum, en þróun á þuli, sem
fengið hefur nafnið Snorri, er
enn í gangi. Snorri er enn frekar
óskýrmæltur að sögn Helgu en
margar þjóðir, t.d. Ítalir og Bret-
ar, hafa náð góðum árangri vi
hönnun þula sem lesa ritað má
af t.d. Netinu. Fréttasími mbl.is
fréttavefjar Morgunblaðsins
notast við þessa tækni en í hon
um les þulur, eða talgervill, up
helstu fréttir af vef Morgun
blaðsins og veitir ýmsar aðra
hagnýtar upplýsingar sem
vefnum er að finna.
Bæta má aðgengi að
upplýsingum á vefsíðum
Sigurður Fjalar Jónsson, sem
kennir nemendum með þroska
hömlun í Fjölbrautaskólanum
Breiðholti, benti í erindi sínu á a
hafa bæri grundvallaratriði
huga þegar hönnuð væri vefsíð
sem ætti að nýtast öllum. Ben
hann á að vanda þyrfti alla texta
vinnu, að hreyfing fangaði at
hygli og að mismunandi litað let
ur gerði það einnig. Sagði han
að hugsanlega stangaðist þetta
við staðla sem vefhönnuði
styddust við við gerð vefja en a
huga bæri að valmöguleikum
þegar gera ætti aðgengilega
vef.
Snævar Ívarsson, varaformað
ur Félags lesblindra á Ísland
tók undir orð Sigurðar og sagð
að til að gera vefi aðgengileg
fyrir alla þyrfti að bjóða upp
stækkun á letri og jafnvel mis
munandi liti í bakgrunni sem
auðveldi lesblindum lesturinn
Þá benti hann á að leturger
gæti skipt máli, t.d. hentaði Tim
es New Roman verr lesblindum
heldur en t.d. Comic Sans-letur
gerðin. Með því að auka línub
og minnka dálkabreidd væri lík
komið til móts við þennan hóp.
Á ráðstefnunni var bent á a
ýmsir vefir, t.d. vefur stjórnar
ráðs Íslands, raduneyti.is væri t
fyrirmyndar hvað þetta varðaði.
Aðgengi fatlaðra að
upplýsingum má bæta
SKÝRAR LEIKREGLUR ERU
EKKI MÓTSÖGN VIÐ FRELSI
Davíð Oddsson forsætisráðherralagði áherslu á það í ræðu sinni áViðskiptaþingi í fyrradag að engin
mótsögn væri fólgin í að boða meginregl-
una um frelsi í viðskiptum jafnframt því að
tryggja að skýrar leikreglur giltu og væri
framfylgt í viðskiptalífinu.
Í ræðunni sagði forsætisráðherra: „Í
Morgunblaðinu var á dögunum dregin upp,
með skýrum hætti, mynd af því hvernig
nokkrar viðskiptablokkir hafa með fulltingi
viðskiptabankanna vaxið gríðarlega á und-
anförnum árum. Ekki verður hjá því kom-
ist að spyrja hvort sú mikla samþjöppun
gefi tilefni til að löggjafinn lagfæri leikregl-
urnar. Tilgangur baráttu okkar fyrir ein-
staklingsfrelsinu var aldrei sá að frelsið
yrði fyrir fáa útvalda. Of mikil samþjöppun
í efnahagslífinu er í mínum huga óæskileg
og lítt dulbúin frelsisskerðing. Ég þarf ekki
að hafa um það mörg orð hversu mikill
skaði það er fyrir viðskiptalífið og samfélag
okkar, ef samþjöppunin gengur úr hófi
fram. Það kostaði ekki lítil pólitísk átök að
ná allgóðri samstöðu um að nauðsynlegt
væri að ríkið hætti að leika aðalhlutverkið í
íslensku atvinnulífi. Enginn árangur hefði
náðst ef ekki hefði komið til stuðningur og
skilningur fólksins í landinu á mikilvægi
þessa máls. Ég er sannfærður um að stuðn-
ingur við þá stefnu sem hér hefur ríkt und-
