Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.2001, Page 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. JANÚAR 2001 3
FORSÍÐUMYNDIN
Borgarlandslag í Hong Kong. Ljósmynd: Þorkell Þorkelsson.
Steinsteypuhjartað
slær í Hong Kong er undirfyrirsögn grein-
ar Úlfhildar Dagsdóttur um borgina. „Hægt
og hægt hef ég lyft af mér fargi rómantík-
urinnar og barist við að upplifa borgir eins
og mér er í raun eðlislægt (sbr. stein-
steypuhjartað), sem lifandi, frjóar og sí-
breytilegar,“ segir Úlfhildur.
Einar Már
Guðmundsson birtir þrjá sagnaþætti í Les-
bók í dag en þeir nefnast Reykjavík, Dr.
Róbert og Hendur og orð. Í upphafi þess
fyrsta segir: „Borgin er litlaus en býr yfir
dulúð sem fáir skilja nema þeir sem búið
hafa þar lengi, en þeir eru svo samgrónir
henni að þeir veita dulúðinni enga athygli.“
Loftfimleikar
á mörkum skáldskapar og veruleika er
heiti greinar Fríðu Bjarkar Ingvarsdóttur
um skáldsögu breska rithöfundarins
Angelu Carter, „Nætur í fjölleikahúsi“, en
hin vængjaða aðalsöguhetja þeirrar bókar
er boðberi breyttra tíma.
KALLÍMAKKOS
BORGIN
VAKNAR
Meðan hún mælti þau orð, að henni og hlustendum læddist
svefninn; þau sofnuðu vært, en sváfu þó ekki lengi.
Dögunin kuldaleg kom, þegar ræningjar ránsferðum ljúka.
Ljósker morgunsins lýsa nú þegar, og vatnsberar vafra
raulandi brag sinn um brunninn, en öxlar í vagnhjólum ymja.
Vaknar hann sem á húsið’ til hliðar við alfaraveginn,
þegar járnsmiðsins þrælar, sem eigin eyrum sjá borgið,
herja á annarra hlustir með höggum sem glymja í þaula. ...
Kallímakkos (310–440 f. Kr.) var grískt skáld og lærdómsmaður í Alexandríu. Hann var
helsta skáld síðhelleníska tímans. Meðal verka hans eru Aitía sem er löng elegía með
goðsagnaefni og fjöldi epígramma. Aðeins brot af verkum hans hefur varðveist.
Helgi Hálfdanarson þýddi
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
4 . T Ö L U B L A Ð - 7 6 . Á R G A N G U R
EFNI
RABB
A
LLIR stjórnmálaflokkar
sem eiga fulltrúa á Al-
þingi telja sig fylgjandi
því að ríkið stuðli að efna-
legum jöfnuði. Þeir
leggja að vísu mismikla
áherslu á þetta hlutverk
stjórnvalda. Hægrimenn
vilja helst bæta kjör þeirra verst settu með
stöðugleika, litlum ríkisafskiptum af efna-
hagslífinu, föstu gengi, lágum sköttum og
hagvexti þannig að allur þorri fólks eigi þess
kost að sjá sér farborða af eigin rammleik. Í
orði kveðnu eru þeir ekki hrifnir af því að
ríkið færi fjármuni milli manna með handafli
nema til þess að styrkja þá allra verst settu.
Þorri vinstri manna tekur nú orðið undir
áherslu hægri manna á fast gengi, litla verð-
bólgu og takmörkuð ríkisafskipti af efna-
hagslífinu. Þeir vilja þó ganga töluvert
lengra í tekjujöfnun en að styrkja þá allra
verst settu og telja sjálfsagt og eðlilegt að
ríkið leggi hátekjuskatt á þá sem hafa tekjur
vel yfir meðallagi og miðli fé til fleiri en
þeirra sem beinlínis líða skort.
