Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.2002, Page 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 9. FEBRÚAR 2002 3
N
OKKUÐ er nú um liðið
síðan höfundur þess-
ara lína hefur rabbað
um íslenska tungu, –
málfar í fjölmiðlum,
efni sem honum er
einkar hugleikið.
Nú er það svo, að
ekki eru allir sammála um ágæti þess að
gera athugasemdir við málfar fjölmiðla-
manna og segja sem svo: Þetta er málið
eins og það er talað í dag. Íslensk tunga
verður að fá að breytast og þróast í friði
fyrir íhaldssömum nöldurskjóðum. Gott og
vel. Vissulega á málið að fá að þróast. En
er okkur alveg sama hvernig það þróast?
Ætli íslenskan hefði ekki þróast nokkuð
langt í áttina til dönsku, ef ekki hefði verið
spyrnt við fótum á nítjándu öldinni. Látum
víti Norðmanna til varnaðar verða. (Ivar
Eskeland segir í einum af pistlum sínum í
bókinni Den Norske Folkesjæl, að það
góða land Noregur heiti Noreg. Norge sé
dönsk prentvilla!)
Íslenskan þróast nú hratt í átt til ensk-
unnar.
Er það til dæmis af hinu góða og ekkert
við það að athuga að þjóðkunnir menn,
sem alloft heyrast í fjölmiðlum, geti ekki
sagt heila setningu á íslensku heldur þurfi
jafnan að skeyta inn enskum orðum vegna
þess að þau eru þeim tamari á tungu en ís-
lensku orðin? Nei, það er ekki af hinu
góða. Deyi tungan, deyjum við sem þjóð.
Áberandi málfarsbreyting um þessar
mundir er fráhvarf frá beygingum, einu
helsta sérkenni íslenskunnar:
„Í tilefni að (svo!) opnun Keflavíkur-
flugvallar sem nýtt markaðssvæði í bygg-
ingu viðhalds og þjónustugeira …“ (Suð-
urnesjatíðindi á Netinu 15. janúar.)
„Þvottur sem ekki verður sóttur verður
ráðstafað fyrir kostnaði.“ (Miði frá þvotta-
húsi.)
„Fasteignamati ríkisins hefur borist at-
hugasemdir yðar …“ (Úr bréfi þessarar
ríkisstofnunar frá 10. sept. 2001.)
„Eru fyrirtækin byrjuð að blæða fyrir of
hátt vaxtastig?“ (Ríkisútvarpið.)
„Endanleg ákvörðun (um virkjun) hefur
verið frestað.“ (Stöð 2.)
„Leitt hefur verið líkum að því …“ (Rík-
isútvarpið.)
„Sendu vin jóladagatal …“ (Af heima-
síðu Íslandsbanka á jólaföstu.)
Aðeins meira um áhrif enskunnar:
Líkamsræktarfólk notar enska orðið
„fitness“ fullum fetum rétt eins og það sé
góð og gild íslenska. Líkamsrækt og mál-
rækt ættu að geta farið vel saman.
Á jólaföstu mátti lesa á vísi.is: „Umferð-
arljósin á Hringbrautinni eru úti og eitt-
hvað um rafmagnstruflanir.“ Nú er það
ekki frétt að umferðarljós séu úti. Þau eru
öll utandyra. Leitt að hið ágæta orð götu-
viti skyldi ekki ná að festast í sessi. En
þegar fregnritari segir að „umferðarljósin
séu úti“, og hann á væntanlega við að þau
séu óvirk vegna rafmagnsleysis, þá er
hann að nota orðalag úr ensku.
Talandi um ljós. Fleyg er setningin sem
Edward Grey, greifi af Fallodon, mælti er
hann stóð við gluggann í breska utanrík-
isráðuneytinu 4. ágúst 1914 og horfði á
bæjarstarfsmenn slökkva götuljósin í St.
James-garðinum: „The lamps are going
out all over Europe; we shall not see them
lit again in our lifetime.“ Væri sá sem
sagði að umferðarljósin væru úti beðinn að
þýða þessa setningu á íslensku, myndi
hann væntanlega byrja si svona: „Lamp-
arnir eru að fara út um um alla Evr-
ópu …“ eða hvað?
En visir.is gerir það ekki endasleppt. 18.
janúar mátti þar lesa fyrirsögnina: „Sýna-
tökur á grænmeti skipta um hendur.“
Fróðlegt væri að sjá hvernig þau skipti
eiga sér stað. Í texta þeirrar fréttar sagði
að sýnatökurnar væru „… á höndum mat-
vælaeftirlits …“ Þeim sem skrifa fréttir í
net-Vísi eru ekki aðeins mislagðar hendur
heldur mikill vandi á höndum.
Dæmin um ásókn enskunnar inn á lend-
ur íslenskrar tungu eru auðvitað mýmörg,
– alltof mörg. Á heimasíðu Símans var les-
endum til skamms tíma boðið að búa til
„hintspurningu“, ef þeir hefðu gleymt að-
gangsorði sínu. Símanum til hróss hefur
þetta nú verið lagfært. Nú er lesendum
síðunnar boðið að leggja fram „vísbend-
ingaspurningu“.
