Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.2001, Blaðsíða 2

Á DÖGUNUM kom út í Dan-
mörku 18. bindi í útgáfuröð á
heildarverkum heimspekingsins
Sørens Kierke-
gaards. Það inni-
heldur dagbók
höfundarins frá
tímabilinu 1842–
46, sem hann
auðkenndi JJ,
auk dagbóka sem
merktar eru EE,
FF, GG, HH og
KK. Bindinu
fylgir ítarlegt
skýringasafn. Útgáfuverkefnið
er unnið á vegum Rannsókn-
armiðstöðvar um Kierkegaard
hjá Gads forlag og mun taka til
allra skrifa höfundarins, þar
með talið blaðagreina, minn-
isfærslna, skýringa og
dagbókarskrifa auk ritverka
hans. Fyrsta bindið kom út árið
1997 en heildarsafnið, sem ber
heitið „Søren Kierkegaards
Skrifter“ (Skrif Sørens Kier-
kegaards), mun á endanum telja
55 bindi. Gagnrýnandi bókablaðs
Politiken skrifar um útgáfuverk-
efnið, þar sem hann segir að út-
gáfan veiti fróðlega innsýn í rit-
feril heimspekingsins á kostnað
aðgengileika.
Á slóð James Joyce
FIMMTÁN þekktir írskir rithöf-
undar hafa í sameiningu ritað
spennusögu sem ber heitið Yeats
is Dead (Yeats er dauður). Meðal
höfunda eru Frank McCourt,
Roddy Doyle, Marian Keyes og
Conor McPherson en ritstjóri er
Joseph O’Connor. Bókin er gefin
út til styrktar Amnesty Inter-
national en ágóði af sölu hennar
rennur til samtakanna. Sagan
lýsir spennuþrunginni leit að
glötuðu og áður óþekktu hand-
riti að síðustu skáldsögu James
Joyce. Við sögu kemur harð-
svíruð og spillt lögga og mafíu-
foringinn frú Bloom.
Skáldagan verður gefin út í
75.000 eintökum á Bloomsdag
sem haldinn er hátíðlegur á Ír-
landi þann 16. júní ár hvert en
það er sá dagur sem hin fræga
skáldagnapersóna Bloom hélt í
för sína um götur Dyflinnar í
Ódysseifi.
Gaiman á ferð um Ameríku
ÞANN 19. júní kemur út ný
skáldsaga eftir Neil Gaiman sem
ber titilinn American Gods (Guð-
ir Ameríku) og
lýsir ferð um
goðsagnkenndar
lendur Ameríku.
Í lofsamlegri um-
sögn ritstjóra á
Amazon.com
segir að sagan
feli í sér nokkurs
konar leit að
sjálfri sálinni í
Ameríku, ferð
sem sé annarleg og grípandi í
senn.
Neil Gaiman er einn þekktasti
myndasöguhöfundur heims en
hann skrifaði m.a. sögubálkinn
um Sandman sem út kom á önd-
verðum tíunda áratugnum. Þar
fléttaði höfundurinn goðsögum
ýmissa landa saman við nútíma-
leg málefni svo úr varð tíma-
mótaverk í myndasöguheim-
inum. Auk þess hefur Gaiman
skrifað nokkrar skáldsögur, m.a.
Good Omens, með Terry Pratch-
ett, sem er gamansöm saga um
endalok heimsins, og Never-
where sem er stórborgarfantasía
um undarlega hliðarveröld
Lundúnaborgarunnin eftir sam-
nefndum sjónvarpsþáttum.
American Gods er þó fyrsta sag-
an sem Gaiman einn gefur út
upprunalega í skáldsagnaformi.
