Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.2001, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 25. ÁGÚST 2001
Þ
EGAR haft er í huga að á fjórða
tug ópera hefur verið saminn á
Íslandi, mætti ætla að þetta list-
form væri vel á sig komið í sam-
félaginu, og að góður grundvöll-
ur væri fyrir flutningi íslenskra
óperuverka. En hver er raun-
veruleikinn í þessum efnum?
Þekkja íslenskir óperuunnendur Legg og skel,
Abraham og Ísak, Mann hef ég séð, Gervi-
blómið, Þrymskviðu, Hertervig, Rhodymenia
palmata eða Klakahöllina?
Í fljótu bragði virðast þær afar fáar íslensku
óperurnar sem ratað hafa á svið stóru íslensku
leikhúsanna. Þar hefur Þjóðleikhúsið vinning-
inn, fjórar íslenskar óperur hafa verið sýndar
þar frá árinu 1974, Þrymskviða eftir Jón Ás-
geirsson 1974, Silkitromman og Tunglskins-
eyjan eftir Atla Heimi Sveinsson 1982 og 1997,
allar á vegum Þjóðleikhússins, og þær tvær
fyrri í samvinnu við Listahátíð, en fjórða ís-
lenska óperan sem sýnd hefur verið í Þjóðleik-
húsinu er Rhodymenia palmata eftir Hjálmar
H. Ragnarsson, en það var Leikhús Frú Emil-
íu sem pantaði verkið hjá Hjálmari og setti
upp á sínum vegum, en sýningin í Þjóðleikhús-
inu var samstarfsverkefni við Listahátíð 1992.
Í Íslensku óperunni var síðast sett upp barna-
óperan Stúlkan í vitanum eftir Þorkel Sigur-
björnsson, en það var samvinnuverkefni við
Reykjavík-Menningarborg, Fræðslumiðstöð
Reykjavíkur og Tónmenntaskóla Reykjavíkur,
sem átti frumkvæði að óperusmíðinni. Ís-
lenska óperan setti upp Galdra-Loft eftir Jón
Ásgeirsson árið 1996, í samvinnu við Listahá-
tíð, en aðrar íslenskar óperur hafa ekki verið
settar upp á vegum Óperunnar. Í Borgarleik-
húsinu hafa ekki verið settar upp íslenskar óp-
erur, en tvær barnaóperur eftir Þorkel Sig-
urbjörnsson voru sýndar í Iðnó á sjöunda
áratugnum í samvinnu við Tónmenntakóla
Reykjavíkur.
En hver er reynsla tónskáldanna sjálfra af
því að koma óperum sínum á framfæri?
Frumkvæði kemur frá sjálfstæðu leik-
húsunum og Tónmenntaskólanum
Hjálmar H. Ragnarsson tónskáld hefur
samið þrjár óperur, allar að frumkvæði utan-
aðkomandi aðila. „Ég var beðinn að semja
þessi verk, og þá var það fyrirséð að þær yrðu
fluttar. Það var aldrei neinn vafi á því. En
frumkvæðið að þessum óperum kom frá sjálf-
stæðu leikhúsunum og frá Tónmenntaskóla
Reykjavíkur. Það hefur verið ámálgað við mig
að semja óperu fyrir Íslensku óperuna, en af
því gat ekki orðið á þeim tíma, og annað tón-
skáld fengið til verksins. Þriðja óperan mín,
Kalli og sælgætisgerðin, var sett upp á vegum
Tónmenntaskóla Reykjavíkur í konsertformi
og flutt tvisvar í Óperunni. Þessi ópera er
ófullgerð, og við sýndum hana í konsertformi í
þeirri von að leikhúsin tækju hana upp á sína
arma, en það hefur ekki gengið eftir. Þannig
að þá óperu klára ég ekki fyrr en ég er búinn
að fá vissu um að hún verði sett upp. Efnið er
tilbúið og menn vita að hverju þeir ganga. En
ég hef ekki tíma til að semja heila óperu án
þess að nokkurt garantí sé fyrir því að fá hana
flutta.“
Hjálmar kveðst margoft hafa leitað sjálfur
til Þjóðleikhússins með óskir um að Kalli og
sælgætisgerðin yrði sett upp, en þar hafi áhugi
ekki verið fyrir hendi. „Þó gat ég lagt fram
upptöku af verkinu, og nótur að sjálfsögðu,
þannig að menn vissu nokkurn veginn að
hverju þeir gengju, og ég var tilbúinn til að að-
laga mig aðstæðum þar.“ Kalli og sælgætis-
gerðin er byggð á sögu eftir Roald Dahl og er
bæði fyrir börn og fullorðna. Frú Emilía setti
upp óperuna Rhodymenia palmata sem fyrr
segir, og verkið var frumflutt á Listahátíð
1992. Seinna var verkið sýnt í Héðinshúsinu.
Fulltrúi frá Kaupmannahafnarborg sá sýn-
inguna þar og bauð frú Emilíu að sýna óp-
eruna í Kaupmannahöfn þegar borgin var
Menningarborg Evrópu, árið 1996. Þá var Frú
Emilíu líka boðið með verkið til Harstadt í
Noregi á listahátið þar og að lokum var það
sýnt í Lissabon á Expo. Guðjón Pedersen, leik-
stjóri og leikhússstjóri Borgarleikhússins og
Frú Emilíu, segir möguleika á að verkið verði
fært upp aftur. „Hvorki Rhodymenia palmata
né Frú Emilía eru dauðar svo þetta á eftir að
poppa upp aftur og aftur.“
Flytjendur stóðu sjálfir
fyrir flutningi á Íslandi
Haukur Tómasson er eitt af örfáum tón-
skáldum yngri kynslóðar sem samið hefur óp-
eru. Það var verkið 4. söngur Guðrúnar, sem
sett var upp í risastórri skipakví í Kaupmanna-
höfn þegar hún var menningarborg Evrópu,
árið 1996. Óperan fékk afbragðs dóma og var í
kjölfarið gefin út á geisladiski á vegum BIS-
útgáfunnar í Svíþjóð. 4. söngur Guðrúnar var
fluttur tvisvar á Íslandi í tónleikaformi, en á
vegum flytjendanna sjálfra, Caput, í skipa-
smíðastöð í vesturbæ Reykjavíkur.
