Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.2001, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 25. ÁGÚST 2001
IÞað er orðið ákaflega sjaldgæft að útkoma nýrr-ar skáldsögu sé viðburður. Samt er skáldsagan
háværasta bókmenntaformið. Hún á bara ekkert
í kvikmyndina og sjónvarpið – og óperuna sem
virðist þrátt fyrir frekar íhaldssamt form hafa
haldið athygli menningarelítunnar og fjölmiðl-
anna, sennilega fyrir tilstilli „poppúlar“ stór-
stjarna á borð við Domingo, Pavarotti og Carrer-
as. (Vinsældirnar beinast þó fyrst og fremst að
hinum klassísku óperuverkum, nýrri verk eiga
síður upp á pallborðið, að minnsta kosti hér-
lendis eins og fram kemur í umfjöllun um ís-
lensku óperuna í Lesbók í dag.) Ástæða þess að
skáldsögur ná ekki athygli menningarvita og fjöl-
miðla með sama hætti er hugsanlega ekki aðeins
sú að bókmenntir eru í eðli sínu hljóðlátt og lít-
illátt listform heldur að skáldsagan sé ekki lengur
meginlistform samtímans eins og margir töldu
hana vera langt fram eftir síðustu öld. Þar hafi
hinar kviku myndir tekið við.
IIEin og ein skáldsaga rýfur þó þagnarmúrinn.Öreindirnar eftir franska rithöfundinn Michel
Houellebecq var tvímælalaust ein þeirra (útg.
1998). Um fáar bækur hefur verið meira rætt
síðustu þrjú ár. Hérlendis kom hún út í fyrra og
vakti furðu margra lesenda. Í gær kom út í París
ný skáldsaga eftir Houellebecq sem Friðrik Rafns-
son, þýðandi Öreindanna, fjallar um í Lesbók í
dag. Bókin nefnist Plateforme og hefur þegar
vakið mikla athygli.
IIIPlateforme hefur verið auglýst mikið ífrönskum fjölmiðlum að undanförnu, nán-
ast eins og um frumsýningu á nýjustu Holly-
woodmyndinni væri að ræða. Flestir bjuggust við
því að sagan myndi vekja kröftug viðbrögð eins
og Öreindirnar sem þótti á köflum klámfengin og
ruddaleg nálgun við ímyndarkreppu samtíma-
mannsins. Eins og fram kemur í grein Friðriks
stendur það heima, ekkert skortir á ögrandi stíl
og hugmyndir í nýju bókinni. Í henni er öðrum
þræði fjallað um kynlífsferðamennskuna, ferðir
vesturlandabúa til landa í Asíu og Suður-
Ameríku í leit að vændi. Houellebecq fer meðal
annars hörðum orðum um ferðahandbækur um
þessi lönd og er búist við að höfundur einnar
þeirra muni sækja Huellebecq til saka fyrir vikið.
IVFranskir fjölmiðlar fjölluðu um Plateformeþegar á fimmtudag, daginn fyrir opinberan
útgáfudag. Le Monde talaði um Houellebecq-
haustið og taldi víst að sagan myndi koma af stað
ritdeilum. Liberation birti hins vegar ritdóm þar
sem gagnrýnandinn var greinilega á báðum átt-
um yfir orðkynnginni, lofaði hana í öðru orðinu
en þótti nóg um í hinu.
VBramboltið í kringum útkomu Plateforme eránægjulegt að því leyti að það gefur til kynna
að skáldsagan sé enn við ágæta heilsu, hún geti
enn hrist upp í samtíma sínum. Sjaldgæft er að
íslensk skáldsaga valdi almennri misklíð. Hall-
grímur Helgason vakti umtal með 101 Reykjavík
á síðasta áratug. Einnig Guðbergur með Tómasi
Jónssyni. Metsölubók, en við útkomu hennar á
sjöunda áratugnum stóðu reyndar enn deilur um
Sjálfstætt fólk eftir Halldór Laxness. Við bíðum
spennt eftir skáldsögum haustsins.
NEÐANMÁLS
HINN ágæti breski rithöfundur Ian
McEwan sendir frá sér nýja skáld-
sögu 21. september næstkomandi.
Bókin heitir Atone-
ment (Friðþæging)
og hefst einn heit-
an sumardag árið
1935 þar sem þrjú
ungmenni njóta
sumarblíðunnar í
garði sveitaseturs.
Áður en yfir lýkur
hefur líf þeirra
gjörbreyst. Sam-
kvæmt lýsingu
fjallar sagan um ástir, stríð og
stéttaskiptingu í Englandi en einnig
um eftirsjá og leitina að friðþæg-
ingu.
Ian McEwan vakti athygli við upp-
haf ritferils síns á áttunda áratugn-
um fyrir yfirvegaðar sögur blandnar
djúplægum óhugnaði. Fjórar skáld-
sögur höfundarins hafa verið þýddar
á íslensku, m.a. skáldsagan Amst-
erdam, sem McEwan hlaut Booker-
verðlaunin fyrir árið 1998.
