Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.2002, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 12. JANÚAR 2002 9
áhrif en ég gat bara ekki farið að gera stórar
vatnslitamyndir, það hefði verið of auðvelt.“
Það ómögulega gefur mér orku
Koberling fer að tala um samband lista-
mannsins og samfélagsins, listamaðurinn geti
bara þénað peninga þegar hann framleiðir eftir
föstu þekkjanlegu mynstri. „Við lifum í kapital-
ísku samfélagi og listmarkaðs-list er bara við-
urkennd. Og ef þú ert ekki á listmarkaðinum þá
ertu ekki listamaður. Ef þú værir uppi á tímum
endurreisnarinnar og hefðir ekki sambönd inn-
an kirkjunnar gætirðu ekki orðið listamaður. Ef
málarar höfðu ekki verkefni frá kirkju eða kóngi
voru þeir ekki til; þeir gátu verið málandi bænd-
ur sem gerðu huggulegar sveitalífsmyndir en
þeir komust ekki í listasöguna. Í dag er bara
áhugi á sérstökum undantekningum og þannig
er það með listmarkaðs-listina þar sem er allt
þetta fjör augnabliksins, framleiðsla fyrir hítina,
fyrir áhuga listmarkaðarins. Þessi framleiðsla,
þetta mynstur listamanna, er alltaf nauðsynleg
en ef þú heldur þig of lengi við mynstrið, þótt þú
hafir verið frægur, dofnar áhuginn og þetta fer
allt á ruslahauginn. Þetta getur verið spurning
um að falla ekki út úr kerfinu eða að falla ekki
vegna kerfisins út úr sjálfum sér.“
Mynd af Hemingway opinberun
– Það væri gaman að heyra afstöðu þína til
sambands náttúru og forms í verkum þínum.
„Þetta er grundvallarspurning um list mína
og þess vegna á ég erfitt með að svara henni.
Kannski hef ég aldrei komist nær þessu sam-
bandi en í nýjustu verkunum. Það eru ekki
margir málarar af minni kynslóð sem geta litið
aftur yfir heildarverkið og sagt að náttúran sé
grunnþáttur. Og ég kann miklu betur við hug-
takið náttúru en landslag því að landslag getur
táknað iðnaðarlandslag eða borgarlandslag.
Vitaskuld var þetta þema ekki skýrt þegar ég
var að byrja að finna mig í málverkinu. En fyrir
fyrstu yfirlitssýninguna mína, þegar ég var um
fertugt, skrifaði ég grein um „náttúruna mína“.“
Koberling talar um að á 20. öldinni hafi eldri
málunarformúlum verið blandað við sýn á þróun
iðnaðar- og borgarsamfélagsins. „Þau form réð
ég ekki við en komst að því að mín form kæmu
úr náttúrunni,“ segir hann. „En ég gat ekki bara
endurskapað kaótíska náttúru, ég varð að koma
henni í form, annars var ekki hægt að ná fegurð-
inni fram. Fyrst í stað átti ég í basli með úr-
vinnsluna; horfði á þessi miklu form náttúrunn-
ar og glímdi við að finna mín form út frá þeim;
að einfalda og finna leið til að sýna þau með olíu-
litum.
Á þessum tíma var mín kynslóð undir miklum
áhrifum frá abstrakt expressjónisma, þýsku in-
formal-málverki, Cobra-mönnunum og þessum
alþjóðlegu abstrakthreyfingum. Við vorum rúm-
lega tvítugir gaurar og staddir í þeirri myrku
holu sem var skelfing þýskrar sögu; það var
núllástand, mínus, og að fara að endurtaka það
sem hinir gerðu handan við hafið, fallega Poll-
ocka og de Kooninga, var ekki nóg. Nei, við
sögðum: Við förum að mála fígúratíft!“
Koberling fór þá að mála myndir sem hann
segir hafa verið frekar brjálaðar, blöndu af
Cobra og de Kooning. Hann hafði lært til kokks
og starfaði um tíma við fagið á Englandi; var um
leið undir handleiðslu prófessors í listaskóla og
reyndi að finna sína leið í listinni. Einn dag fór
hann inn á bókasafn og rakst á ævisögu Ernst
Hemingways. „Það var sem opinberun. Þarna
var hann í málverki, standandi í vöðlum og með
fallega bambusveiðistöng með Hardyhjóli, í
hinni hendinni þrír regnbogasilungar; veiðiferð í
Idaho. Þetta var svo heillandi mynd að ég fór að
hugsa um hvað ég væri eiginlega að gera í mín-
um myndum og ef hratt er farið yfir sögu, þá fór
ég heim til Þýskalands, hætti í listnáminu, fór
fyrstu ferðina af mörgum til Lapplands og tók
að mála myndir af náttúrunni þar. Á þessum
tíma voru engin landslagsmálverk leyfð, allt
varð að vera abstrakt; náttúran var ekki í um-
ræðunni. En á sjöunda áratugnum fór ég að
mála náttúru Lapplands, ég gekk um mannlaust
land með bakpoka og veiðistöng. Þessar upplif-
anir urðu miðja myndanna.
Ég var alltaf hálfgerður einfari í því sem ég
var að gera. Þegar poplistin kom fram fóru
margir í að tjá samtímann; ég þurfti alltaf að
vera sami einfaldi bændamálarinn. Ég fann ekki
til þeirrar ábyrgðar að þurfa að takast á við
borgarsamfélagið. Náttúran bjargaði lífi mínu.“
Ekki viss um að málverkið lifi
Talið berst aftur að nýjustu verkunum og ein-
faldleika þeirra. „Fólk hefur verið að segja að ég
sé hættur að mála landslagsmyndir,“ segir Kob-
erling. „En ég svara því neitandi, ég hef aldrei
verið nær því sem mig dreymdi um að gera.
