Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.2001, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 9. JÚNÍ 2001 15
MYNDLIST
Árbæjarsafn: Saga Reykjavíkur – frá
býli til borgar. Til 31.8. Í Kjöthúsi er
sýningin Saga byggingartækninnar. Í
húsinu Líkn er sýningin Minning úr
húsi. Krambúð er í húsinu Lækj-
argötu 4. Þar er einnig listmunahorn.
Á sýningunni í Efstabæ má sjá
hvernig tvær fjölskyldur bjuggu í
húsinu um 1930. Sýning á Bifreiða-
verkstæði er á safnasvæðnu.
Árnastofnun, Árnagarði: Handrita-
sýning opin 11-16 mánudaga-laugar-
daga. Til 25.8.
Byggðasafn Hafnarfjarðar: Blóðug
vígaferli og götulíf víkinganna í York.
Til 1. september.
Galleri@hlemmur.is: Birgir Snæ-
björn Birgisson. Til 17. júní.
Gallerí Sævars Karls: Bragi Ásgeirs-
son. Til 26. júní.
Gerðuberg: Ljósmyndasýning grunn-
skólanema.Til 17. ágúst.
Hafnarborg: Werner Möll og And-
reas Green. Til 2. júlí.
Hallgrímskirkja: Valgarður Gunnars-
son. Til 31. ágúst.
Hulduhólar, Mosfellsbæ: Steinunn
Marteinsdóttir. Til 24. júní.
i8, Klapparstíg 33: Hrafnkell Sig-
urðsson. Til 16. júní.
Íslensk grafík: Valgerður Björns-
dóttir. Til 17. júní.
Listasafn Akureyrar: Akureyri í
myndlist. Til 29. júlí.
Listasafn ASÍ: List frá liðinni öld. Til
12. ágúst.
Listasafn Borgarness: Bjarni Þór. Til
18. júní.
Listasafn Einars Jónssonar: Opið alla
daga, nema mánudaga, kl. 14-17.
Listasafn Íslands: Andspænis nátt-
úrunni. Til 2. september.
Listasafn Reykjavíkur – Ásmundar-
safn: Þróun í list Ásmundar.
Listasafn Reykjavíkur – Hafnarhús:
John Baldessari. Norskir teiknarar.
Til 17. júní.
Listasafn Reykjavíkur – Kjarvals-
staðir: Flogið yfir Heklu. Miðrými:
Grétar Reynisson. Til 19. ágúst.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Hefð
og nýsköpun. Til 30. september.
Listhús Ófeigs, Skólavörðustíg:
Margrét Magnúsdóttir. Til 23. júní.
Ljósmyndasafn Reykjavíkur, Grófar-
húsi.: Franski ljósmyndarinn Henri
Cartier-Bresson. Til 29. júlí.
Man, Skólavörðustíg: Arnar Her-
bertsson. Til 20. júní.
Reykjavíkur Akademían, Hringbraut
121: Ljósmyndasýning Kristins Ing-
varssonar. Til 10. júní.
Sjóminjasafn Íslands: Ásgeir Guð-
bjartsson. Til 22. júlí.
Skálholtskirkja: Anna Torfadóttir og
Þorgerður Sigurðardóttir. Til 31.des-
ember.
Slunkaríki, Ísafirði: Hjörtur Mar-
teinsson. Til 1. júlí.
Stöðlakot: Kristín Schmidhauser
Jónsdóttir. Til 24. júní.
Þjóðmenningarhúsið: Landafundir
og ragnarök.
Upplýsingamiðstöð myndlistar:
www.umm.is undir Fréttir.
TÓNLIST
Sunnudagur
Norræna húsið: Matthías M.D. Hem-
stock slagverk og Úlfar Ingi Haralds-
son bassagítar. Kl. 17.
Þriðjudagur
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Sif
Tulinius fiðluleikari og Steinunn
Birna Ragnarsdóttir píanóleikari. Kl.
20:30.
Miðvikudagur
Seltjarnarneskirkja: Söngsveitin Fíl-
harmónía. Stjórnandi Bernharður
Wilkinson. Kl. 20.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið: Syngjandi í rigning-
unni, 9., 14., 15. júní. Með fulla vasa
af grjóti, 10., 13. júní.
Borgarleikhúsið: Píkusögur, 9., 10.,
14., 15. júní.
Iðnó: Feðgar á ferð, 14., 15. júní.
