Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.2002, Blaðsíða 15

V.M. Vasnetsov, Ívan keisari grimmi, 1897.
Olía á léreft, 247 x 132 cm.
Morgunblaðið/Þorkell
K. Maljevitsj, Svartur ferningur, höfundartvítak frá 1929. Strigi, olíulitir 79,5 x 79,5 cm.
ingarmeðala í myndrænni hugsun og fram-
setningu. Rússnesk listsköpun á fyrsta
áratug 20. aldar einkenndist þannig af fram-
göngu ýmissa framúrstefnuhópa sem boðuðu
markvissa beitingu nýrra aðferða og skiln-
ings á markmiðum listar. Einna þekktastir
eru fútúristarnir, en einn fyrsti hópurinn var
Bláa rósin, stofnaður 1907, en hann tengdist
symbólískum listhópum sterkum böndum.
Þróunin tók byltingarkennda stefnu með
stofnun Tígulgosans, sem hélt sína fyrstu
sýningu í Moskvu árið 1910. Með hópnum
sýndu listamenn sunnan úr álfu, Léger, Mat-
isse, Marquet, Münter, Picasso og Braque en
nærri allir rússneskir framúrstefnumenn
tóku einhvern tíma þátt í sýningunum. Má
þar nefna Gontsjarovu, Kandinskij, Laríonov,
Maljevitsj, Tatlín og Chagall.
Einna áhrifamestu listamenn afstrakt-
stefnunnar voru Vassilij Vassilijvitsj Kand-
inskij, sem átti þátt í að stofna expressjón-
ista-hópinn Blái riddarinn (Der Blaue Reiter)
í München, og Kazimír Maljevitsj, sem málaði
eitt alræmdasta verk rússnesku framúrstefn-
unnar, Svarta ferhyrninginn, sem sýndi
svartan flöt á hvítum grunni. Málverkið sýndi
hann árið 1915 og varð það að tákni í mynd-
listarheiminum um hreina sköpunarathöfn
listamanns. Eftirmynd sem Maljevitsj gerði
af málverkinu árið 1929 er að finna á sýning-
unni „Hin nýja sýn“. Konur gegndu einnig
mikilvægu hlutverki í rússnesku framúrstefn-
unni. Á sýningunni í Listasafni Íslands eru
myndir eftir margar þeirra. Hinar þekktustu
eru Nadézhda Údaltsova, Ljúbov Popova,
Olga Rozanova og Alexandra Exter.
Listmenningarstofnunin
Um og eftir 1920 snerist umræðan í Rúss-
landi ekki síst um nýja öreigalist, listræn
form, hefðir og nýjungar, listmenningu og
hlutverk hennar. Listmenningarstofnunin
(INHUK) sá um fræðilegar útlistanir en með-
al stofnenda hennar var Kandinskij. Innan
INHUK var stofnaður 1921 „Fyrsti vinnu-
hópur konstrúktívista. Rodtsjenko setti fram
meginhugmyndina um að hin nýja list sneri
sér í síauknum mæli að tækni og verkfræði,
þróaðist í átt til skipulags- og uppbygging-
arstarfs, og raunveruleg uppbygging yrði að
taka tillit til nytsemissjónarmiða. Nokkrir
konstrúktívistar undirrituðu yfirlýsingu um
að þeir höfnuðu óhagnýtri listsköpun og
sneru sér að framleiðslulist.
Popova, Rodtsjenko, Stepanova, Exter og
Vesnín hvöttu listamenn til að taka þátt í
framleiðslunni, fara í verksmiðjurnar og búa
til hluti og vélar sem öreigarnir þörfnuðust.
Slagorð konstrúktívista voru: „Frá trönunum
til vélarinnar“, „Frá málverkinu til lérefts-
ins“, „Málverkið er dautt“ og svo framvegis.
