Lesbók Morgunblaðsins - 17.08.2002, Blaðsíða 6

6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. ÁGÚST 2002
G
UÐRÚN Eva Mínervu-
dóttir vakti þegar at-
hygli fyrir fyrstu bókina
sína, smásagnasafnið Á
meðan hann horfir á þig
ertu María mey (1998). Í
kjölfarið komu skáldsög-
urnar Ljúlí, ljúlí (1999)
og Fyrirlestur um hamingjuna ( 2000) og í vor
kom út þriðja skáldsagan er nefnist Albúm og
hefur hún verið talsvert umrædd.
Það er engin geðshræring í frásögnum Guð-
rúnar Evu þótt persónur hennar glími oft við
erfiðar tilfinningar og vandasamar aðstæður.
Sögurnar í Á meðan hann horfir á þig ertu
María mey fjalla um viðkvæm samskipti fólks
eða nánar tiltekið það að vera til í augum,
gjörðum, orðum, hlátri og ást annarra og eru
sagðar í stíl sem einkennt hefur bækur Guð-
rúnar Evu síðan og er í senn einfaldur og yf-
irvegaður eða jafnvel heimspekilegur. Ljúlí,
ljúlí fjallar um eldfimt ástarsamband mennta-
skólastúlku við einn af vinum föður síns en öll
kúldrast þau saman í lítilli íbúð í Reykjavík
ásamt þremur öðrum vinum föðurins. Fyrir-
lestur um hamingjuna segir frá þroskaárum í
lífi lítils drengs, Haraldar, og fjölskyldu hans
og mismunandi krókóttar leiðir hennar að
hamingjunni.
Þessar bækur glíma allar við hefðbundin
viðfangsefni – mannleg samskipti, hamingj-
una, ástina – en þær gera það á frumlegan
hátt. Og það sama á við um Albúm þar sem
rakin er þroskasaga stúlku í 99 stuttum text-
um. Bókin minnir á persónulegt myndaalbúm.
Sagan er sögð í fyrstu persónu og fáum dylst
að stúlkan sem fjallað er um er höfundur sjálf-
ur eða á að minnsta kosti margt sameiginlegt
með höfundinum.
Blaðamaður ræddi við Guðrúnu Evu um
bókina og höfundarskapinn en hún er nú stödd
á Ísafirði að leggja síðustu hönd á nýja skáld-
sögu sem væntanleg er síðar á þessu ári og
nefnist Sagan af sjóreknu píanóunum.
Kannski lifum við á tímum
ósmekklegra játninga
Þú kallar Albúm skáldsögu en sjálfsagt vefst
það fyrir sumum lesendum sem sjá fyrst og
fremst sjálfa þig í henni og spyrja: ertu ekki að
skrifa um sjálfa þig og er þetta þá ekki sann-
sögulegt frekar en skáldskapur og þá sjálfs-
ævisaga frekar en skáldsaga?
„Það er eiginlega sama hvort ég svara þessu
af eða á, svarið mun hljóma eins og eitthvað sé
gruggugt við það. Sannleikurinn er fremur
gruggugur hvað þetta varðar. Ég ætla ekki að
þræta fyrir að sögurnar í bókinni eru fiskaðar
upp úr minninu, en vandinn er sá að ég treysti
ekki eigin minningum. Ég veit hversu vand-
lega þær eru mengaðar af alls kyns áhrifum.
Það stóð aldrei annað til en að úr þessu efni
yrði skáldsaga og þess vegna var ég heldur
ekki alltaf trú eigin svikna eða ósvikna minni.
Steypti saman tveimur eða fleiri persónum og
gerði að einni, til að bókin yrði léttari og ein-
faldari og svo framvegis. Hefði ég ætlað að
skrifa sjálfsævisögu hefði ég farið öðruvísi að.