ERLENDAR
BÆKUR
Höfundarverk
Kierkegaards
Søren
Kierkegaard
Neil Gaiman
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 9. JÚNÍ 2001
IBRESKA vikuritið The Economist segir erfingjaírska skáldsins Samuels Becketts hafa sýnt dirfsku
með því að leyfa kvikmyndun á öllum nítján sviðs-
verkum hans, en þau voru nýlega sýnd í Ríkissjón-
varpinu. Blaðið bendir á að sjálfur hafi Beckett
haft mikinn áhuga á kvikmyndum en jafnframt
hafi hann haft mjög ákveðnar skoðanir á því hvern-
ig ætti að nota formið. Hann hafi til dæmis sóst eft-
ir samstarfi við rússneska kvikmyndaleikstjórann
Sergei Eisenstein, sem ekki varð úr og unnið með
Buster Keaton að gerð síðustu þöglu myndarinnar
hans, Film, en hafnað samstarfi við Ingmar Berg-
man og fleiri kunna leikstjóra.
IIThe Economist telur að Beckett hefði vafalaustsnúið sér við í gröfinni yfir því hvernig sum
verka hans voru aðlöguð kvikmyndaforminu í þátt-
unum nítján. Hann hafi ætíð verið fullur efasemda
um að hægt væri að aðlaga sviðsverk að formi kvik-
myndarinnar svo vel færi og honum hefði vafalítið
þótt sumar tæknilegar útfærslur og brellur í mynd-
unum nítján orka tvímælis. Hann hafi haft þá
skoðun að það þyrfti að gera talsverðar formlegar
breytingar á verkunum til þess að þau gengju upp í
kvikmynd og haft það að leiðarljósi er hann kvik-
myndaði nokkur eigin verka.
III Blaðinu þykir hafa tekist verr upp við aðlögunfáguðustu verka skáldsins, svo sem Endatafls.
Í þeim sé unnið svo náið með sviðsformið að erfitt
sé að finna samsvarandi lausnir í kvikmynd. Betur
hefði tekist upp með verk á borð við Leikið sem eru
ekki eins föst í forminu. Að mati blaðsins ollu hins
vegar verk á borð við Katastrófu og Andardrátt,
sem stórstjörnur eins og Damien Hirst, Harold Pin-
ter og John Gielgud unnu við, mestum von-
brigðum. Yfir höfuð þykir The Economist verk-
efnið þó vera hugdjörf og þakkarverð tilraun Írska
sjónvarpsins til þess að færa framúrstefnuleikhús
upp á skjáinn. Öllum þeim sem hafi áhuga á að
fylgjast með þróun nútímaleikhúss sé nauðsynlegt
að sjá þættina.
IV Taka má undir þessa gagnrýni The Econom-ist. Þættirnir nítján voru afar misjafnir á að
horfa þótt það hafi sannarlega verið mikill fengur af
þessu óvenjulega sjónvarpsefni sem slíku. Eins og
Árni Ibsen benti á í fjölmiðlapistli á þessari síðu fyrir
skömmu brutu sum verkin gegn flestum lögmálum
um það sem talið hefur verið áhorfendavænt sjón-
varpsefni í gegnum tíðina. Óhætt er að segja að full-
lítið sé um slíkt efni í íslensku sjónvarpi og á það jafnt
við um Ríkissjónvarpið og einkareknu stöðvarnar.
V Þessi nítján verk Becketts vöktu óneitanlegaspurningar um hlutverk Ríkissjónvarpsins. Á það
að leggja megináherslu á sýningu afþreyingarefnis á
borð við bandaríska skemmtiþætti og Hollywood-
myndir, eins og gert hefur verið í gegnum tíðina, eða
á það að leggja áherslu á að kynna áhorfendum efni á
borð við leikrit Becketts, sem þeir hafa annars ekki
möguleika á að sjá á einkastöðvunum? Af dagskrár-
stefnu Ríkissjónvarpsins að dæma virðist ekki hafa
verið tekin skýr afstaða til þessarar spurningar.
NEÐANMÁLS
ist ítrekað brot (þetta er í annað sinn á skömmum
tíma sem ég nefni Marlboro-sígarettur í blaða-
grein án þess að vara við þeim) og ég því þurft að
sitja næstu 24 mánuði á bak við lás og slá.
