Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.2001, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 9. JÚNÍ 2001 7
Í
NÚTÍMAÞJÓÐFÉLAGI þar sem
frelsið er í öndvegi þykir fátt eins úr-
elt og hvers kyns fordómar og menn
sverja þá af sér í bak og fyrir þótt
enn leynist af þeim snefill í hugskoti
sumra. Fleyg er setningin: „Ég hef
ekkert á móti lituðu fólki en fyrr skal
ég dauður liggja en fá það inn í mína
fjölskyldu!“ og þykir gjörla sýna hve gjarn-
an frjálslyndið er aðeins í orði en ekki á
borði.
Einmitt þessi tvískinnungur kom glögg-
lega fram í grein Sigurðar A. Magnússonar,
rithöfundar, í Lesbók Morgunblaðsins 2.
júní sl. Þótti mér dulítið skondið hversu full-
komlega gamla kempan grefur sér karl-
rembugryfjuna með þessum skrifum og fær-
ir þar með sönnur á orð mín í
Morgunblaðsgrein hinn 20. maí um að
„… karlhöfundarnir og bókmenntafræðing-
arnir og gagnrýnendurnir taki kvenhöfund-
um með góðlátlegu umburðarlyndi, svo lengi
sem þeim sé ljóst að konur skrifa sögur á
meðan karlar skrifa bókmenntir …“
Vandlæting Sigurðar
Ljóst er á umræddri grein að Sigurður er
að kafna af vandlætingu yfir framhleypni
minni að „arka fram á ritvöllinn eins og
hver önnur sjálfskipuð „valkyrja“ og „dreifa
um mig“ fullyrðingum sem séu í besta falli
hálfsannar“. Þarna fáum við að sjá dæmi-
gerð viðbrögð margra eldri karla við aðför
kvenna að þeirra helgu véum, sbr. fyrri orð
mín um viðbrögð gamalla og virðulegra lög-
fræðinga þegar kvenstúdentum fjölgaði í
lagadeild. Sigurður rembist eins og rjúpan
við staurinn við að valta yfir „valkyrjuna“
með hroka og háði, vefengir sannleiksgildi
orða hennar með hártogunum einum saman,
þykist kvenhollur í meira lagi en fullyrðir
um leið að það sé í góðu lagi þótt aðeins 16
konum hafi verið úthlutað ritlaunum en 38
körlum og það sé í enn betra lagi að á bók-
menntaþingi skuli hafa verið fjallað um 2
skáldsögur eftir konur á móti 32 eftir karla,
því bókmenntafræðingar „láti annað en kyn-
ferði höfunda ráða mati sínu á skáldverk-
um“. Hvað er þá þetta „annað“ sem ræður
vali þeirra? Sigurður skyldi þó ekki vera að
segja að það séu „gæðin“ sem fræðingarnir
setji á oddinn og hlutfallið 2:32 sýni þá svo
ekki verði um villst að það sé almenn skoð-
un hans og þeirra að konur skrifi eftir allt
saman verri bækur en karlar?
Tvískinnungur Sigurðar
Sigurður vill samt ekki vera talinn for-
dómafullur maður í garð kvenna. Hann telur
sig „fortakslaust hafa verið meðal þeirra
sem fyrstir fögnuðu skáldverkum Jakobínu
og Svövu sem og annarra góðra kvenhöf-
unda“ þótt hann í hinu orðinu kalli verk
þeirra „kerlingabækur“. Ef við snúum nú
setningunni fleygu hér í upphafi upp á hann,
gæti hún útlagst á þessa leið: „Ég hef ekk-
ert á móti því að konur skrifi bækur en fyrr
skal ég dauður liggja en fallast á að þær
eigi meira skilið en það litla sem kemur í
þeirra hlut af styrkjum, umfjöllun og við-
urkenningu“ … slíkt er aðeins „þarflaust
karp um keisarans skegg!“ Ekki held ég að
þeir kvenrithöfundar og lesendur af báðum
kynjum sem haft hafa samband við mig á
liðnum dögum til að þakka fyrir löngu tíma-
bæra umfjöllun tækju undir þær skoðanir
Sigurðar að kvenrithöfundar hafi það bara
ágætt með sín verk og þurfi andskotann
ekkert að vera að kvarta og það svo allir
heyra! Eða því fór svona út undir manninn
að Víðsjá Ríkisútvarpsins skyldi fjalla um
efnið í tveimur þáttum og það „gagnrýn-
islaust“? Gekk fram af honum að Eiríkur
Guðmundsson, karlkyns, skyldi hafa tal af
þremur konum um málið án þess að setja
ofan í við þær fyrir kellingabullið? Sigurður
verður hins vegar að átta sig á að þátturinn
heitir „Víðsjá“ og þar er víðsýni höfð að
leiðarljósi fremur en þröngsýni.