Skiptum landsmönnum í 10 tekjubil þann-
ig að í því neðsta séu þau 10% sem lægstar
tekjur hafa, í því næstneðsta þau 10% sem
koma þar á eftir o.s.frv. Segja má að allir
stjórnmálaflokkar séu sammála um að rétt
sé að ríkisvaldið skattleggi þá sem eru í efstu
6 eða 7 bilunum til að styrkja þá sem eru í
neðsta bilinu. Um aðrar millifærslur er hins
vegar ekki samkomulag, a.m.k. ekki í orði
kveðnu. Í orði kveðnu segi ég, því það er
sama hvaða flokkar eru við völd, millifærslur
innan efstu 6 eða 7 tekjubilanna eru alltaf
miklu meiri heldur en frá efstu bilunum til
þess neðsta. Hvernig stendur á þessu ósam-
ræmi milli orða og gjörða? Hvernig stendur
á því að ríkisvaldið er t.d. tregara til að
hækka örorkubætur eða auka stuðning við
þroskahefta heldur en að styrkja byggðarlag
þar sem flestir hafa tekjur yfir meðallagi,
niðurgreiða námslán fyrir fólk sem mun til-
heyra efri lögum samfélagsins þegar kemur
að skuldadögum, setja upp sýningarbása í
Hannover eða búa til rándýr embætti handa
fyrrverandi stjórnmálamönnum?
Hluti af skýringunni er auðvitað að þeir
sem með völdin fara eru ekki lausir við
græðgi, frekju og aðra ljóta lesti neitt frekar
en við hin. Þeir misnota aðstöðu sína til að
bæta eigin hag á kostnað almennings. Annar
hluti af skýringunni er að vel skipulagðir
þrýstihópar hafa áhrif á pólitískar ákvarð-
anir og fólk í efri tekjubilunum myndar öfl-
ugri þrýstihópa heldur en þau 10% sem búa
við verst kjör. Ég held að þessar tvær skýr-
ingar dugi þó engan veginn einar sér. Ástæð-
urnar fyrir viðamiklum, óhagkvæmum og
heimskulegum millifærslum á fé innan efri
tekjubilana og tregðunni til að beita pólitísku
valdi í þágu þeirra verst settu liggja dýpra.
Ef til vill getum við öðlast einhvern skilning
á þessu með því að huga að samkeppni
vinstri og hægri flokka um atkvæði almenn-
ings.
Ýmsar ástæður ráða því hvernig kjós-
endur verja atkvæði sínu. Sumir taka aðeins
mið af óeigingjörnum hugsjónum en trúlega
láta flestir stjórnast af einhvers konar sam-
blandi af hugsjónum og hagsmunapoti, enda
eru hugmyndir manna um réttláta og skyn-
samlega landstjórn oftast nær eitthvað lit-
aðar af þeirra eigin hagsmunum. Við getum
t.d. gert ráð fyrir að flokkur sem er andvígur
niðurgreiðslum á mjólk eigi lítið fylgi í Fló-
anum. Einnig má ætla að flokkur sem vill
auka millifærslu á fé frá þeim ríkustu til
þeirra fátækustu höfði frekar til fólks í
neðstu tekjubilunum en þeim efstu.
Hugsum okkur nú einfaldaða mynd af
stjórnmálunum þar sem tveir flokkar bítast
um völdin, Hægri flokkurinn sem vill halda
sköttum í lágmarki og Vinstri flokkurinn
sem vill jafna kjör landsmanna sem mest.
Skiptum kjósendum í þrjá hópa eftir efna-
hag, ríka, bjargálna og fátæka þannig að
enginn hópur hafi hreinan meirihluta at-
kvæða. Gerum ráð fyrir að með skattlagn-
ingu og millifærslum sé hægt að færa 4 pen-
ingasekki frá þeim ríku, 2 frá þeim bjargálna
og 1 frá þeim fátæku.2
Á fyrsta kosningafundi stinga frambjóð-
endur hægri flokksins upp á að ríkið geri
ekkert til að breyta tekjuhlutföllum. Vinstri
menn stinga hins vegar upp á að 4 sekkir séu
teknir af þeim ríku og skipt milli hinna. Til-
lögunum er lýst í eftirfarandi töflu:
Hægri
flokkurinn
Vinstri
flokkurinn
Ríkir 0 -4
Bjargálna +3 +2
Fátækir -1 +2
Það ætti að vera ljóst að ef atkvæði kjós-
enda ráðast af eiginhagsmunum þeirra þá
eiga hægri menn enga von í þessum kosn-
ingum. Bjargálna og fátækir sameinast um
að kjósa vinstri flokkinn. Hægri menn hljóta
því að breyta stefnu sinni og loforð fram-
bjóðenda að verða eitthvað á þessa leið:
Hægri
flokkurinn
Vinstri
flokkurinn
Ríkir -2
Bjargálna +3 +2
Fátækir -1 +2
Nú höfðar stefna hægri flokksins betur til
ríkra og bjargálna heldur en stefna vinstri
flokksins svo hann á góða von um sigur.