Þegar ég fæ nýja nemendur í listaháskólann í
Berlín, þar sem ég kenni, og sé hvað menntun
þeirra og þekking á sögunni er lítil, þá hef ég oft
sagt: Að sjá allt þetta tilfinningaþrungna dót
ykkar, þið skiljið ekki hvað málið er. Að vera
listamaður er intellektúal starf! Nemendurnir
kyngja því, fara að læra og vinna og eftir eitt,
tvö ár er allt orðið svolítið stíft hjá þeim og ég
segi: Listin er ekki intellektúal hlutur heldur
snýst um tilfinningar. En Bernd, segja þau, þú
sagðir að… Já, segi ég þá; það var til þess að þið
mynduð fyrst læra heima. Þetta er tilfinn-
ingalegt starf, við þurfum intellektúalana í ým-
islegt annað í samfélaginu.
Nú er komin ný öld og við þurfum að spyrja
hvað gert verði í listinni. Að mínu viti er ekki
lengur nóg að gera rendur, ferhyrninga og
hringi; geómetríu og stærðfræðileg form.
Mondrian og Barnett Newman gerðu spennandi
hluti en þegar þetta er orðið neo-neo-neo-
formalismi hlýtur fólk að sjá að þetta er bara
hönnun. Þetta er ekkert líf, ekkert sem er mik-
ilvægt fyrir framtíðina. Ég er ekkert viss um
málverkið muni halda áfram að lifa vegna þess
eins að það hefur þegar lifað svo lengi. Nei, það
getur skyndilega hætt að lifa því það hefur ekki
lengur hugmyndaflug og skynsemi að nærast
á.“
Loðmundarfjörður er minn staður
– Þú hefur komið árlega til Íslands síðan 1977.
„Árið 1976 bauð Dieter Roth mér að koma til
Íslands og ég fór árið eftir. Þá dvaldist ég hér í
fjórar vikur, mest hjá honum í Mosfellssveit en
við fórum líka í Loðmundarfjörð. Ég heillaðist
strax af firðinum. Dieter var mjög merkilegur
listamaður og ég man alltaf þegar ég sá fyrstu
tvö verkin eftir hann, í Galleri Blok árið 1964.
Tvær glerplötur og litamulningur á milli þeirra.
Ég vissi að þau hefðu nýja merkingu, þótt ég
skildi hana ekki þá. Galleristinn sýndi mér líka
eina af fystu bókum Dieters og ég vildi hitta
manninn en var þá sagt að hann byggi á Íslandi,
ætti þar dal, veiddi og ynni að sinni list. En við
hittumst lokst árið 1976, kynntumst og hann
bauð mér að koma til sín. Árið 1978 eyddi ég
stórum hluta sumarsins austur í Loðmund-
arfirði og hef dvalist þar stóran hluta hvers
sumars allar götur síðan. Veitt, unnið að laxeldi.
Minn staður á Íslandi er þar og hvergi ann-
arsstaðar. Með viðkomu á veiðistöðum…“
– En þetta er í fyrsta skipti sem þú sýnir á Ís-
landi.
„Já. Vinir mínir hafa oft spurt hvenær ég ætl-
aði að sýna hér en ég hef verið að yfirgefa list-
heiminn í Þýskalandi með því að koma hingað og
hafði ekki áhuga á að flytja hann með mér. Einu
sinni átti ég þrjú gvassverk á sýningu í Ný-
listasafninu og svo fékk Kristján Steingrímur að
sandblása eitt verk eftir mig og annað eftir
Kristján Davíðsson um leið. Vatnslitamyndirnar
við skáldskapinn voru það fyrsta sem ég gerði
sem gat tengt mig hið minnsta við menningar-
lífið hérna. Ég var á réttara róli sem málandi
fjallabóndi en sem listamaður haldandi sýn-
ingar.“
– En nú er þessi sýning.
„Jájá. Bera Nordal talaði við mig fyrir um tíu
árum, þegar hún var enn hjá Listasafni Íslands,
og vildi sýna verk eftir mig þar og svo aftur þeg-
ar hún var komin til Málmeyjar. Nú er búið að
sýna verkin hjá þar og þau komin hingað, til Ei-
ríks Þorlákssonar sem var líka búinn að ámálga
það við mig fyrir löngu að fá að sýna eitthvað.
En ég er ekki einn þeirra listamanna sem geta
ekki unnið nema það sé fyrir söfn og sýning-
arsali. Ég get unnið að list minni án safnanna;
ég er silkiormur sem spinnur sitt silki og hugsar
ekkert alltof mikið um hvernig hann eigi að vefa.
Myndirnar koma bara.“
RGAÐI LÍFI MÍNU
Morgunblaðið/Einar Falur
„Hef alltaf verið að breyta um stefnu,“ segir Bernd Koberling.
Ljósvefnaður, 1992. 220 x 160 sm.
Ég er ekkert viss um að mál-
verkið muni halda áfram að
lifa vegna þess eins að það hef-
ur þegar lifað svo lengi. Nei,
það getur skyndilega hætt að
lifa því það hefur ekki lengur
hugmyndaflug og skynsemi að
nærast á.
efi@mbl.is