Lítill tími til að koma
verkunum á framfæri
„Ég hef alltaf búið hlutina til af eigin þörf,“
segir Jón Ásgeirsson, en hann á tvær óperur
sem settar hafa verið upp í stóru húsunum;
Þrymskviðu sem sýnd var í Þjóðleikhúsinu
1974 og Galdra-Loft sem sýnd var í Íslensku
óperunni árið 1996. „Svo þegar ég hef verið bú-
inn að semja hef ég snúið mér að því að reyna
að fá verkin flutt.“ Jón Ásgeirsson á þriðju óp-
eruna í handraðanum, en hún hefur ekki verið
sett upp. „Þetta er lítil gamanópera fyrir karla-
kór, sópran og leikara. Það er hægt að setja
hana upp á konsertsviði.“ Jón segist sjálfur
hafa gengið með Galdra-Loft milli
þjóðleikhússtjóra og óperustjóra, og á endan-
um hafi Óperan ákveðið að setja verkið upp í
samvinnu við Listahátíð. Fjórða ópera Jóns,
Möttulssaga, er nú í smíðum og alls óvíst um
hvort hún verður sett upp. „Verst að maður
hefur bara svo lítinn tíma til að vesenast í því
að koma þessu á framfæri,“ sagði Jón Ásgeirs-
son.
Klakahöllin hugsanlega
frumsýnd í Noregi
Það eru um það bil tíu ár frá því að Áskell
Másson hóf að kynna fyrstu óperu sína, Klaka-
höllina, fyrir forsvarsmönnum Listahátíðar og
Þjóðleikhússins. Áskell bauð verkið á Listahá-
tíð 2002. „Það reyndist bara ekki unnt í það
sinn, því tíminn var þá orðinn of naumur. Það
kom margt til; – þetta þarf að vera unnið í sam-
vinnu margra, og það tekur tíma að koma því
af stað. Samningar við hljóðfæraleikara voru
líka ansi lengi lausir, og meðan á því stóð var
ekki hægt að taka neinar ákvarðanir. Það er þó
ekkert út úr myndinni að Listahátíð setji verk-
ið upp og ég vona að það verði skoðað fyrir
þarnæstu Listahátíð. Hins vegar eru mögu-
leikar á að verkið verði frumflutt í Noregi –
þar hafa menn sýnt óperunni mikinn áhuga.“
Þegar Áskell bauð Klakahöllina fyrst til flutn-
ings, vantaði á hana bláendinn. Óperan var þó
fljótt kláruð, þar sem Áskell vonaðist alltaf eft-
ir að verkið yrði tekið til sýninga. Á tíu árum
hefur hann hins vegar gripið í verkið af og til,
gert breytingar og bætt við, og hefur því haft
meir en nægan tíma til að fínpússa Klakahöll-
ina. „Ég fékk hins vegar núna nýlega styrk frá
Norðmönnum til að ganga frá verkinu í þeirri
mynd sem ég vil hafa það, og ef af flutningnum
verður, verður það samvinna milli óperunnar í
Bergen og í Ósló og ég geri ráð fyrir að óperan
verði sýnd á báðum stöðunum.“
Óperan sungin á þremur
tungumálum, en ekki íslensku
Karólína Eiríksdóttir hefur samið tvær óp-
erur, Någon har jeg sett, sem hefur verið köll-
uð Mann hef ég séð á íslensku, og svo Mann lif-
andi, óperuleik sem hún samdi í samvinnu við
Árna Ibsen og Messíönu Tómasdóttur.
„Någon har jeg sett var pöntuð af Vadstena
akademíunni í Svíþjóð og frumsýnd á Sum-
aróperuhátíð Vadstena árið 1988. Sýningin
kom svo sem gestasýning hingað til lands og
var sýnd í tvö skipti á hundadögum, listahátíð
ÍSLENSK ÓPERA?
Er íslensk ópera til? Jú,
rúmlega þrjátíu
óperur hafa verið samdar
á Íslandi. En hvar eru
þessi verk og hvers
vegna sjáum við þau
ekki? BERGÞÓRA
JÓNSDÓTTIR leitaði til
nokkurra tónskálda og
spurði hvernig þeim
gengi að koma óperum
sínum á framfæri við
leikhúsin á Íslandi.
Sigurður Björnsson, Kristinn Sigmundsson og Jón Sigurbjörnsson dást að silkitrommunni. Myndin er úr sýningu Þjóðleikhússins 1982.
Frá sýningu á óperunni Mann hef ég séð eftir Karólínu Eiríksdóttur í Íslensku óperunni á hunda-
dögum 1989. David Aller og Ingegerd Nilson í hlutverkum sínum. Þetta var gestasýning frá
Vadstena-óperunni í Svíþjóð.