Upplýsingar um listviðburði sem ósk-
að er eftir að birtar verði í þessum
dálki verða að hafa borist bréflega
eða í tölvupósti fyrir kl. 16 á mið-
vikudögum merktar: Morgunblaðið,
menning/listir, Kringlunni 1, 103
Rvík. Myndsendir: 5691222. Netfang:
menning@mbl.is.
MENNING
LISTIR
N Æ S T U V I K U
M
AGNUM er eins konar
eðalvagn ljósmyndara,
eina stóra umboðs-
stofan sem fagmenn
eiga og stýra sjálfir,
elítuklúbbur finnst
sumum eða risaeðla
með úr sér gengin
bein. Hvað sem um slíka dóma má segja er
ljóst að þeir ljósmyndarar sem Magnum hef-
ur innan sinna vébanda eru listamenn, hvort
sem þeir festa á filmu styrjaldir, hið ljúfa líf,
hversdag í borg eða brimsjó og kletta. Sumir
hafa tekist á við allt þetta og meira til og það
gildir um einn stofnenda Magnum, Frakkann
Henry Cartier-Bresson. Hann er þó þekkt-
astur fyrir myndir sínar af fólki, að fanga
sögu í svipstund úr hversdegi þess. Áhrif
hans á ljósmyndun síðustu aldar eru óum-
deild og gætir áfram.
Cartier-Bresson er orðinn gamall maður, á
93. aldursári, búsettur í París og hættur að
taka ljósmyndir fyrir nærri þrjátíu árum.
Hann kveðst reyndar hafa myndavél uppi á
hillu og taka eina og eina mynd en honum
leiðist það heldur og hafi alltaf gert. Málara-
listin sé hans sanna ást. Því er það að hann
heldur enn um pensil, eins og í upphafi, þeg-
ar hann þrjóskaðist við að halda út í við-
skiptanám eftir höfði föður síns og lét heillast
í staðinn af málun og teikningu. Þetta mótaði
ljósmyndir hans og þeirra vegna varð þessi
hlédrægi maður goðsögn.
Listasafnið á Akureyri hafði forgöngu um
að fá til Íslands sýningu á 83 myndum Car-
tiers-Bressons úr höfuðborginni frönsku,
hingað komna úr miklu ferðalagi sem efnt
var til vegna hálfrar aldar afmælis umboðs-
skrifstofunnar Magnum. Sýningin er nú kom-
in að norðan til höfuðborgarinnar og verður í
dag opnuð í Ljósmyndasafni Reykjavíkur við
Tryggvagötu. Hún stendur þar til júlíloka.
Hannes Sigurðsson, forstöðumaður Lista-
safnsins á Akureyri, er líklega þekktari fyrir
framúrstefnulegri sýningar en þessa, en víst
er fengur að svo öflugri staðfestingu á ljós-
mynd sem listformi. Cartier-Bresson hefur
verið kallaður meistari myndbyggingar, faðir
sígilda franska skólans í faginu og mesti ljós-
myndari síðustu aldar. „Hann var ótrúlega
hittinn,“ segir Hannes, „skrásetti mannlífið af
listrænu miskunnarleysi með litla Leicu eina
að vopni. Mest notaði hann fólk til að teikna
myndirnar sínar, svo má segja því þær lúta
tíðum ströngustu lögmálum klassískrar teikn-
ingar. Sjálfur líkti Cartier-Bresson ljósmynd
við ósjálfráða teikningu.“
Sígildar myndir úr borg ljósanna
Ljósmyndirnar á sýningu Cartiers-Bresson
eru valdar af honum sjálfum, meira og minna
þekkt verk úr hans kompu og úr þeim ranni
sem hann óx í fram til tvítugsaldurs þegar
ævintýrin fjarlæg tóku við. Ætíð sneri hann
þó aftur til Parísar og á gönguferðum sínum
um borgina tók hann þessar myndir sem
spanna nær allan feril hans. Æskuslóðir Car-
tiers-Bresson eru raunar rétt utan við París,
þar sem Disney-land er nú og mun sú stað-
reynd vekja í honum stríðnispúkann. Mað-
urinn er ekki gefinn fyrir glys, plast og glans;
þótt hann hafi sjálfur glansað gegnum mynd-
ir sínar; og amerískur ævintýraheimur er því
ekki hans. En heimili hans er í dýru, gömlu
og grónu hverfi í París, hann býr sem sagt
ekki í Disney-landi þótt forvitnilegt væri að
fá hann í skemmtigarðinn með myndavél.
