Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.2001, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. SEPTEMBER 2001 9
Rikislistasafnsins, ásamt með teikningum, káp-
um á eigin handrit, bókarkápum sem hann hann-
aði í tilefni útgáfu verka sinna, og hugmyndum
um slíkar sem hann lagði í hendur annarra lista-
manna, t.d. vinar síns málarans Carls Larsons, –
höggmyndum, ljósmyndum og skýringartextum.
Tímabilin er Strindberg var helst virkur í mál-
verkinu urðu þrjú, hið fyrsta 1872–74 og telst
ótvírætt hið frjóasta, málar þá til að rannsaka
miðilinn en ekki til að skipa sér í sæti mesta mál-
ara Norðurlanda, eins og hann skaut að Munch,
hin tímabilin voru 1892–94 og 1901–05, í öll skipt-
in myrkvaði andlegt fárviðri skynsvið skáldsins
eins og margar myndirnar mega vera til vitnis
um.
Ekki var málverkunum tekið af tiltakanlegri
hrifningu er hann sýndi þau fyrst í Stokkhólmi
(frekar en Munchs í Kristjaníu, seinna Osló),
samlandar hans fordæmdu þau og gagnrýnendur
tóku þeim ómjúkum tökum. Einn líkti málverk-
um Strindbergs við matardisk með sulli af
storknuðum smjörlíkisleifum eða fat af grilluðum
kálfafótum í heilasósu! Skilirí Strindbergs voru
líka máluð á eins óhefðbundinn hátt og hugsast
gat, pensillinn kom þar lítið nálægt ef þá nokkuð,
skafan þeim mun meira, og á stundum virðist ger-
andinn hafa kreist litina beint úr túbunni og úðað
þeim svo yfir myndflötinn. Þetta var vinnulag
sem menn fóru ekki að iðka að ráði fyrr en löngu
seinna er þeir tóku að þrengja sálinni á úthverf-
una og mála á óformlegan hátt, skilgreint á fag-
máli sem expressjónismi og art informel. Slá má
föstu, að í sumum málverkum sínum sé Strind-
berg 80 árum á undan þróuninni, þótt hann sé um
leið með báða fæturna í samtíðinni. Er vitaskuld
meginástæða þess að þau hafa orðið svo verðmæt
í tímans rás, þótt ekki saki að þau eru eftir Aug-
ust Strindberg.
Og þótt menn væru sér alla tíð vel vitandi um
sjónmenntalega athafnasemi skáldsins hefur
birtingarmynd hennar fyrst farið að skýrast fyrir
alvöru á seinni tímum og aldrei betur en á þessari
sýningu. Á síðustu þrjátíu árum hefur áhuginn
jafnt og þétt færst í vöxt sem má vera eðlilegt í
ljósi breyttra viðhorfa og útvíkkunar landamæra
málaralistarinnar, dilettantismi orðinn að gildri
list, viðurkenndum stílbrögðum kenndum í æðri
listaskólum. Krafan um aga, hefðbundin og óað-
finnanleg vinnubrögð hefur verið á hröðu und-
anhaldi á tímabilinu, en inntakið og sjálf hug-
myndin að baki að sama skapi sótt á, ásamt
heimspekilegum kennisetningum og samræðu-
leikfimi, hvað sem annars verður sagt um þá um-
deilanlegu þróun. Trauðla með öllu ómeðvitað að
Strindberg var forspár á framtíðina, og hér var
örugglega lán hans og gæfa að hann tileinkaði sér
ekki hefðbundin vinnubrögð. Þó ekki laust við að
hann sæki áhrif í verk annarra málara, til að
mynda eitt og annað í list Caspars Davids Fried-
richs og Turners, en vel að merkja er talið öruggt
að hann hafi ekki séð mynd eftir Turner fyrr en
1883.
Strindberg umgekkst mikið nýskapendur í
málaralist, ekki aðeins Munch heldur kynntist
hann einnig Gauguin í París, en þangað fluttist
hann í ágúst 1894, sökkti sér niður í dultrú, efna-
fræðikukl og gullgerð. Á tímabili snæddu þeir á
sama litla þrönga matsölustaðnum, crémiere, í
París, skáhallt á móti gistiheimilinu þar sem hann
bjó um þær mundir, að 12 rue de la Grande
Chaumiére, rétt við Lúxemborgargarðinn. Var á
því tímaskeiði er Gauguin undirbjó síðari og end-
anlega brottför sína til Tahiti 1894, en hún dróst
raunar ýmissa hluta vegna um eitt ár og allan
tímann voru þeir borðfélagar á staðnum. Má
álykta að þar hafi klingt í glösum, hráar og and-
ríkar hnútur ekki síður flogið á milli en á Svarta
grísnum í Berlín, fara þó af því minni sögur.
Skáldið skrifaði meira að segja listrýni á tímabili
og var þar langt á undan öðrum um framsýni,
hyllti til að mynda Gauguin í frægum pistli, sagði
að í list sinni hefði hann skapað nýja jörð og nýjan
himin. Væri jötunn, Titan, sem af öfund til skap-
ara alheimsins hefði búið sér til sitt eigið persónu-
lega sköpunarverk. Á þessu tímabili vingaðist
hann einnig við enska tónskáldið Frederik Del-
ius, sem einnig var mikill aðdáandi og vinur
Munchs og mun hafa komið út bók um þau kynni
(Edvard Munch og Frederik Delius), svo og tékk-
neska veggspjaldamálarann Alphonse Mucha.
Tilraunir Strindbergs á sviði ljósmyndatækni-
nnar eru ekki síður merkilegar, og þar reyndist
hann samur við sig um trú á kraft innsæisins og
vægi þess að sprengja öll landamæri. Var hér
einnig nýskapari og gerði hluti sem atvinnumenn
urðu frægir fyrir á fyrstu tugum síðustu aldar, á
einkum við ýmsar efnafræðilegar tilraunir en
einnig innsetningar, ekki með öllu frábrugðnar
því sem hin sjálfhverfa Cindy Sherman varð fræg
fyrir 100 árum seinna. Hvort hann hafi jafnaðar-
lega notast við sjálftakara eða látið Siri von Ess-
en taka myndirnar frægu frá Gersö veit ég ekki
fullkomlega og skiptir litlu máli. Hitt er vitað að
þótt skáldið sjáist með gítar á einni, sem í hlut-
verki stórtrúbadors, eða úti í garði með skóflu í
hendi á annarri sem hinn þaulreyndi garðyrkju-
maður, kunni hann trauðla að spila á gítar og
stórlega má draga í efa áhuga hans á garð-
yrkju …
Heimildir:
Bók Olofs Lagerkrantz um Strindberg í danskri þýðingu sem
út kom 1996/ Málverk Strindbergs, ritstýrt af Torsten Måtte
Schmidt, Malmö 1972, og ýmsar blaðagreinar.
August Strindberg: Undralandið 1890, olía á léreft. Lars Palmquist, Stokkhólmi.
Strindberg og
tvær dætur
hans með Siri
von Essen,
Karin og
Gréta, í garð-
inum í Gers-
au, Sviss
1886. Sjálfs-
mynd tekin
með sjálftak-
ara.
Veitingastaðurinn Zum Schwarzen Ferkel
1892. Teikning eftir Holger Paul.