Hroki Sigurðar
Sigurður eyðir drjúgu púðri og plássi í að
sýna bókmenntakennaranum þekkingu sína
í bókmenntasögu og þylur upp langar runur
af kvenhöfundum allt frá því 600 fyrir
Krists burð og fram á þennan dag. Fannst
mér aðdáunarvert að sjá dugnað hans við að
tína fram nöfn löngu gleymdra kvenhöfunda
upp úr bókmenntasögubókum, þ.á m. nöfn
íslenskra kvenhöfunda sem af einhverjum
furðulegum ástæðum þjóðin kann ekki að
nefna lengur ef hún kunni það þá nokkurn
tíma. Einnig telur hann langa romsu núlif-
andi kvenhöfunda upp úr Félagatali Rithöf-
undasambandsins en sleppir undirritaðri,
finnst hún sennilega framhleypinn kvenhöf-
undur með óskammfeilnar skoðanir sem
þess vegna eigi þar ekki heima. Hvaða til-
gangi öll þessi upptalning þjónaði veit ég
ekki, nema þá þeim að láta ljós sitt skína
skærar en bókmenntakennarans, því ég hef
aldrei sagt, hvorki í ræðu né riti, að konur
hafi ekki alltaf skrifað bækur. Hitt er svo
annað hversu verkum þeirra hefur verið
haldið á lofti í tímans rás og fram á þennan
dag. Af hverju hafa sárafáir heyrt minnst á
Saffó hina grísku sem Sigurður nefnir eins
og heimilisvin en allir þekkja grísku heim-
spekingana Plató, Aritstóteles og Sókrates
og þeirra rit, a.m.k. af afspurn? Af hverju
vita fæstir deili á Guðrúnu í Stapadal eða
Ólöfu frá Hlöðum eða hvar hægt er að nálg-
ast verk þeirra en Anna frá Stóruborg eftir
Jón Trausta stendur grunnskólanemendum
landsins til boða og Piltur og stúlka Jóns
Thoroddsens er enn gefin fermingarbörn-
um? Af hverju sagði við mig maður á
miðjum aldri sem hefur dágott yndi af bók-
um að hann hefði verið búinn að gleyma því
að Fríða Á. Sigurðardóttir hefði fengið bók-
menntaverðlaun Norðurlandaráðs? Fáum
hefur þó gleymst að Einar Már Guðmunds-
son fékk þau enda er þess getið nánast í
hvert skipti sem maðurinn kemur fram í
fjölmiðlum og víðar … og er það alloft. Mér
þótti líka athyglisvert að í öllum sínum
löngu upptalningum lætur Sigurður alveg
vera að nefna allar þær konur sem skrifað
hafa bækur fyrir börn og unglinga, konur
eins og Kristínu Steinsdóttur, Kristínu
Helgu Gunnarsdóttur, Yrsu Sigurðardóttur,
Sigrúnu Eldjárn, Gunnhildi Hrólfsdóttur og
margar, margar fleiri. Guðrún Helgadóttir
og Iðunn Steinsdóttir fljóta með á lista hans
þar eð þær hafa einnig skrifað fagurbók-
menntir. Bækur fyrir börn eru nefnilega
ekki fagurbókmenntir, sennilega eru þær
bara ljótar bókmenntir, í það minnsta eru
þær aldrei taldar til afreka. Utan einu sinni!