Í fyrsta lagi hefði ég beðið með það í nokkra
áratugi og í öðru lagi hefði ég fjallað af meiri
trúfestu um helstu vendipunkta sögunnar. Það
eina sem ég gerði var að grípa brot úr hvers-
dagsleikanum eins og ég mundi hann og mat-
reiða úr honum lystuga bita.“
Sumir vilja kalla bókina skáldævisögu eins
og Guðbergur nefndi „minningar“ sínar í Faðir
og móðir og dulmagn bernskunnar og Eins og
steinn sem hafið fágar. Þetta er ákaflega gott
orð hjá Guðbergi því það opinberar samspil
minnis og sköpunar í skáldskap sem höfundar
hafa margir verið feimnir við í gegnum tíðina.
Gunnar Gunnarsson eyddi til dæmis miklu
púðri í að sverja af sér náin tengsl við Ugga
Greipsson í Fjallkirkjunni og vildi halda því
fram að hann væri umfram allt skálduð per-
sóna. Mig langar til að spyrja þig hvort þú
haldir að það sé eitthvað í tímanum sem veldur
því að persónulegt minni fái nú meira rými í
skáldskap. Sumir segja að við lifum á tímum
játninga.
„Það getur verið og þó er ég ekki viss.
Kannski höfum við alltaf lifað á tímum játn-
inga, eða að minnsta kosti tímum sem heimila
fólki að segja frá sjálfu sér. Það er ekki langt
síðan ég uppgötvaði minningabækur Ingunnar
Jónsdóttur þar sem hún segir frá bernsku
sinni og kynnum við eftirminnilegt fólk. Mér
þykir þær ívið meira spennandi en hefðu þær
verið skáldsögur með svipuðum persónum.
Það bætir heilmiklu við frásögnina að vita að
höfundurinn er að segja sannleikann eftir
bestu samvisku og getu.
En þegar þú talar um að við lifum á tímum
játninga kemur þegar í stað eitthvað neikvætt
upp í hugann. Poppstjörnur á unglingsaldri að
gefa út ævisögu sína, líkt og þau haldi að þau
séu þegar búin að lifa merkilegasta hluta
mannsævinnar. Biturt miðaldra fólk að opin-
bera helstu viðburði lífs síns, bersýnilega til að
klekkja á einhverjum. Og svo framvegis.
Kannski lifum við á tímum ósmekklegra
játninga. Og þá erum við kannski komin að
kjarna málsins. Höfundur getur fjallað um eig-
in reynslu, saklausa eða erfiða, án þess að gera
það með ósmekklegum hætti. Það er tilgang-
urinn með skráningunni sem gerir játningarn-
ar smekklegar eða ósmekklegar.“
Léttleikinn og hversdagurinn
vanmetni
Þú sagðir brot úr hversdagsleikanum sem er
kjarnyrt og góð lýsing á bókinni. Hvers vegna
valdirðu þetta form og hvers vegna þetta sjón-
arhorn á ævihlaupið?
„Líklega fyrst og fremst af því að ég hef
mikið verið að velta fyrir mér léttleikanum og
hvers hann er megnugur. Með þessari bók
held ég að ég hafi náð einhvers konar hámarki í
léttleika-rannsóknum. Hvað varðar sjónar-
hornið á ævihlaupið er það mjög samhljóma
sjónarhorni mínu á eigið ævihlaup. Mér finnst
að ég hafi átt góða ævi. Allur sársauki og vaxt-
arverkir sem voru erfiðir meðan á þeim stóð
eru kómískir og góðir þegar maður hugsar til
þeirra mörgum árum síðar. Mér finnst fráleitt
þegar ég er spurð hvort þetta hafi ekki allt
saman verið erfitt, þetta eilífa flakk um landið
og furðuleg fjölskyldumynstur. Fólk hefur nú
lifað annað eins og miklu miklu meira.
Auðvitað átti ég efnivið í mun erfiðari og
óþægilegri bók en þessi átti einfaldlega ekki að
verða þannig. Hún átti að dansa á öldutopp-
unum og ég held henni hafi tekist það.