Líf innflytjenda í Lundúnum
NÝ skáldsaga eftir V.S. Naipaul er
væntanleg í október næstkomandi.
Bókin heitir Half a Life (Hálft líf) og
segir frá ungum manni sem flýr bág-
ar aðstæður í heimalandi sínu, Ind-
landi, og ferðast til Lundúna. Þar
kynnist hann tilveru innflytjenda í
Lundúnum rétt fyrir fyrra stríð og
reynir að koma undir sig fótunum
sem rithöfundur.
V.S. Naipaul er einn virtasti rit-
höfundur Breta, en hann var sæmd-
ur riddaratign árið 1990. Hann er af
indverskum uppruna og fæddist á
karabísku eyjunni Trinidad. Átján
ára flutti hann til Bretlands og hefur
búið þar síðan. Á rúmlega fjörutíu
ára rithöfundarferli sínum hefur
hann fyrst og fremst beint sjónum að
þriðja heims samfélögum, þótt túlk-
un hans hafi í mörgum tilfellum ver-
ið umdeild.
Fyrsta barnabókin á lista
Booker-verðlaunanna
NÝLEGA tilkynnti dómnefnd Book-
er-verðlaunanna bresku 24 skáldsög-
ur sem valdar voru í fyrri útnefn-
ingu til verðlaun-
anna. Meðal
höfunda eru Beryl
Bainbridge, Peter
Carey, Nadine
Gordimer, Nick
Hornby, Ian McEw-
an, V.S. Naipaul og
Ali Smith.
Ávallt stendur
nokkur styr um
val dómnefndar
þessarar eftirsóttustu bókmenntavið-
urkenningar Bretlands og í ár vekur
athygli að fyrsta barnabókin hefur
verið útnefnd í fyrri umferð verð-
launanna, skáldsagan The Amber
Spyglass eftir Philip Pullman. Bókin
er lokahluti þríleiks sem kenndur er
við „His Dark Material“, og þykir í
senn vandaður og ævintýralegur
skáldskapur. Sjáfur fagnar höfund-
urinn þessu skrefi bókmenntastofn-
unarinnar í átt til viðurkenningar á
barnabókmenntum til jafns við aðrar
bókmenntir. Bresku blöðin hafa
einnig gert sér mat úr því að ný og
umdeild skáldsaga Salmans Rushdie,
Fury, komst ekki inn í fyrri umferð
en nýjar bækur höfundarins hafa
nánast verið fastur liður í útnefn-
ingu til verðlaunanna. Samkvæmt
bresku pressunni telur dómnefndin
bókina ekki standast samanburð við
fyrri skáldskap Rushdies.
Tilkynnt verður hvaða fimm bæk-
ur hljóta formlega tilnefningu 18.
september næstkomandi en sjálf
verðlaunin verða afhent 17. október.
ERLENDAR
BÆKUR
Friðþæging
McEwans
Philip Pullman
Ian McEwan
Í NÝJASTA hefti The Economist er
sérstök úttekt þar sem fjallað er
um fjárstuðning við listir. Þar kem-
ur fram að víða í Evrópu fer stuðn-
ingur ríkisins við listir minnkandi.
Sem dæmi er nefnt að ríkisstuðn-
ingur við Fílharmóníusveitina í
Berlín hafi verið minnkaður úr
57% af heildartekjum sveitarinnar
árið 1997 í rúm 48% í fyrra og
stuðningur við Scala-leikhúsið í
Mílanó hafi verið lækkaður úr
meira en helmingi rekstrartekna í
rúm 44%. Þetta telur tímaritið að
kunni að vera forsmekkurinn af
því sem koma skal. Að áliti Vef-
þjóðviljans er þetta ánægjuleg
þróun og það er einnig ánægju-
legt að í úttektinni kemur fram að
á sama tíma eykst stuðningur
einkaaðila. Þetta er í samræmi við
það sem haldið hefur verið fram
hér á þessum stað, nefnilega að
hinn mikli stuðningur hins op-
inbera við ýmsa starfsemi, þar
með talda listastarfsemi, dragi úr
stuðningi einkaaðila. Fyrir þessu
eru ýmsar ástæður og þær koma
að sumu leyti fram í fyrrnefndri út-
tekt.
[…]
Ef rétt er haldið á málum og ýtt
undir þróun í rétta átt er engin
ástæða til að ætla að í Evrópu –
og á Íslandi – geti ekki þrifist öflug
listastarfsemi án stuðnings rík-
isins. Nema auðvitað ef Evr-
ópubúar eru bæði samansaum-
aðri en Bandaríkjamenn og að
auki minna fyrir listir. En þá væri
svo sem hvort eð er hæpið í meira
lagi að neyða listunum upp á þá
með núverandi fyrirkomulagi.
Vefþjóðviljinn
www.andriki.is
Stór menningarviðburður
Atburðir menningarnæturinnar
voru fjölmargir og velheppnaðir. Í
huga Maddömunnar var þó
stærsti viðburðurinn sá að fylgjast
með hæglátu rökkrinu og horfa á
mannhafið streyma rólega niður
Laugaveginn og Austurstrætið.