En innan INHUK var líka deild lífrænnar
menningar í og kjörorð listamanna þar var:
„ZOR-VED, sjón og vit“. Með sjón áttu þau
við að „útvíkkaða sjón“ og vit var annað en
þekking, það var ófreski, innri sjón, hugsæi,
undirmeðvitund. Í lífrænu menningardeild-
inni gerði ZOR-VED hópurinn fjölmargar til-
raunir til að kanna vandamál og lögmál hinna
síbreytilegu lita og forma, og rannsakaði
hljóðið í tengslum við myndir.
Prójektionistar og hugmyndalist
Hálfri öld áður en hugmyndalistin kom til
sögu í byrjun áttunda áratugarins vörpuðu
rússneskir prójektionistar fram þeirri hug-
mynd að listamenn ættu ekki að framleiða
listmuni heldur skapa prójekt eða hugmynd-
ir, konsept, áætlanir eða hnitakerfi sem
tengdust slíkum hlutum. Verkin voru í fyrstu
formleg og analýtísk og hétu t.d.: Hnitakerfi
málaðs flatar, Bygging beinlínuhreyfingar,
Skipulagshnit fyrir spenntan lit. Tvö helstu
einkenni þessara verka voru annars vegar út-
reiknuð nákvæmni og fagmannleg tækni-
vinna og hins vegar ást þessara listamanna á
iðnaði, úrbanískum formum, tækniframför-
um, útvarpi, rafmagni og framtíðardraumum
um mannaðar geimferðir.
Fyrstu árin eftir Októberbyltinguna í
Rússlandi 1917 studdu valdhafar vel við bakið
á menningu og fögnuðu fjölbreytni í listsköp-
un en list áhugamanna var talin mikilvægasta
listformið í hinu nýja sósíalíska þjóðfélagi.
Rússnesku framúrstefnumennirnir tóku bylt-
ingunni vel. Ný verkefni blöstu við til að svara
kröfum nýrra áhorfenda og koma fjöldanum í
kynni við menningu. Um 1930 leiddu pólitísk-
ar breytingar í Rússlandi hins vegar til end-
urskoðunar á afstöðu æðstu stofnana til lista.
Hópar og listamannasamtök hurfu úr sögunni
þegar sameinað Samband sovéskra lista-
manna var stofnað árið 1932 sem lýsti yfir að
eina rétta leiðin í listinni væri sósíalískur
realismi. Þar með hófst mikil saga sem fellur
utan við tímaramma sýningarinnar í Lista-
safni Íslands.
Umfjöllunin er byggð á greinum Galínu S.
Tsjúrak og Ljúdmílu Bobrovskaju í sýning-
arskrá sýningarinnr „Hin nýja sýn“.
A.V. Lentúlov, Kirkja hins sæla Vasilijs, 1913.
heida@mbl.is
Miklar sviptingar
urðu í myndlist
Rússlands á fyrstu
áratugum 20.
aldar og bergmáluðu
þær um hinn
vestræna heim
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. APRÍL 2002 15
MYNDLIST
Árnastofnun, Árnagarði: Handrit. Til
15.5.
Galleri@hlemmur.is: Ólöf Nordal. Til
28.4.
Gallerí List, Skipholti 50: Bjarni Þór.
Til 4.5.
Gallerí Reykjavík: Þrír spænskir
málarar. Til 9.5.
Gallerí Skuggi: Kristinn Pálmason,
málverk og Gulleik Lövskar hönn-
uður. Til 5.5.
Gallerí Sævars Karls: Rebekka Rán
Samper. Til 2.5.
Gerðarsafn: Minningasýning um Ástu
Guðrúnu Eyvindardóttur. Til 12.5.
Hafnarborg: Bjarni Sigurðsson.
Kristín Þorkelsdóttir. Til 6.5.
Hallgrímskirkja: Sigtryggur Bjarni
Baldvinsson. Til 20.5.