Cartier-Bresson er auðmannssonur sem
aðhylltist uppreisn og vinstristefnu, gegn við-
teknum viðhorfum og gildum uppvaxtarár-
anna, þótt hann virðist aldrei hafa gengið út
fyrir þann garð þar sem gnægtir eru jafnan,
vel upp alið og upplýst fólk. Einungis þá með
myndum sínum af illa komnum og einfaldlega
myndum teknum af fágætu næmi fyrir formi,
byggingu og augnabliki, hver og hvað sem
varð fyrir linsunni.
Til að fylgja sýningu Cartier-Bressons úr
hlaði í vor kom til landsins belgísk starfskona
Magnum, búsett í París þar sem höfuðstöðv-
ar fyrirtækisins eru, í gamla listahverfinu
Montparnasse. Það hefur einnig skrifstofur í
New York, Tokyo og Lundúnum. En Eva
Marieke Wiegel er listrænn sendiboði Magn-
um, þangað ráðin frá World Press Photo,
orðin sjóuð í uppsetningu sýninga á ljós-
myndum sem eiga að vera eins og þær koma
úr kassanum, óskornar og auðvitað merktar
höfundinum. Þetta segir hún til dæmis hafa
verið vandamál í Kína þar sem fréttaljós-
myndarar áttu verk á þeirri sýningu WPP
sem komið var fyrir í Kringlunni í Reykjavík
nýverið. Þurft hafi eftirlit með framgangi
mála en hér í norðurálfu gegni allt öðru máli.
Fólk kunni inn á höfundarréttarmál og geri
enga skandala. Sýning Cartier-Bressons hafi
gefið henni tilefni til að heimsækja Ísland,
það hafi hana langað um tíma þótt hún sé
ferðaþreytt rétt rúmlega þrítug.
Marieke segir að Cartier-Bresson haldi nú
orðið að mestu kyrru fyrir í París. Hann hafi
reyndar í vor farið með konu sinni, Martine
Franck, til Province syðst í Frakklandi, í öllu
meiri ferðalög leggi hann helst ekki lengur.
Martine sé einnig ljósmyndari og hafi meðal
annars fest eiginmanninn á filmu. Um það
vitnar lítil bók sem Marieke dregur fram með
safni mynda af meistaranum. Hann vildi ann-
ars vera óþekktur götuljósmyndari, svo dulur
að sumum þótti nóg um, og forðaðist almennt
linsu annarra eins og heitan eldinn.
Marieke segir frá þessu og fleiru um Car-
tier-Bresson og tæpir í leiðinni á stöðu ljós-
myndarinnar á tímum tölvutækni og fyrir-
tækjarisa. Samruni fréttamyndastofa hefur
verið regla síðustu missera, með undantekn-
ingum eins og Magnum, ekki síst í stórfyr-
irtæki Bill Gates, Corbis. Gates er talsmaður
netvæðingar og setur skrekk í marga þeirra
3.000 ljósmyndara sem starfa á vegum Cor-
bis. Hjá Corbis eru nýjar myndir skannaðar
jafnóðum, um 500 á dag, og spurning hversu
óhultar þær eru fyrir stuldi og breytingum á
Netinu. En höfundarréttur ljósmyndara er
einmitt fjöreggið sem Magnum var stofnað til
að gæta.
Súrrealismi og raunsæi
Cartier-Bresson kynntist hugmyndum
súrrealista sautján ára gamall og þeirra átti
eftir að gæta í verkum hans. Hann var í
vissri uppreisn gegn þröngsýni og
íhaldssemi og lét illa að stjórn foreldra
sinna. Hann hafði fyrst fengið tilsögn í
málaralist tólf ára, kynnst ýmsum
hugsuðum gegnum fyrsta kennarann
og hneigst að bókmenntum í skóla.
Hann lét menntaskóla duga en hélt
áfram að grufla í myndlist. Nítján ára
hitti hann reglulega André Lhote á
vinnustofu hans og kvaðst síðar eiga til-
sögn þessa málara í formfræði mikið að
þakka.
