Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.2001, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 25. ÁGÚST 2001
YFIRSKRIFT sýningarinnar sem opn-uð verður í Listasafni Kópavogs í dagkl. 16 er Ars Baltica – List frá Eystra-saltslöndunum og er þar að finna tæp-
lega 50 listaverk frá ríkislistasöfnum í Eist-
landi, Lettlandi og Litháen. Hugmyndin er sú
að gefa yfirlit yfir listþróun í löndunum á 20.
öldinni, og má segja að ákveðnir þættir leggi
mark sitt á baltneska list í heild sinni. Efnt er
til sýningarinnar að frumkvæði utanríkisráðu-
neytisins í tilefni af því að tíu ár eru nú liðin
frá því að Ísland varð fyrst ríkja til að við-
urkenna sjálfstæði Eystrasaltsríkjanna. Sýn-
ingin er styrkt af Listasafni Kópavogs og fjöl-
mörgum íslenskum fyrirtækjum.
Mark sögunnar
Anu Allas, listfræðingur við Ríkislistasafn
Eistlands, sem komin er hingað til lands til að
aðstoða við uppsetningu sýningarinnar, segir
að bera megi þróunina í baltneskri list á nýlið-
inni öld að mörgu leyti saman við þróunina á
Íslandi á sama tíma. Um sé að ræða þjóðir
sem lengi vel hafi lotið stjórn annarra ríkja,
litlar þjóðir sem á 20. öldinni voru á jaðri Evr-
ópumenningarinnar. Sjá megi hvernig lista-
menn landanna leituðust við að tileinka sér
nýjungar í vestrænni myndlist. „En um leið er
auðvitað munur á því hvernig íslenskir mál-
arar og t.d. eistneskir löguðu hina alþjóðlegu
strauma að eigin menningarheimi,“ bendir
hún á. Heimsstyrjaldir og hernám Sovétríkj-
anna lögðu einnig mark á listsköpun í Eystra-
saltslöndum. Allas bendir á málverkið „Fyr-
irheitna landið“ frá 1964 eftir Lepo Mikko.
„Þetta málverk er dæmi um endurreisn eist-
neskrar myndlistar eftir tímabil þagnar og
sinnuleysis undir oki þjóðfélaglegs raunsæis
Sovéttímans. Verkið er í raun dæmi um
hvernig listmaðurinn heldur sig innan ramma
hinna opinberu listrænu viðmiða með sterkum
stílfærslum, en beitir um leið efnislegum til-
raunum og táknsæi.“ Áttundi og níundi ára-
tugurinn voru tímabil kraftmikils expressjón-
ísks málverks sem skipa mikilvægan sess í
eistneskri listasögu að sögn Allas. Helsti
fulltrúi þess tímabils á sýningunni er Jaan
Toomik, og heitir verk hans „Tíðir“. Sýning-
arhlutar Eistlands og Lettlands fela í sér úr-
val verka eftir þekkta myndlistarmenn frá
upphafi aldarinnar, fram til dagsins í dag, en
sýningarhluti Litháens er fenginn úr sam-
tímalistasafninu í Vilnius. Allas bendir á að
talsverð breyting hafi orðið á listsköpun í
Eystrasaltslöndunum á síðasta áratug, en þá
hafi komið fram ný kynslóð listamanna sem
beitti blandaðri tækni og blöndun miðla í anda
alþjóðlegra strauma í myndlist.
Glíma við fjárskort
Í hefðarbrunni lettneskrar myndlistar er
landslagsmálverkið áberandi og skýrir Dace
Lamberga, listfræðingur við Ríkislistasafnið í
Riga það með vísun til þess að fyrstu málarar
Lettlands komi flestir úr sveitum landsins.
Lamberga segist greina hliðstæðu við ís-
lenska myndlist í áherslunni á landslagsmál-
verkið og ólíkar tilraunir með það. Lamberga
bendir blaðamanni á nokkur dæmi um áhuga-
verða listamenn Lettlands í seinni tíð, s.s.