Árið 1999 hlaut barnabók í fyrsta og ef til
vill hinsta sinn Íslensku bókmenntaverð-
launin. Töldu flestir að kvenhöfundar á borð
við Guðrúnu Helgadóttur, Iðunni eða Krist-
ínu Steinsdætur stæðu slíkum verðlaunum
næst eftir áratuga sköpun á perlum fyrir
börn og unglinga. En nei, verðlaunin komu í
hlut karlhöfundar, Andra Snæs Magnason-
ar, sem hafði skrifað sína fyrstu og einu
barnabók til þessa. Skilaboðin þau sömu og í
grein Sigurðar: Karlar skrifa betri bækur
en konur og takk fyrir ekki orð um það
meir! Þetta er einmitt kjarni málsins, hvað
sem upptalningum Sigurðar A. Magnússon-
ar líður, konur skrifa bækur og hafa löngum
gert en verkum þeirra eða persónum er
ekki gert hátt undir höfði.
Blindni Sigurðar
Svo virðist í umfjöllun allri og viðurkenn-
ingu sem bækur kvenna þyki ekki standast
neinn samanburð við bókmenntaverk karla
… eða skyldi það vera tilviljun ein að í þau
tólf ár sem Íslensku bókmenntaverðlaunin
hafa verið veitt hafa þau 9 sinnum komið í
hlut karla en aðeins 3 sinnum í hlut kvenna?
Er það tilviljun að Svava Jakobsdóttir þótti
ekki verð heiðurslauna Alþingis í ár og að af
þeim 7 höfundum sem þar njóta góðs skuli
aðeins einn vera kona? Er það líka kannski
eintóm tilviljun að af þeim 25 höfundum sem
hlutu viðurkenningu úr Bókasafnssjóði höf-
unda þetta árið voru aðeins 9 konur? Og
þetta gerist þrátt fyrir það að „rosalega
margir kvenhöfundar“ séu „löngu komnir í
þungavigtarflokkinn“ að mati Sigurðar A.
Magnússonar enda „fríður“ hópur. Hvað
ætli „fríðleiki“ kvenhöfundanna komi verk-
um þeirra við eða viðurkenningu á þeim? Á
þeim að vera nóg að Sigurði A. Magnússyni
og hans líkum þyki þær bæði duglegar og
sætar og geti því bara grjóthaldið kjafti
með tæplega þriðjung úthlutaðra ritlauna
og þriðjung veittra bókmenntaverðlauna?
Hafa þær kannski ekkert að gera með slíkt?
Í þætti Áslaugar Dóru Eyjólfsdóttur í Rík-
issjónvarpinu 24. maí sl. komu fram töl-
fræðilegar upplýsingar um skarðan hlut
kvenna í umfjöllun fjölmiðla. Þar voru hlut-
föllin jafnan 30:70 konum í óhag. Ljóst má
því vera af öllu ofantöldu að Sigurður A.
Magnússon fer með rangt mál og fordóma-
fullt er hann heldur því fram að „konur sitji
við sama borð og karlar varðandi ritlaun og
aðra aðstöðu“. Það er einfaldlega ekki rétt,
svo sem staðreyndir sýna, og Sigurði væri
nær að láta af hroka sínum og viðleitni til að
breiða yfir skítinn og styðja heldur við
starfssystur sínar á borði en ekki bara í
orði.
Nansen nútímans
Skömmu eftir aldamótin 1900 gekk Sigrid
Undset, sú hin sama og síðar hlaut Nób-
elsverðlaunin fyrir hina miklu sögulegu
kviðu um Kristínu Lafranzdóttur, til for-
stjóra Gyldendals-forlagsins, Peters Nan-
sen, með handrit sögulegrar skáldsögu und-
ir handleggnum. Svar Nansens er löngu
frægt í norrænni bókmenntasögu: „Látið
þér yður ekki detta í hug að skrifa sögu-
legar skáldsögur. Þær ráðið þér ekki við.
