Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.2002, Blaðsíða 14

S
ÝNINGIN „Hin nýja sýn:
Rússnesk list frá raunsæi til
framúrstefnu“ sem opnuð
verður í Listsafni Íslands kl.
15 í dag, rekur þá þróun sem
átti sér stað í rússneskri
myndlist á tímabilinu 1880 til
1930. Þannig spannar sýningin
allt frá verkum raunsæismálara frá lokum
nítjándu aldar til brautryðjenda módernism-
ans á fyrstu áratugum tuttugustu aldarinnar.
Segja má að málverk Kasimírs Maljevitsj,
Svartur ferningur, frá árinu 1913 hafi markað
hámark þessara umskipta, en verkið telst til
grundvallarverka í þróun framurstefnulistar í
alþjóðlegu samhengi.
Listaverkin á sýningunni koma frá Þjóð-
listasafni Rússlands, Tretjakov-safninu í
Moskvu, sem er eitt þriggja stærstu lista-
safna Rússlands. „Hin nýja sýn“ telur um 80
málverk eftir 52 listamenn og er mótuð í sam-
vinnu Ólafs Kvaran, forstöðumanns Lista-
safns Íslands, og sérfræðinga Tretjakov með
það fyrir augum að veita innsýn í þróunina í
rússneskri myndlist í kringum aldamótin
nítján hundurð.
Raunsæismálarar og
lýðræðisleg viðhorf
Í sal á jarðhæð Listasafns Íslands er að
finna verk elstu málaranna sem kynntir eru á
sýningunni. Þar eru m.a. verk eftir fulltrúa
rússnesku rómantíkurinnar, sem sýna upp-
hafna og draumkennda mynd af heiminum,
líkt og Polenov gerir t.d. í málverkinu Garður
ömmu (1878). Af öðrum meiði eru raunsæis-
mennirnir sem kennndir hafa verið við Far-
andmálarana (Peredvízhníki). Þeir tilheyrðu
hreyfingunni „Samtök um farandsýningar“
sem var virk í rússnesku listalífi á árunum
1870–80. Þeir lögðu áherslu á að sýna lífið
eins og það er, með öllum sínum mótsögnum
og erfiðleikum. Í stað þeirrar skáldlegu
skynjunar sem áður hafði ríkt kom löngun til
að breyta heiminum með krafti listarinnar.
Farandmálararnir opnuðu árlega sýningu
sem ferðaðist milli helstu borga rússneska
keisaradæmisins og vildu með því móti sinna
lýðræðislegu fræðsluhlutverki og koma list til
fólks utan stórborganna. Hér komu fram þau
lýðræðislegu viðhorf listamanna sem sóttust
eftir listrænu frelsi sem óháð væri hinni op-
inberu embættismannalist sem Keisaralega
listaakademían stóð fyrir. Frægasti fulltrúi
raunsæisstefnunnar í rússneskri myndlist er
Repínilja Jefimovitsj Repín og gefur m.a. að
líta meistaraverk hans, portrettmálverkið Í
sólskini (1900), á sýninguni í Listasafni Ís-
lands.
Áhrifamikil félög um aldamótin 1900
Frá því um miðja 19. öld höfðu listamenn í
Evrópu bundist ýmiss konar samtökum og í
Rússlandi var í upphafi 20. aldar stofnaður
fjöldi frægra hópa sem mótuðu kenningar um
list og þjóðfélag. Aðsópsmest voru Lista-
mannafélagið í Moskvu, Félag rússneskra
listamanna og Heimur listarinnar. Þessar
hreyfingar mótmæltu embættismannalist
Listaakademíunnar en snerust um leið gegn
raunhyggju farandmálaranna. Síðastnefnda
hreyfingin ögraði m.a. viðteknum mörkum
hámenningar og lágmenningar og miðluðu
listamenn á borð við Servo, Vrúbel og Malj-
avín áhrifum alþýðulistar og íkonamálunar til
módernismans.
Listmálarinn Mikhaíl Vrúbel skipar sér-
stakan sess í rússneskri listasögu um alda-
mótin 1900. Hann tengist upphafi móderníska
stílsins sem á sér samsvörun í Sezession í
Austurríki, Art nouveau í Frakklandi og Jug-
endstil í Þýskalandi. Birting táknsæisstefn-
unnar (symbólismans) í verkum hans var
undanfari táknsæisstrauma í rússneskum
bókmenntum.
Framúrstefnuhóparnir
Miklar sviptingar urðu í myndlist Rúss-
lands á fyrstu áratugum 20. aldar og bergmál-
uðu þær um hinn vestræna heim, enda efldust
tengsl milli rússnesks og evrópsks listheims á
þessum tíma. Rússar fóru skyndilega fram úr
öðrum, höfnuðu sterkri raunsæishefð heima-
landsins og gripu til nýrra og óvæntra tján-
RÚSSNESK LIST Í
FARARBRODDI
Um og eftir aldamótin 1900 voru rússneskir málarar í
nánum tengslum við myndlistarstrauma í Evrópu og
ruddu brautina í framúrstefnunni. Í dag verður opnuð
í Listasafni Íslands sýning frá Tretjakov-safninu í
Moskvu sem varpar ljósi á þessa þróun og hefur að
geyma verk eftir marga af frægustu málurum Rússa.
I.J. Repín, Í sólskini, 1900. Olía á léreft, 94,3 x 67 cm. M.A. Vrúbel, Svanaprinsessan, 1900. Olíulitir á striga. 142,5 x 93,5 cm.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. APRÍL 2002