Boriss Berzins, Edvard Grube, Söndru Krast-
ina og Janis Mitrevics. Hún segir Lettaland
eiga sér mjög áhugaverða myndlistarhefð og
sama sé að segja um listalíf samtímans. „Það
sem við í Ríkislistasafninu hins vegar glímum
stöðugt við er skortur á fjármagni til að kaupa
listaverk fyrir safnið og ungt myndlistarfólk
þarf mikið til að berjast í bökkum. Uppbygg-
ing efnahags landsins hefur verið mjög hæg-
fara, mun hægari en við vonuðumst til þegar
landið öðlaðist sjálfstæði. Það þýðir hins veg-
ar lítið annað en að vona hið besta, og líta til
jákvæðrar þróunar sem hefur orðið í kynn-
ingu lettneskrar listar erlendis, en það hefur
fyrst og fremst byggst á stuðningi erlendis
frá, líkt og tilfellið er með sýninguna hérna í
Listasafni Kópavogs,“ segir Lamberga.
Á sýningunni Ars Baltica gefst gestum
kostur á að kaupa vandaða sýningarskrá með
ritgerðum eftir listfræðingana Anu Allas,
Dace Lamberga, Elona Lubyte og Halldór
Björn Runólfsson en formála skrifar Halldór
Ásgrímsson utanríkisráðherra Íslands.
LITIÐ YFIR LISTÞRÓUN Á ÖLDINNI
Það er ekki á hverjum
degi að Íslendingum gefst
færi á að kynna sér
myndlist Eystrasaltsland-
anna í nútíð og fortíð einu
og sömu helgina. HEIÐA
JÓHANNSDÓTTIR kynnti
sér tvær ólíkar sýningar á
myndlist Eistlands, Lett-
lands og Litháen sem
verða opnaðar í Lista-
safni Kópavogs og Nor-
ræna húsinu í dag.
Morgunblaðið/Þorkell
Dace Lamberga og Anu Allas komu hingað til lands í tilefni af opnun Ars Baltica-sýningarinnar.
Morgunblaðið/Þorkell
Úr hversdagslífinu (1935–39) eftir lettneska
málarann Janis Tidemanis.
heida@mbl.is
NÆRVERA listar er yfirskrift sam-sýningar sem opnar í Norrænahúsinu í dag, á vegum Menning-arhátíðar Eystrasaltsríkjanna á
Norðurlöndum. Þar sýna listamenn frá Eist-
landi, Lettlandi og Litháen verk byggð á
gömlu handverki. Löndin hafa hvert um sig
valið tjáningarform og efnivið sem á rætur í
gömlum hefðum landanna. Í verkunum á
sýningunni má hins vegar sjá úrvinnslu sem
byggð er á nútímalegri endurskoðun lista-
manna sem eru meðal þeirra virtustu í sínu
heimalandi.
Sjálfstæð listgrein
Framlag Eistlands er kennt við bókband-
ið og sýnir hún túlkun þrjátíu listamanna á
hinu afmarkaða þema, þ.e. bókbandi. Verkin
eru öll bundin um texta sem fenginn er frá
ljóðskáldunum Jaan Kaplinski og Doris
Kareva. Sérhannað bókband frá eistneskum
bókagerðarmönnum er sjálfstæð listgrein
og á sér hundrað ára gamla sögu í Eistlandi
en frá upphafi síðustu aldar hefur verið
starfræktur þar skóli þar sem nemendur
læra listina að binda inn bækur og vinna
með leður. Bækurnar á sýningunni voru
valdar af alþjóðlegu sýningunni „Scripta
manent“ sem haldin var á ári bókarinnar í
Eistlandi í fyrra. Þegar litið er á hina ólíku
túlkun á hefð, handverki og fagurfræði bók-
bandsins á sýningunni, má sjá hversu mörg
tækifæri það gefur listamanninum að tjá sig
á óvæntan listrænan og tæknilegan hátt.
Aukin alþjóðleg samskipti og tengsl við
nútímalist hafa orðið til þess að bókband í
Eistlandi er farið að einkennast af
fjölbreytni í efnisvali og margbreytilegri
tækni. Notast er við plast, handgerðan
pappír, keramík, ristun, ígreypingu, ljós-
myndun, keramík, málm og steypusmíði svo
dæmi séu nefnd.