Það er umhugsunarefni, alvarlegt um-
hugsunarefni, fyrir þá sem unna íslenskri
tungu, hvílíkt metnaðarleysi í málfars-
legum efnum ríður húsum íslenskra fjöl-
miðla. Sá sem þetta ritar hefur áður vikið
að þessum málum í Lesbókarrabbi. Það
skal þó enn einu sinni ítrekað að vissulega
er margt góðra íslenskumanna starfandi
bæði við blöð og ljósvakamiðla. Margt er
þar vel sagt og skrifað, en hitt heldur
áfram að stinga í augu og særa eyru,
hversu margir bögubósar fá að fara sínu
fram átölulaust að því er virðist. Fólk, sem
er fyrir löngu búið að fylla subbukvótann
sinn og ætti að vera horfið til annarra
starfa.
Það á að gera þá kröfu til þeirra sem
skrifa fréttir og flytja fréttir að þeir hafi
máltilfinningu og geti skrifað óbrenglaðan
texta. Til dæmis ekki í þessa veru:
„… komið var í veg fyrir hryðjuverka-
árásir á sendiráðum Bandaríkjanna …“
(mbl.is.)
„… lögreglan kölluð út vegna há-
reysta …“ (visir.is.)
„ …að þessari upphæð, sem send var til
Þýskalands, væri saknað.“ (Ríkisútvarpið.)
„Skólafólk greinir á um ágæti skólabún-
inga og margir eru klofnir í afstöðu sinni
til þeirra.“ (Fréttablaðið.) Djúpt hugsað!
Þetta er nú orðinn langur listi. Sparða-
tíningur, segir líklega einhver. Vel má
vera. En þögn er sama og samþykki og við
eigum ekki að sitja þegjandi undir því að
íslenskri tungu sé misþyrmt.
MÁLFAR
RABB
E I Ð U R G U Ð N A S O N
eidur@shaw.ca
BERGSTEINN ÞORVALDSSON
VÍSNAFLOKKUR
(BROT)
Kenndur er Kári fundinn
kundur frægur Sölmundar,
frá önduðum komst undan,
eld tendra hérlendir,
fyrir brennda bestu frændur
bændur í helju sendi;
bundinn Þorgeir vaðböndum
brandinn sjö lét granda.
Skarphéðinn þorpi þjóða
þótti óblíður stríðu,
sneið Höskuld af hauðri,
háði víg á láði,
hugmóð lét til leiðast
lýð á stundum bíða;
greiður hjó Gunnars bróður
græða má ei þó blæði.
Bergsteinn Þorvaldsson kallaður blindi var sautjándu aldar maður og tal-
inn ættaður úr Mýrdal. Hann var farandskáld og sagður fátæktarmaður.
Ljóðið er fengið af margmiðlunardiskinum Vefur Darraðar sem hefur að
geyma texta eins elsta handrits Njálu og fjölda ljóða og myndskreytinga
sem sprottið hafa af sögunni.
Sagan endalausa
kallar Pétur Gunnarsson grein sína um
Njálu en þar fjallar hann um sannfræði
hennar, höfundinn og efniviðinn. Hann seg-
ir: „Við sem göngum inn í heim Njálu, 21
kynslóð í sjö aldir, hvort sem við nálgumst
hana eins og safn eða göngumst persónum
og atburðarás á hönd, á milli okkar og sög-
unnar er alltaf þetta ósýnilega – hugur okk-
ar sjálfra – sá skilningur sem við leggjum í
söguna, hvernig við yrkjum hana. Þessi
endalausi, ósýnilegi hugur sem fyllir í allar
eyður og barnar flestar setningar.“
nefnist grein Atla Harðarsonar í greina-
flokknum Heimspeki, til hvers? Þar segir
Atli að ef heimspeki nútímans er ruglings-
leg sé það líklega vegna þess að nútíminn
þurfi á heimspeki að halda.
Heimspeki
nútímans
Robert Nozick
lést 23. janúar síðastliðinn en hann var einn
áhrifamesti heimspekingur Bandaríkjanna.
Kristján G. Arngrímsson fjallar um helsta
rit Nozicks, Anarchy, State and Utopia, þar
sem hugmynd hans um lágmarksríkið er
sett fram.
Guðmundur
Ingólfsson
ljósmyndari opnar sýningu í Ljósmynda-
safni Reykjavíkur í dag. Á sýningunni er
úrval mynda úr safni Guðmundar en hann
hefur árum saman unnið að því að skrá ein-
kenni Reykjavíkurborgar á stórar blaðfilm-
ur. Einar Falur Ingólfsson ræðir við lista-
manninn.
FORSÍÐUMYNDIN
er hluti myndarinnar Bláhornið frá 1989 eftir
Guðmund Ingólfsson ljósmyndara.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
6 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI