Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.2001, Blaðsíða 15

H
ÁLENDI Íslands er mikil
auðlind, sem standa ber
vörð um, og er mönnum
mikill vandi á höndum við
að varðveita og nýta hana,
svo að sómi sé að. Því miður
hafa þeir, sem þjóðmálum
ráða, haft afar takmarkaðan
skilning á gildi þessarar auðlegðar og vilja helzt
þurrmjólka hana. Það er eins og það þurfi út-
lendinga til þess að koma sumum mönnum í
skilning um mikilvægi hálendisins.
Hvað sem um þetta má annars segja, kýs æði
stór hópur fólks að verja sumarleyfi sínu öllu
eða að miklum hluta til ferðalaga um hálendi
landsins.
Ferðamáti er reyndar með ýmsum hætti;
sumir fara gangandi en aðrir velja sér farar-
skjóta af ýmsu tagi, hjól, hest eða ökutæki. Þó
að mörgum ógni jeppaæðið, sem gripið hefur
þjóðina, því að enginn telst maður með mönn-
um nema hann eigi lúxusjeppa, helzt á trölla-
dekkjum, verður því seint neitað, að jeppinn er
mesta þarfaþing á slíkum ferðum. Sjálfsagt er
óhóf í þessu sem mörgu öðru, en þeir eru líka
margir, sem eiga íburðarlausa jeppa, og hrífast
af slíkum ferðum, þó að þær höfði ekki til allra.
Eitt sinn var haft eftir mætum klerki á Norður-
landi, að hann skildi ekkert í honum Jóni vini
sínum að vera að skufsast um þessa illfæru vegi
á hálendinu, þegar það væru komnir svona góð-
ir vegir í byggð.
Þessari handbók, sem er hér til umfjöllunar,
er fyrst og fremst ætlað að auðvelda þeim, sem
ferðast á jeppum um hálendið, til þess að rata
réttar slóðir og finna markverðustu staði.
Einnig er bent á forvitnilegar gönguleiðir út frá
ýmsum áningarstöðum.
Að sið góðra ferðamanna hefst bókin á því,
sem heyrir til góðum undirbúningi, hvað nauð-
synlegt er að hafa meðferðis, gefin eru ýmis
góð ráð og bent á fáein rit til frekari fróðleiks.
Hér hefði mátt skjóta inn stuttum kafla um
grundvallaratriði, sem hafa verður í huga, þeg-
ar ekið er yfir ár.
Bókinni er síðan skipt í fimmtán kafla, sem
hver um sig fjallar um öku- og gönguleiðir á af-
mörkuðum svæðum, eins og leiðir að Fjalla-
baki, Veiðivötn og Jökulheima, Gljúfurleit og
Kerlingafjöll, Kjalveg, í kringum Skjaldbreið,
Sprengisandsleið, Gæsavötn, Snæfell, Herðu-
breið og Kverkfjöll, Loðmundarfjörð, Víkur og
Fjörður, Þeistareyki og Víti, Laka, Blágil og
Miklafell. Af þessari upptalningu er ljóst, að
bókin spannar að mestu miðhálendi landsins,
auk nokkurra svæða á Norður- og Austurlandi.
Við upphaf hvers kafla er yfirlitskort af þeim
slóðum sem lýst er, og allvíða eru greinarbetri
kort af vissum hlutum. Innan hvers kafla er
hverri einstakri leið lýst, greint frá, hversu erf-
ið leiðin er, sagt frá vatnsföllum og svo síðast en
ekki sízt eru raktar markverðar sögur af svæð-
inu og getið um helztu perlur náttúrunnar. Í
bókinni eru 350 ljósmyndir, sem segja oft meira
en mörg orð.
Það er með ólíkindum, hvað víða hefur verið
ekið um hálendi landsins og engin tök á að lýsa
öllum leiðum. Mér sýnist sem höfundur hafi
víða sleppt slóðum, sem liggja upp frá ein-
stökum bæjum, enda eru margir bændur lítt
hrifnir af mikilli umferð á sínum heiðalöndum.
Séu menn í ákveðnum erindagjörðum er
reynsla mín sú, að auðsótt er að fá að aka þar
um. Þá er heldur engin ástæða í bók sem þess-
ari að eggja menn til að leggja í einhverja tví-
sýnu.
Eins og áður sagði er megintexti bókar leiða-
lýsingar. Yfirleitt er frásögn stutt og skýr og
laus við allt raup. Höfundur hefur greinilega
lagt alúð við verkið og ljóst er, að hann er
reyndur ferðalangur. Almennur fróðleikur í
bókinni er sóttur í mörg rit og í sjálfu sér bætir
bókin litlu sem engu við í þeim efnum.
Það er ekkert áhlaupsverk að taka saman rit
sem þetta. Það er sjaldnast nóg að hafa farið
einu sinni um ákveðinn veg, heldur verða menn
að hafa farið margoft til þess að geta leiðbeint
öðrum. Engu að síður er það svo, að allvíða
hefði mátt laga og leiðrétta ýmsar augljósar
villur. Í fyrstu er rétt að geta þess, að í inn-
gangskafla er farið rangt með nafn Þorleifs
Einarssonar og hann sagður Guðmundsson;
Ólafur Jónsson var ekki jarðfræðingur heldur
ráðunautur og hlutar Jóns Eyþórssonar í
Hrakningum og heiðavegum er að engu getið.
Með vönduðum prófarkalestri hefði mátt
fækka prentvillum og laga orðfæri á stöku stað,
samanber að „vaða fótgangandi“.
Í verki sem þessu, sem spannar mikinn hluta
hálendisins, kemur ekki á óvart, að ýmsar mis-
fellur kunni að vera á. Hér skulu nefnd nokkur
dæmi.
Ýmsar leiðir að Fjallabaki hafa reynzt mönn-
um vandrataðar og þó að hér sé reynt að greiða
úr þeirri flækju, er ýmislegt við þann kafla að
athuga.
Sums staðar koma ýmsar viðmiðanir spánskt
fyrir sjónir. Sagt er, að Nyrðri-Fjallabaksleið
liggi frá Búrfelli um Dómadal (bls. 20) og á öðr-
um stað er sagt, að örstutt sé út á þjóðveg við
Búrfell og þaðan til byggða í Landsveit (bls.
62). Í báðum þessum tilvikum er Búrfell hand-
an Þjórsár og í annarri sýslu, þó að það blasi við
á þessari leið. Frá Keldum á Rangárvöllum er
Hekla í norðaustri, en ekki norðri og Vatnafjöll
eru suðaustan við Heklu, en ekki austan við. Þá
segir, að leiðin að Faxa (bls. 47) liggi á milli
Grænafjalls og Kattarhryggja. Réttara er, að
hún liggur á milli Kattarhryggja og Grænafjall-
garðs, en beygt er út á slóðina á milli Græna-
fjalls og Skuggafjalla.
Oft er ekki fullt samræmi á milli korta. Á bls.
17 er réttilega merkt slóð norðaustur Tungn-
árfjöll, en á stærra og betra korti á bls. 65 er
engin slóð sýnd. Engin slóð er sýnd á kortum
austanvert við Tindafjall, suður um Stóra-Gil,
framhjá Vinstrar Snóki upp Axlir, þaðan sem
leið liggur í Álftavötn, en hún er greið. Þá er
erfitt að átta sig á leiðum frá Hólaskjóli (sjá bls.
17 og 40). Draga má í efa, að menn fari frá Há-
nípufit yfir Syðri-Ófæru í Hólahraun, því að
engin slóð mun vera yfir Hálsa. Leið vestan
Syðri-Ófæru að Bleikáluskeri er mjög sundur-
grafin, svo að hún verður trauðla farin.
Ein er sú leið, sem höfundur lýsir og nefnir
Eldgjá-Skælingar-Sveinstindur. Skælingar
eru víðlent fjalllendi meðfram Skaftá, norð-
austur af Eldgjá. Höfundur kallar aðeins stað-
inn, þar sem skálinn er, Skælinga, en það er
ekki rétt, því að þeir ná yfir mun stærra svæði.
Skálinn á Skælingum er í Innstu-Botnum, í svo
nefndu Stóragili. Kofinn, sem Útivistarmenn
endurbyggðu, er ekki hinn forni gangnamanna-
kofi eins og sagt er í bókinni, heldur var hann
hlaðinn 1966 og það gerðu Hilmar Gunnarsson,
Ásum og Sæmundur Björnsson frá Múla. – Þá
lýsir höfundur leið úr Skælingum innundir Uxa-
tinda og á maður dálítið erfitt með að ímynda
sér, hvernig hann hefur klöngrast suður fyrir
Blautulón og fyrir Veðurháls. Hins vegar liggur
sæmileg slóð litlu norðar undir Gretti og rak-
leiðis á slóðina undir Grænafjallgarði. Á bls. 49
er sagt, að á leið um Faxasund sé komið að
tveimur vötnum og síðan sé ekið í suðaustur.
Hér mun vera átt við Lónakvíslalón, en þau eru
a.m.k. þrjú, og vegur liggur þar í norðaustur.
Vissulega mætti tína til nokkur fleiri atriði,
til dæmis í Þingeyjarsýslum og víðar, þar sem
ónákvæmni gætir, bæði hvað varðar einstakar
leiðir og örnefni. Þó að Mývatnsöræfi séu æði
víðlend, munu fáir telja þau ná norður á Þeista-
reykjabungu og undir Eilífi eru Eilífsvötn. Þá
gerir höfundur lítið úr þverám Dalsár á Flat-
eyjardalsheiði en sannast sagna geta þær orðið
býsna viðsjárverðar í miklum vorleysingum.
Mæla má eindregið með bók þessari handa
þeim, sem vilja kynnast öræfaslóðum, þrátt
fyrir nokkrar brotalamir. Víst er, að hún getur
veitt mörgum, sem eru ekki þeim mun kunn-
ugri á öræfum, allmikið öryggi á ferðum um
óbyggðir og allnokkurn fróðleik. Lengi hefur
verið þörf á leiðarvísi sem þessum og því er út-
gáfa þessarar bókar lofsvert framtak.
Á JEPPA UM ÖRÆFI
Ljósmynd/Páll Ásgeir Ásgeirsson
Gýgjarfoss í Jökulfalli vestan Kerlingarfjalla sem gnæfa í baksýn.
BÆKUR
N á t t ú r u f r æ ð i r i t
eftir Pál Ásgeir Ásgeirsson. 256 bls.
Útgefandi er Skerpla ehf.
Reykjavík 2001. Verð kr. 3990.
HÁLENDISHANDBÓKIN
Ágúst H. Bjarnason
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 25. ÁGÚST 2001 15
MYNDLIST
Árbæjarsafn: Saga Reykjavíkur – frá
býli til borgar. Til 31.8.
Árnastofnun: Handritasýning opin 11–
16 mánud.–laugard. Til 25.8.
Borgarskjalasafn Rvíkur, Grófarhús-
inu: Verk Svavars Guðnasonar. Til 9.9.
Byggðasafn Hafnarfjarðar: Blóðug
vígaferli og götulíf víkinganna í York. Til
1. okt.
Galleri@hlemmur.is: Guðrún Vera
Hjartardóttir. Til 9.9.
Gallerí Fold, Rauðarárstíg: Guðni
Harðarson. Til 9.9.
Gallerí Hringlist, Keflavík: Sæmundur
Gunnarsson. Til 25.8.
Gallerí Reykjavík: Árni Rúnar Sverris-
son. Til 5.9. Díana Hrafnsdóttir. Til 25.8.
Gallerí Sævars Karls: Steinunn Þórar-
insdóttir. Til 30.8.
Hafnarborg: Margrét Reykdal. Hans
Malmberg. Til 27.8.