Sú gagnrýni sem beinst hefur að 7. greininni,
meðal annars af hálfu Blaðamannafélags Íslands,
helgast af þeirri skoðun að með lögunum sé verið
að skerða ákvæði stjórnarskrárinnar um tjáning-
arfrelsi. Í nýlegum pistli í Morgunblaðinu lýsti
Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlögmaður
til að mynda yfir áhyggjum af því að brátt yrði
mönnum bannað að tala opinberlega af velþókn-
un um áfengi, fíkniefni eða óholl matvæli. Enda
þótt grein Jóns Steinars hafi beinst að ummælum
formanns heilbrigðis- og trygginganefndar um
tóbaksvarnarlögin, fremur en lögunum sjálfum,
er ástæða til að vekja athygli á að í lögunum er
eingöngu verið að banna jákvæða umfjöllun um
einstakar vörutegundir tóbaksframleiðenda, ekki
tóbaksnotkun almennt og yfirleitt. Það er með
öðrum orðum fullkomlega löglegt að fara að
dæmi Stuðmanna og hvetja fólk á opinberum
vettvangi til að fá sér smók, sopa af Coke og sjúga
í sig kosmíska krafta. Með sama hætti er enn þá
leyfilegt (og hugsanlega ábatasamt) að hefja
framleiðslu og sölu á límmiðum með áletrunum á
borð við „Höldum áfram að reykja“, „Reykingar
eru háleitar“ eða „Tóbaksreykur: Lyktin af lýð-
ræðinu“.
Að öllu samanlögðu vekja íslensk lög um
tóbaksvarnir ekki aðeins upp áleitnar spurningar
um skerðingu á tjáningarfrelsinu heldur einnig
um mörkin á milli blaðamennsku og auglýsinga.
Kveikja nefndra ákvæða í 7. grein er líklega sú
staðreynd að þessi mörk eru sífellt að verða óljós-
ari. Það er full ástæða til skerpa þessi mörk og
vekja athygli á þeim tilvikum þar sem umfjöllun
blaðamanna tekur mið af hagsmunum auglýsenda
fremur en lesenda.
Hins vegar tel ég að skilgreining tóbaksvarn-
arlaganna á fyrirbærinu „auglýsingu“ sé of víð-
tæk. Samkvæmt lögunum telst öll umfjöllun um
nafngreindar vörur í fjölmiðlun vera auglýsing,
nema því aðeins að varað sé við þeim. Af þessum
sökum finn ég mig knúinn til að benda á að of mik-
il neysla á Coke getur valdið tannskemmdum. Að
öðrum kosti gæti lögfróður lesandi dregið þá
ályktun að þessi fjölmiðlapistill sé í raun og sann-
leika auglýsing frá Vífilfelli.
FJÖLMIÐLAR
Af þessum sökum finn ég mig
knúinn til að benda á að of
mikil neysla á Coke getur
valdið tannskemmdum.
ÓLJÓS MÖRK
J Ó N K A R L H E L G A S O N
Á
LIÐNUM vikum hefur tölu-
vert verið fjallað um breyt-
ingar á lögum um tóbaks-
varnir sem Alþingi
samþykkti samhljóða 20. maí
síðastliðinn og munu taka
gildi 1. ágúst. Einkum hafa
ákvæði í 7. grein laganna um
bann við „auglýsingum á tóbaki og reykfærum“
verið gagnrýnd en þar er tóbaksauglýsing m.a.
skilgreind sem „hvers konar umfjöllun í fjölmiðl-
um um einstakar vörutegundir til annars en að
vara sérstaklega við þeim.“ Þetta er enn þrengri
skilgreining en í núgildandi lögum þar sem lagt er
bann við „hvers konar umfjöllun í fjölmiðlum um
einstakar vörutegundir nema ljóst sé að hún miði
beinlínis að því að koma á framfæri upplýsingum
sem draga úr skaðsemi tóbaks“.