anfarin ár mun fljótt fjara út, ef þess er
ekki gætt að jafnvægi ríki á markaðinum
og ekki gíni of fáir yfir of miklu.“
Forsætisráðherra sagði ákvörðun iðnað-
ar- og viðskiptaráðherra um að skipa nefnd
til að kanna þörf á sérstökum aðgerðum
vegna hringamyndunar bæði rétta og tíma-
bæra. En hann benti réttilega á að við
hugsanlega lagasetningu vegna hringa-
myndunar yrði að gæta að því að ýmsar
reglur sem eðlilegar væru í stórum hag-
kerfum nágrannalandanna ættu ekki alltaf
við í óbreyttri mynd hér. „Það má til að
mynda leiða að því líkur að það sé algeng-
ara hjá okkur að fyrirtæki séu í markaðs-
ráðandi stöðu eða því sem næst heldur en
gengur og gerist annars staðar þar sem
markaðirnir eru margfalt stærri. Framhjá
því verður ekki horft að til að geta boðið al-
menningi þjónustu á sem bestu verði þurfa
fyrirtæki að ná ákveðinni lágmarksstærð
og lágmarksstærð á litlum markaði kann í
vissum tilvikum að þýða óþægilega sterka
stöðu. Eins verða íslensk fyrirtæki að efl-
ast nægjanlega til að geta sótt fram á er-
lendum markaði. Þessari vel undirbyggðu
þörf fyrir lágmarksstærð má hins vegar
ekki rugla saman við áráttu til hringa-
myndunar eða viljanum til að ná markaðs-
ráðandi stöðu á fleirum en einum markaði.
Þar á milli er himinn og haf.“ Forsætisráð-
herra vék í framhaldinu að því að við þessar
aðstæður væri sérstaklega brýnt að fyrir-
tæki í markaðsráðandi stöðu hefðu eðlilegt
og virkt aðhald af fjölmiðlum.
Undir þessi orð ber að taka. Morgun-
blaðið hefur verið eindreginn boðberi frels-
is í viðskiptum, en jafnframt bent á að óheft
frelsi geti snúist upp í andhverfu sína.
Leikreglurnar verða að vera réttlátar og
skýrar og þeim fylgt eftir af staðfestu og
sanngirni. Eins og Davíð Oddsson sagði í
ræðu sinni á Viðskiptaþingi er það for-
senda þess að þjóðin fái notið sem ríkuleg-
astra ávaxta af atvinnustarfseminni.
Björgólfur Guðmundsson, formaður
bankaráðs Landsbanka Íslands, ávarpaði
einnig Viðskiptaþing og varaði við því að
stjórnvöld settu fyrirtækjum skorður.
Hann líkti íslensku viðskiptalífi við fót-
boltaleik og sagði mikilvægt að skipta ekki
um reglur í miðjum leik. „Í fótboltanum er
alltaf tekist á af krafti. Oft er tvísýnt um úr-
slit og sjaldnast eru allir á eitt sáttir um
gang leiksins. Þar hlíta allir leikreglum og
allir vita að dómarinn ræður. Aldrei er
skipt um reglur í miðjum leik til þess að
knýja fram úrslit sem er yfirvöldum, fjöl-
miðlum eða einhverjum áhrifahópum þókn-
anleg í hita leiksins. Engum yrði til fram-
dráttar að taka upp þann sið hér á landi.“
Erfitt er að taka undir þau orð Björgólfs
Guðmundssonar að nú sé til umræðu að
breyta reglunum í miðjum leik. Á undan-
förnum árum hefur verulega verið dregið
úr öllum höftum í íslensku viðskiptalífi.
Þróunin í kjölfarið hefur sýnt að leikreglur
vantar til að tryggja hagsmuni almennings
og koma í veg fyrir að viðskiptalífið þróist
með óeðlilegum hætti í þá veru að allir
þræðir þess safnist á örfáar hendur.