En þér gætuð reynt að skrifa eitthvað nú-
tímalegt. Það er aldrei að vita.“ Hrokafullt
svar Nansens minnir óneitanlega á hroka-
fulla viðleitni Sigurðar A. Magnússonar til
að þagga niður umræðu um mismunun sem
sannanlega á sér stað í íslenskum bók-
menntaheimi. Skilaboðin þau að undirrituð
eigi ekki að hætta sér út í umfjöllun sem
hún ráði ekki við. Samt skilur heil öld að þá
Nansen og Sigurð. Hefur þá í rauninni lítið
breyst? Eru enn Nansenar á Íslandi í röðum
karlhöfunda, gagnrýnenda og útgefenda
sem hafa takmarkaða trú á getu kvenna til
að skrifa hvort heldur er gæðaverk eða
hvassar ádeilur í blöð og tímarit? Finnst
það bara alls ekki kvenlegt? Ef svo er, er
full þörf á að einhver veiti þeim tiltal og
bendi þeim á villu síns vegar. Ég segi og
skrifa að konur hafa samið og eru að semja
hreint ekki síðri bókmenntaverk en karlar
og eiga skilinn jafnari aðgang að viðurkenn-
ingum, styrkjum og fjölmiðlum en nú er
raunin. Ég segi og skrifa að ekkert í þessari
grein minni eða hinni fyrri er rangindi og
fullyrði að ég hef fullt vit á því sem ég er að
tala um, þrátt fyrir að Sigurður vilji telja
fólki trú um annað. Og líkt og kynsystir mín
Undset læt ég ekki hrokafullan Nansen
setja mig út af laginu, þótt hann heiti Sig-
urður A. Magnússon.
FORDÓMAR
SIGURÐAR A.
MAGNÚSSONAR
E F T I R Þ Ó R E Y J U F R I Ð B J Ö R N S D Ó T T U R
Höfundur er rithöfundur, þýðandi og
bókmenntakennari.
1.
við daufa kippi lifnaði
ávöl rauðleit ljósmóða
lágvær kliður í tóminu
rauf víðan þagnarmúr
geislaslæður kviknuðu
fölbláar á bylgjuflökti
innan og utan líðandi
svartamyrkurs alvídda
rakadeplar dreifðust
um ekki neitt og eitt
2.
vætuiða innilukt birta
í hljómstríðum titringi
ljósgos hringrás elds
drífur glitnála leiftur
á þeysireið um fjölvíddir
á hrafnsvörtum gljábylgjum
endalaus samhljóma kliður
í bjarmabogum sortahvelfinga
hrímsprotar í þiðnun hnigu
hvað andaði þá svo vært
um víðáttur og afkima?
3.
við lágværan þyt
þandist marglit ljósþoka
orkusvið bylgjuþráða
um hana á víð og dreif
uxu og þurru á víxl
í áköfum fæðingarhríðum
efnisandans
spíralar og hringir
sporbaugar og hnattform
sigldu um hljóðan
ljóssortann
í afar heitum vindhviðum
margstrendar íssúlur hrundu
4.
upp flæddu súlur ljóss og vatns
en svarblá hringiðan neðra
milli hrímhvítra ísveggja
um sporlaus heimkynni funans
barst taktvís hjartsláttur
boðaði komu lífvera
hvert kvíslast þessar rætur
hvert teygjast þessir stönglar?
ég sé lýsandi línur
sem tómið skera í kross
mun ég líkt og Heimdallur
heyra grasið gróa?
út frá mér streyma
bjartar bylgjur og dimmar
5.
endilöng eimyrjan kraumaði
og vall um undirgöng
sótmekkir þöndust þéttust
og huldu brátt himinblámann
þegar iður ísbreiðunnar brustu
fótspor voru á víð og dreif
í sandi í skjóli klettaborga
stunur stunur stunur
hvaðan lá leiðin
hvert liggur hún?
roðagullnir taumar
hverfa út í myrkrið
eyrun hlusta á krossgötum
í miðri atburðarás
umvafinn þú
6.
yfir helkaldri auðn
lá hvítleitt þokumistur
undir glóandi hraunelfu
hurfu ilmandi grös jarðar
samt brostu krímug andlit
augun störðu í ljósflökti
kveinað var í skugga
einn var hljóður
ljós á brautum efra
ráka í niðamyrkri rýmið
hvaðan flæðir birtan
hvert leitar hún
í líftengsla höll?
um víðáttur skimar
þú einn
V. ÞORBERG BERGSSON
LJÓÐ FRÁ ÁRUNUM
1997–1998
Höfundur er myndlistarmaður og skáld.
EKKERT ALLT EITT