Snemma í aprílmánuði fjallaði ég hér í Lesbók
Morgunblaðsins um auglýsingar í erlendum
tímaritum fyrir Marlboro-sígarettur, einkum þá
aðferð framleiðandans að tengja þessa tilteknu
vörutegund táknmyndum víðáttumikillar náttúru
og hreins andrúmslofts. Þar sem markmið mitt
var ekki beinlínis að koma á framfæri upplýs-
ingum um skaðsemi tóbaks liggur fyrir að ég hafi
brotið gegn 7. grein laga um tóbaksvarnir en þess
má geta að slíkt brot varðar sektum og „fangelsi
allt að 2 árum séu sektir miklar eða brot ítrekað.“
Strangt til tekið gæti sú grein sem hér birtist tal-
ÞAÐ er alltaf gaman að fylgjast með því
þegar menningarviðburðir, skipulagðir
af einstaklingum en ekki ríkinu, ganga
vel. Jafnvel þótt maður verði sjálfur fórn-
arlamb velgengninnar og missi af mið-
um á viðburðinn. Þannig var með miða-
söluna á Rammstein-tónleikana. Flestir
unglingar landsins, nýkomnir í sumarfrí,
voru ennþá sofandi þegar miðasalan
hófst og henni lauk. Það er von frels-
arans að aðstandendur tónleikanna hafi
hagnast vel á þessu, enda er þá frekar
ástæða til að ætla að fleiri áhugaverðar
hljómsveitir sæki Ísland heim á næst-
unni. Þegar fylgst var með miðasölunni
á fyrri tónleikana lá eitt í augum uppi –
eftirspurnin var mun meiri en fram-
boðið. Um tíma leit út fyrir að ekkert
yrði gert til að bæta úr þessu en að sjálf-
sögðu gátu tónleikahaldararnir ekki
horft upp á slíka eftirspurn án þess að
mæta henni. Því var ákveðið að halda
aðra tónleika – það verður spennandi
að fylgjast með markaðsöflunum þegar
miðarnir á þá verða seldir.
Frelsi.is
www.frelsi.is
Mikið er um tísku
Aukahlutir og flottir skór skipta jú
verulega miklu máli. Mörgum konum
finnst þær ekki vera klæddar fyrr en
skórnir eru komnir á fæturna. Mikið er
um háa hæla og mjóar tásur en allt í
penni kantinum. Einnig er mikið um lit-
ríka og skemmtilega götuskó. Hvað
aukahlutina varðar þá er mikið gull.
Fáum okkur nógu stóra eyrnalokka
stúlkur! Og svo er nauðsynlegt að eiga
allavega tvenn sólgleraugu til skiptanna
og einn lítinn sætan klút í veskinu. Fyrir
þær sem eru ekki alveg í stuði til að
rokka í galladressi og pinnum þá verður
ekki vandamál að nálgast klassískan
fatnað því einnig er mikið um svörtu og
hvítu litina í sumar. Mikið er um að þeim
sé blandað saman í alls konar rendur
og mynstur. Jæja, gangi ykkur nú vel og
munið umfram allt að láta kvenleikann
ganga fyrir.
Kolla
Strik.is
www.strik.is
Lífið og tilveran í sjónvarpinu
Á Skjá einum er sýndur sjónvarps-
þáttur sem heitir Boston Public. Þátturinn
fjallar um lífið og tilveruna í unglinga-
skóla í Boston. Fylgst er með nem-
endum, kennurum og skólastjórnendum
glíma við dagleg vandamál sem oft og
tíðum eru hreint út sagt svakaleg. Þessi
þáttur er að mínu viti eitt hið besta sjón-
varpsefni sem boðið er upp á um þessar
mundir. Þótt hér sé um að ræða dæmi-
gerða ameríska vandamálasúpu sker
hún sig úr fyrir það hversu þættirnir eru
afbragðsvel leiknir og skrifaðir. Ég
skammast mín ekki fyrir að segja að eftir
að hafa horft á þessa þætti finnst mér ég
jafnan skilja heiminn örlítið betur en áð-
ur.
Þórlindur Kjartansson
Deiglan
www.deiglan.is
RAMMSTEIN OG
MARKAÐSÖFLIN
Morgunblaðið/Golli
Skipt um peru í vitanum.