Hallgrímskirkja: Valgarður Gunnars-
son. Til 28.8.
i8, Klapparstíg 33: Max Cole og Thomas
Ruppel. Til 15.9.
Íslensk grafík: Steinþrykk frá Færeyj-
um. Til 9.9.
Listasafn Akureyrar: Per Kirkeby.
Hekla Dögg Jónsdóttir. Til 16.9.
Listasafn ASÍ: Sjö myndlistarmenn. Til
2.9.
Listasafn Borgarness: Helgi Þorgils. Til
7.9.
Listasafn Einars Jónssonar: Opið alla
daga, nema mánudaga, kl. 14–17.
Listasafn Íslands: Andspænis nátt-
úrunni. Til 2.9.
Listasafn Rvíkur – Ásmundarsafn:
Svipir lands og sagna. Til 10.2.
Listasafn Rvíkur – Hafnarhús: Erró.
Listasafn Rvíkur – Kjarvalsstaðir:
Austursalur: Jóhannes S. Kjarval. Til
31.5.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Hefð
og nýsköpun. Til 30.9.
Listhús Ófeigs: Kristín Sigfríð Garðars-
dóttir. Til 29.8.
Ljósaklif, Hafnarfirði: Hreinn Frið-
finnsson. Til 13.9.
Mokkakaffi: Kristinn Már Ingvarsson.
Til 4.9.
Norræna húsið: Ljósmyndir Hendriks
Relve. Til 23.9. Sýning frá Eystrasalts-
ríkjunum. Til 23.9.
Rvíkur Akademían: Sjónþing Bjarna H.
Þórarinssonar. Til 1. okt.
Safn Ásgríms Jónssonar: Þjóðsagna-
myndir Ásgríms. Til 1.9.
Sjóminjasafn Íslands: Grænlenskur tré-
skurður. Til 2.9.
Skálholtskirkja: Anna Torfad. og Þor-
gerður Sigurðard. Til 31. des.
Stöðlakot: Ljósálfar í Skuggahverfi. Til
26.8.
Þjóðarbókhlaða: Stefnumót við íslenska
sagnahefð. Til 15.9. Brúður Sigríðar
Kjaran. Til 15.9. Magnea Ásmundsdótt-
ir. Til 1.9.
Þjóðmenningarhúsið: Skjöl frá Þjóð-
fundinum. Til 15. okt. Landafundir og
ragnarök.
Upplýsingamiðstöð myndlistar:
www.umm.is undir Fréttir.
TÓNLIST
Laugardagur
Hallgrímskirkja: Véronique Le Guen.
Kl. 12.
Íslenska óperan: Írsk-íslensk tónlistar-
hát. Kl. 21.
Sunnudagur
Hallgrímskirkja: Véronique Le Guen.
Kl. 17.
Þriðjudagur
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Ingi-
björg Guðjónsdóttir sópran, Einar Jó-
hannesson klarinett og Valgerður Andr-
ésdóttir píanó. Kl. 20:30.
Fimmtudagur
Hallgrímskirkja: Martial Nardeau og
Lenka Mátéová. Kl. 12.
LEIKLIST
Borgarleikhúsið: Wake me up, 26.8.
Með vífið í lúkunum, 25.8.
Iðnó: Rúm fyrir einn, 31.8. Light Nights.
26.8., 27.8.
Loftkastalinn: Hedwig, 25.8.
Smiðjan, Sölvhólsgötu. Einleikhúsið:
Fröken Júlía, 25.8.
Vesturport: Diskópakk, 25.8., 26.8., 28.8.
Upplýsingar um listviðburði sem óskað
er eftir að birtar verði í þessum dálki
verða að hafa borist bréflega eða í tölvu-
pósti fyrir kl. 16 á miðvikudögum merkt-
ar: Morgunblaðið, menning/listir,
Kringlunni 1, 103 Rvík. Myndsendir:
5691222. Netfang: menning@mbl.is.
MENNING
LISTIR
N Æ S T U V I K U