Hönnunarsafn Ísl., Garðatorgi: Ólaf-
ur Þórðarson. Til 12.5.
i8, Klapparstíg 33: Hörður Ágústs-
son. Sara María Skúladóttir. Til 5.5.
Iðnó: Laxness og leiklistin. Til 1.5.
Listasafn Akureyrar: Rússnesk
myndlist 1914–1956. Til 26.5.
Listasafn ASÍ: Svava Björnsdóttir.
Jón Sigurpálsson. Til 12.5.
Listasafn Einars Jónssonar: Opið
laugardaga og sunnudag kl. 14–17.
Listasafn Íslands: Rússnesk mynd-
list. Til 16.6.
Listasafn Rvíkur, - Hafnarhúsi: Kín-
versk samtímalist. Breiðholt. Til 5.5.
Listasafn Rvíkur – Kjarvalsstöðum:
Myndir úr Kjarvalssafni. Til 31.5.
Þorbjörg Pálsdóttir og Ásmundur Ás-
mundsson myndhöggvarar. Til 5.5.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Kyn-
legir kvistir. Til 5.5.
Listhús Ófeigs: Hadda Fjóla Reyk-
dal. Til 15.5.
Mokkakaffi: Aaron Mitchell. Til 9.7.
Norræna húsið: Siri Derkert. Til
11.8.
Nýlistasafnið: Sex listamenn. Til 12.5.
Þjóðarbókhlaða: Yfirlitssýning á
verkum Halldórs Laxness. Til 31. des.
Upplýsingamiðstöð myndlistar:
www.umm.is undir Fréttir.
TÓNLIST
Laugardagur
Háskólabíó: Vormenn Íslands. Sin-
fóníhljómsveit Íslands. Kl. 17.
Langholtskirkja: Skagfirska söng-
sveitin. Kl. 17.
Salurinn: Vigdís Klara Aradóttir,
Guido Bäumer, og Pawel Panasiuk.
Kl. 17.
Víðistaðakirkja, Hafnarfirði: Kamm-
erkór Kópavogs. Kl. 16.
Sunnudagur
Iðnó: Kammerkór Kópavogs. Kl. 16.
Íslenska óperan: Gospelsystur
Reykjavíkur, Bergþór Pálsson og
söngleikjadeild Domus Vox. Kl. 20 og
kl. 22. Einnig á þriðjudag.
Langholtskirkja: Senjorítur Kvenna-
kórs Reykjavíkur kl. 14. Kvennakór
Reykjavíkur kl. 17.
Salurinn: Ilias Sdoukos, Hjörleifur
Valsson og Nína Margrét Grímsdótt-
ir. Kl. 16.
Ýmir: Signý Sæmundsdóttir. Gerrit
Schuil. Kl. 16.
Víðistaðakirkja, Hafnarfirði: Karla-
kórinn Þrestir. Kl. 16.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið: Jón Oddur og Jón
Bjarni, lau., sun. Strompleikur, lau.,
fös. Með fulla vasa af grjóti, mið.
Hver er hræddur við Virginíu Woolf,
fim. Veislan, lau., fös.
Borgarleikhúsið: Kryddlegin hjörtu,
sun. Boðorðin 9, lau., fös. Með vífið í
lúkunum, mið. And Björk of course...
lau. Fyrst er að fæðast, sun. Jón
Gnarr, fös. Gesturinn, lau., sun., fös.
Dagskrá tileinkuð Þorvaldi Þorsteins-
syni, lau.
Dans: Dansleikhús JSB., mán., þrið.
Vesturport: Lykill um hálsinn, sun.,
fös.
Hafnarfjarðarleikhúsið: Rauðhetta,
sun., mið. Einleikjavor í leikhúsinu:
Sellófon, frums. þrið.
Möguleikhúsið: Eru prinsessur enn í
tísku? lau.
Leikfélag Akureyrar: Gullbrúðkaup,
fös.
MENNING
LISTIR
N Æ S TA V I K A

Sjá einnig Staður og stund á mbl.is