Kinka kannski kolli til gamalla
kunningja og hreykja sér yfir því
að vera orðinn þátttakandi í
stórum menningarviðburði. Rölta
síðan á Arnarhól til að bíða eftir
heimilislegu flugeldasýningunni
og hlusta á kórinn sem enginn
heyrði syngja.
Finnur Þór Birgisson
Maddaman
www.maddaman.is
Morgunblaðið/Sigurður Jökull
Hallar undan fæti.
LIST OG RÍKI
T
IL þess að sameina“ er frasi sem
hefur velkst án samhengis í höfði
mínu undanfarið eins og visið
dægurlag. Þó er þarna samhengi,
þykist ég vita, eitthvað hefur
gripið mig og skilið frasann eftir í
kollinum.
Ég var svo heppinn að heyra
svo lifandis undur skemmtilegt viðtal Ingveld-
ar Ólafsdóttur á Rás 1 við Keith Reed tónlist-
arfrömuð á Austurlandi. Ég vinn heima hjá
mér og á það til að fara í gönguferð í stofunni til
að komast að niðurstöðu um eitt eða annað sem
vefst fyrir mér. Núna í vikunni varð mér gengið
fram hjá útvarpstækinu sem stillt var á Gufuna
og þar mátti heyra þetta viðtal. Ég lagði sam-
stundis við eyru. Annað var óhjákvæmilegt.
Maðurinn var svo skemmtilegur, hugurinn
svo mikill og örlætið, áhuginn beinlínis smit-
andi, að hlustanda leið eins og boðið væri til
veislu; en veislur eru gerðar „til þess að sam-
eina“.
Ingveldur hafði lagt mikla alúð við verk sitt
eins og endranær, heimildavinna töluverð og
viðtalið brotið upp með margvíslegum upptök-
um sem tengdust frásögn Keiths. Mér þótti til
að mynda merkilegt að þessi maður skyldi
hafna erlendum óperuframa fyrir Austurland.
Hann gaf þó alveg skiljanlega og virðingar-
verða skýringu á vali sínu, því hann átti bágt
með að þola tilgerð nýtískunnar í óperusýn-
ingum, fannst athyglisþörfin, sjónarspilið og
sölumennskan of oft á kostnað tónlistarinnar.
Hinn tæri tónn var þá á Austurlandi eftir allt
saman.
Mér finnst eins og Ingveldur hafi spurt
Keith um tilgang og hann svarað á þá lund að
ekkert væri jafn þakklátt og að finna hvernig
tónlistin sameinaði margvíslegt fólk víðsvegar
að úr fjórðungnum. Hann starfaði „til þess að
sameina“. Þessi maður er virkjun, hugsaði ég,
hann er orkustöð; og framleiðir samstöðu og
lífsfyllingu. Ég var upplyftur í andanum eftir
þennan útvarpsþátt og fátt vafðist fyrir mér
lengur.
Hluti þess galdurs sem hér var á ferð var
einfaldlega tilgerðarlaus frásagnargáfa sam-
fara auðugu innihaldi. Slíkt er aðal Rásar 1,
þetta gerir sú stöð best. Ég nefni til dæmis
hina tæru og heillandi frásögn Péturs Gunn-
arssonar í skemmtilegum þáttum hans um höf-
uðborgina í höfðinu. Pétur er greinilega að
vinna áfram með efni nýjustu skáldsögu sinn-
ar. Spennandi þráður.
Fleiri þættir á Rás 1 hafa náð mér undanfar-
ið vegna sömu kosta, auðugs innihalds og til-
gerðarlausrar frásagnar. Elísabet Indra Ragn-
arsdóttir er nýbyrjuð með aldeilis frábæra
þáttaröð úr tónlistarsögunni um flutning tón-
listar, stórkostlega fræðandi, enda hikar hún
ekki við að kafa vel undir yfirborð efnisins. Pét-
ur Grétarsson sýnir líka afar fágætt og virðing-
arvert fordómaleysi í Fjögra mottu herberginu
sínu, rekur margvíslega þræði í tónlistarsögu
20. aldar að sínum fjölfróða hætti; nýstárleg
þáttagerð. Bæði Elísabet og Pétur hafa þessa
frásagnargáfu sem lýtur efninu frekar en að
upphefja sögumanninn og bæði tala eðlilegt,
óbrenglað mál, sem er að verða jafn sjaldgæft í
íslenskum fjölmiðlum og fuglasöngur í ofan-
komu.
Allt er þetta fólk að rekja saman þræði til að
mynda frásögn, til að sameina, til að smíða
heild. Guði sé lof fyrir Gufuna.
FJÖLMIÐLAR
AÐ REKJA ÞRÆÐI
Á R N I I B S E N
„ H l u t i þ e s s g a l d u r s
s e m h é r v a r á f e r ð v a r
e i n f a l d l e g a t i l g e r ð -
a r l a u s f r á s a g n a r g á f a
s a m f a r a a u ð u g u
i n n i h a l d i . S l í k t e r
a ð a l R á s a r 1 , þ e t t a
g e r i r s ú s t ö ð b e s t . “