Fulltrúar Letta eru fjórir listamenn af
tveimur kynslóðum, þau Barbara Ábele og
Holgers Elers, sem nýlega komu fram á
sjónarsvið listanna í Lettlandi og Atis Lúsis
og Péteris Sidars sem hlotið hafa alþjóðlega
viðurkenningu. Verkin fjögur eru af sýn-
ingunni „Ríga 800 – Þræðir nútímans“ sem
sett var upp í tilefni 800 ára afmælis Ríga,
höfuðborgar Lettlands. Á sýningunni er
unnið út frá textílhefðinni sem er mjög rík í
landinu, og hafa listamennirnir gefið henni
endurnýjaða merkingu. Um er að ræða tví-
og þrívíð verk, unnin úr ýmsum efnum –
ofnum þráðum, viði, málmum, leðri, gervi-
efnum, gleri og pappír. Verk Péteris Sidars
er unnið úr slönguskinni sem í gegnumlýstri
framsetningu listamannsins minnir á áferð
vefnaðar, verk Barböru Ábele sýnir hand-
verk sem minnir á heklaða dúka en er í
raun unnið í teygjanlegt gerviefni og Atis
Lúsis, borgarlistamaður Ríga, vinnur með
birtu og stemmningu í verki sínu sem sýnir
nokkurs konar segl við sólarlag. Hinn ungi
listamaður Holgers Elers segist hafa unnið
sitt verk sérstaklega fyrir Ísland, en hingað
hafi hann lengi dreymt um að koma. Verkið
sem ber heitið „Næmi“ lifnar bókstaflega
við þegar áhorfandinn nálgast það. Þannig
ber sýningin vitni um samtímalega úr-
vinnslu á rótgróinni hefð, þar sem hið vits-
munalega, mínímalíska og hugmyndafræði-
lega sameinast verkfærni og skilningi á
efniviði.
Litbrigði rafsins
Litháar eru þekktir fyrir sína einstöku
skartgripi úr rafi sem öldur Eystrasaltsins
hafa borið á land svo lengi sem menn muna.
Í Vilníus er starfrækt öflugt Rafsafn og
gallerí en aðstandendur þess, hjónin Kazim-
ieras og Virginija Mizgiris, hafa valið verk
eftir níu gullsmiði til samsýningarinnar í
Norræna húsinu. Sýningin er að þeirra sögn
þrískipt. Í fyrsta lagi er um að ræða sýn-
ishorn af hinum forna arfi, fornleifum sem
um leið eru dæmi um hið hefðbundna raf-
hálsmen. Í gegnum aldirnar hefur raf að
mestu verið unnið af alþýðusnillingum og
handverksmönnum í Litháen. Hluti sýning-
arinnar er þannig helguð alþýðulist á svið-
inu. Þá er að lokum að finna úrval glæsi-
legra verka skartgripahönnuða samtímans,
þar sem hefðin er endurskoðuð á tilrauna-
kenndan hátt. Á sýningunni má sjá að lista-
fólk lítur á raf sem margþættan efnivið,
munir úr rafi eru mótaðir á óteljandi vegu
og við slípun tekur það á sig ýmis litbrigði
og áferð.
Margus Allikmaa, ráðuneytisstjóri í
menntamálaráðuneyti Eistlands, mun opna
sýninguna kl. 16 í dag. Sýningin, sem stend-
ur til 23. september, markar jafnframt upp-
haf viðamikillar dagskrár Norræna hússins í
tilefni af Menningarhátíð Eystrasaltsríkj-
anna á Norðurlöndum.
SAMSPIL HEFÐAR
OG SAMTÍMA
Verk Lettans Péteris Sidars er unnið úr slönguskinni sem kallast á við textílhefðina.
Biruté Stulgaité er einn helsti skartgripahönn-
uður Litháen og einkennist stíll hennar af
mínimalisma og kjarnyrtri listrænni tjáningu.