AÐGENGI AÐ UPPLÝSINGUM
Við búum í samfélagi upplýsinga. Nán-ast daglega má einhvers staðar heyra
talað um upplýsingaflóðið sem dynur á al-
menningi og mætti jafnvel ætla að sumum
þætti nóg um. Það vill hins vegar gleymast
að ekki er sjálfgefið að allir eigi aðgang að
upplýsingum. Í fréttatilkynningu, sem Ör-
yrkjabandalag Íslands sendi frá sér vegna
ráðstefnu sem haldin var í gær um aðgengi
að upplýsingasamfélaginu, kemur fram að
fjöldi fólks getur ekki nýtt sér ýmiss konar
tæknibúnað og upplýsingar vegna þess að
hönnun og framsetningu er ábótavant. Þar
segir að rannsóknir hafi sýnt að á milli 15%
og 20% almennings geti ekki fært sér í nyt
ýmsar nýjungar sem framleiðendur þróa.
Í upphafi ráðstefnunnar í gær afhenti
Arnþór Helgason, framkvæmdastjóri Ör-
yrkjabandalagsins, Morgunblaðinu að-
gengisviðurkenningu. Í viðurkenningunni
segir að það sé „fyrir margvíslegt frum-
kvæði og forystu um að gera íslenskt dag-
blað aðgengilegt öllum þjóðfélagshópum“.
Hugmyndin um að koma upp sérstökum
þætti í Morgunblaðinu með auðlesnu efni
kviknaði ekki innan blaðsins. Heiðurinn af
því á Ásta heitin Þorsteinsdóttir hjúkrun-
arfræðingur. Hún lagði árum saman að rit-
stjórum blaðsins að birta efni sem gert yrði
aðgengilegt sjóndöprum og torlæsum. Það
var fyrir framgöngu Ástu að ákveðið var að
gera tilraun með auðlesið fréttayfirlit viku-
lega. Gerður Steinþórsdóttir mótaði þessa
síðu í upphafi og hefur hún síðan verið unn-
in að hennar forskrift. Þetta efni má einnig
finna á sérstökum vef á mbl.is og geta not-
endur þar valið leturstærð og ásýnd sem
hentar. Auðlesna efnið fékk þegar í upphafi
góðar viðtökur. Viðbrögðin voru meiri en
nokkurn hafði órað fyrir og í síðustu könn-
un á lestri Morgunblaðsins mældist lestur
auðlesna efnisins 63%. Þessar undirtektir
færðu Morgunblaðinu heim sanninn um
mikilvægi þessarar þjónustu.
Morgunblaðið hefur átt langt samstarf
við Blindrafélagið – Samtök blindra og
sjónskertra á Íslandi um að koma helstu
fréttum blaðsins í það form að þær yrðu
lesnar fyrir blinda. Þegar tekið var upp
nýtt tölvukerfi á ritstjórn Morgunblaðsins
árið 2000 lagðist sá möguleiki af en fyrir
nokkru hófst samstarf við fyrirtækið Hex
um þróun nýrrar tegundar hljóðgervils
sem les sjálfkrafa fréttir af fréttavef Morg-
unblaðsins, mbl.is. Afrakstur þess sam-
starfs er fréttasíminn sem hægt er að
hringja í til að fá helstu fréttir lesnar.
Það er grundvallaratriði að tryggja að
enginn hópur einangrist í þjóðfélaginu og í
þeim efnum skiptir aðgengi að upplýsing-
um miklu máli. Viðurkenning Öryrkja-
bandalagsins er ánægjuefni en hún er
Morgunblaðinu fyrst og fremst hvatning til
að halda áfram á sömu braut – efla og bæta
þá þjónustu, sem þegar er veitt, og vera
vakandi fyrir nýjum leiðum til að auðvelda
aðgengi allra þjóðfélagshópa að upplýsing-
um.