Vinstri menn verða því að breyta stefnu
sinni þannig að hún verði hagstæðari fyrir
millitekjufólkið. Næsta tilboð frambjóðenda
hlýtur því að verða einhvern veginn svona:
Hægri
flokkurinn
Vinstri
flokkurin
Ríkir -2 -4
Bjargálna +3 +3,5
Fátækir -1 +0,5
Hægri menn geta ekki svarað þessu nema
sætta sig við að ríkir borgi meira en 2 sekki í
skatt. Meðan báðir flokkar biðla til miðj-
unnar verða tilboð þeirra sífellt hagstæðari
fyrir þá bjargálna en óhagstæðari fyrir ríka
og fátæka. Samkeppnin leiðir til þess að báð-
ir svíkja hugsjónir sínar. Hægri flokkurinn
sættir sig við háa skatta og vinstri flokk-
urinn við millifærslur sem gagnast einkum
þeim sem eru vel bjargálna og stuðla hreint
ekki að efnalegum jöfnuði. Við þessar að-
stæður er raunar eins víst að óhagræðið af
millifærslunum, sem kemur m.a. fram í
hærra verðlagi og færri atvinnutækifærum,
kosti þá fátæku meira en þeir fá frá ríkinu.
Leiðin út úr þessum ógöngum er að ríkir og
fátækir myndi sameiginlega blokk sem við
getum kallað Hægri alþýðuflokkinn og kosn-
ingastefna flokkanna verði einhvern veginn
svona
Hægri
alþýðuflokkurin
Vinstri
flokkurinn
Ríkir -1 -4
Bjargálna 0 +3,5
Fátækir +1 +0,5
Nú verða vinstri menn að svara með
stefnu sem er hagstæðari fyrir þá fátæku.
Það er umdeilanlegt hvort svona einfalt
líkan dugar til að varpa ljósi á raunveruleg
stjórnmál. Ég held samt að það sé umhugs-
unarefni hvort samkeppni hægri og vinstri
flokka um atkvæði miðjunnar er ekki helsta
ástæðan fyrir því hvað millifærslur innan 6
eða 7 efstu tekjubilanna eru miklu meiri
heldur en frá þeim efstu til þeirra neðstu. Ég
held líka að það sé umhugsunarefni hvort
svona tilfærsla fjár innan efri tekjubilanna
er minni hér á landi en í nágrannalöndunum
vegna þess að hér á landi hafa Sjálfstæð-
ismenn að nokkru marki komið fram sem
hægri alþýðuflokkur og höfðað til lág-
tekjufólks.
1 Guðmundur fjallar um þetta efni í ritgerð sem heitir
„Skólar samkvæmt vali“ og birtist í bókinni Rík-
isskólar eða einkaskólar, Reykjavík 1986.
2 Þetta líkan og rökfærslan sem á eftir kemur byggir að
verulegu leyti á 4. kafla bókarinnar The State eftir
Anthony de Jasay (Indianapolis 1998).
LÝÐRÆÐI OG
TEKJUJÖFNUN
E F T I R AT L A H A R Ð A R S O N
Arnar Jónsson
hefur staðið á leiksviðinu í ríflega 40 ár og
ætíð lagt sjálfan sig að veði. Hann leikur nú
hlutverk Kreons í Antigónu í Þjóðleikhús-
inu. Arnar ræðir um lífið í leikhúsinu í sam-
tali við Hávar Sigurjónsson.