Nítján ára hafði Cartier-Bresson
vetrarsetu hjá frænda sínum í Cam-
bridge en kom þá aftur heim í her-
skylduna. Á henni hafði hann megnustu
andúð og hlaut oft ákúrur fyrir virðing-
arleysi. Afríka heillaði svo Cartier-
Bresson rúmlega tvítugan, líkt og ýmsa
listamenn þessa tíma. Hann dvaldist
þar í ár, vann fyrir sér með veiðum og
prófaði sig áfram með klippimyndir.
Kúbismanum hafði hann áður kynnst
hjá Lhote. Þegar til Parísar kom að
nýju 1931 blandaði Cartier-Bresson
geði við aðra auðmannssyni sem að-
hylltust nýstefnu, fyrstu ljósmyndir
hans eru frá þessum tíma og áhugi á
kvikmyndagerð kom fram.
Fyrri kona Cartiers-Bresson var
dansari frá Balí, þau giftust 1937 og
það rak hann til launavinnu. Dagblaðið
Ce Soir réði Cartier-Bresson sem ljós-
myndara og þar kynntist hann mönnum sem
síðar stofnuðu Magnum með honum. Þetta
voru Robert Capa og Chim Seymor. Viðhorf
Cartiers-Bresson fóru að breytast, hann varð
opnari í myndasmíð sinni og sinnti fleiru, tók
hversdeginum eins og hann kom en byggði
líka ljóðræna sýn. Capa mun hafa ráðlagt
honum að forðast merkimiða tilgerðarlegs
súrrealisma og viðurkenna gildi fréttaljós-
myndunar.
Svo kom stríðið, Cartier-Bresson var kall-
aður í herinn og handtekinn af Þjóðverjum.
Hann slapp í þriðju tilraun úr fangabúðum og
gekk til liðs við andspyrnuhreyfinguna í
Frakklandi. Hann myndaði stríðslok í Þýska-
landi, fræg er mynd af konu sem ber kennsl
á gæslukonu sína. Næstu árin hélt Cartier-
Bresson sér frekar til hlés og svo fór að á
mikilli yfirlitssýningu verka hans í New York
var talið að hann hefði fallið í stríðinu. Ári
síðar, 1947, dró til tíðinda, þegar ljósmynd-
arinn stofnaði umboðsstofuna Magnum með
gömlu starfsfélögunum. Hann flakkaði áfram
víða næstu áratugina, dvaldist til dæmis í
Asíu um þriggja ára skeið um öldina miðja og
hætti ekki störfum með myndavél fyrr en
1972.
Að ráða sér sjálfir
Félagarnir af Ce Soir vildu starfa sjálf-
stætt og ráða verkefnum sínum sjálfir, hlýða
kalli veruleikans fremur en ritstjóra við púlt,
eins og Cartier-Bresson orðaði það. Magnum
sá um dreifingu og sölu myndanna á þessum
uppgangstímum prentmiðla. Fleiri ljósmynd-
arar bættust smám saman í hópinn og nú
hefur Magnum 60 ljósmyndara innan sinna
vébanda. Skrifstofan hefur fært út kvíarnar
frá hreinræktaðri fréttamyndastofu í útgáfu-
fyrirtæki bóka og sýningarhald. Í sal Magn-
um í Montparnasse er fastasýning mynda
Cartiers-Bresson og í undirbúningi er yf-
irlitssýning á ljósmyndum hans, málverkum
og teikningum. Hún verður opnuð 2003. Ung-
ir ljósmyndarar fá þarna jafnframt kynningu
og efnt er til málþinga um ljósmyndina.
Ljósmyndarar Magnum hittast árlega og
ákveða meðal annars hvort umsóknir nýrra
félaga skuli teknar til athugunar. Falli mappa
nýliða í kramið fær hann ár til reynslu. Fyrr
er ekki kveðinn upp sá dómur um hæfileika,
er haggast ekki eftir það. Menn verða lífstíð-
arfélagar, hafa eins konar ævarandi gæða-
vottorð upp á vasann.
Henry Cartier-Bresson: Ile de France, París. 1956.
HULDUMAÐUR
MYNDANNA
Frá Listasafninu á Akureyri kemur í Ljósmyndasafn Reykjavíkur um helgina sýning
á París í linsu Henry Cartier-Bresson. Þessi aldni listamaður hefur löngu snúið sér
frá myndavél að málverki, en ÞÓRUNN ÞÓRSDÓTTIR fékk að heyra um feril hans
og umboðsstofuna Magnum sem neitar að láta stórfyrirtæki gleypa sig.