Þar að auki hefði mér fundist sumur sann-
leikur vera lygi ef ég hefði sett hann í þessa
bók. Sumt hljómar eins og það sé mun hræði-
legra og erfiðara en það raunverulega er. Það
rak ég mig á til dæmis með skáldsöguna Ljúlí
ljúlí.
Frá minni hendi fjallaði hún um skemmti-
lega ruglað og dálítið barnslegt fólk en já-
kvæðu dómarnir um hana fjölluðu helst um
það hvað allt þetta fólk ætti bágt og þá sér-
staklega sú persóna sem mér þótti bera í sér
mesta von.“
En bókin er líka rannsókn á hversdagsleik-
anum og það er raunar ekkert nýtt í skrifum
þínum. Og hvunndagurinn er reyndar umfjöll-
unarefni fleiri höfunda síðustu ár, til dæmis
Péturs Gunnarssonar og Braga Ólafssonar. Er
þetta einhver flótti frá stóru spurningunum
eða bara ný nálgun á þær?
„Stundum er erfitt að sjá mun á stórum og
litlum spurningum. Hver einasti dagur hlýtur
að vera fullur af litlum spurningum sem fela í
sér þær stóru. Ég get auðvitað ekki svarað því
hvað þessir menn sem þú nefndir eru að hugsa,
en mér finnst sterkara að fjalla óbeint um mik-
ilfenglega hluti.
Albúm fjallar meðal annars um það krafta-
verk að eitt einasta atvik sem lætur lítið yfir
sér geti breytt manneskju varanlega.
Þó hef ég ekki hugsað mér að staðna í
hvunndagsrannsóknum fremur en öðrum
rannsóknum. Í haust mun ég að öllum líkind-
um gefa út skáldsögu sem jafnt er full af
dramatískum atburðum sem og hversdeginum
vanmetna. En þar kemur léttleikinn til bjargar
dramatíkinni og hjálpar henni að hitta í mark.
Dramatísk frásögn af dramatískum atburð-
um er dæmd til að slökkva á lesandanum og
kæla hann niður undir frostmark.
Eins er ég með í bígerð nokkrar bækur sem
þú myndir seint segja að hefðu hvunndaginn
að umfjöllunarefni. En eins og gefur að skilja
hef ég ekki hugsað mér að ljóstra meiru upp
um þær.“
Fræðimennska og villimennska
Nei, það væri mikil einföldun að segja að
bækur þínar væru einungis rannsókn á hvers-
dagsleikanum en þær hafa hins vegar flestar ef
ekki allar verið nokkurs konar rannsóknir, til
dæmis á masókisma í fyrstu bókinni, Á meðan
hann horfir á þig ertu María mey, og endur-
tekningunni og hamingjunni í þriðju bókinni,
Fyrirlestri um hamingjuna. Titill síðastnefndu
bókarinnar gefur reyndar til kynna að hún sé
rannsókn eða byggð á rannsókn. Mætti ég
spyrja þig hvernig þú sjálf myndir lýsa skrif-
um þínum eða aðferð?
„Ætli ég sé ekki ein af þeim sem demba sér
ofan í einhverja laut og eru þar í dálítinn tíma.
Þess vegna, til dæmis, gengur mér heimspeki-
námið svona seint.
Mér finnst skemmtilegast að skoða aðeins
eitt í einu og skoða vandlega.
Þetta hefur smitast inn í bækurnar án þess
að ég endilega átti mig á því fyrr en eftir á. Það
er rétt að þegar ég skrifaði fyrstu bókina var
ég mikið að velta fyrir mér sadó-masókisma
eins og Sartre skrifaði um hann.
Vangavelturnar í Fyrirlestrinum voru enn-
þá duldari, svo ég var jafnvel sökuð um að leiða
fólk á villigötur með titlinum. En það var allt í
lagi því ég er sannfærð um að því fínlegar sem
hugmyndirnar eru ofnar inn í textann, því bet-
ur hefur tekist til. Þegar fólk er að böggla ein-
hverri hugmyndafræði inn í skáldskap getur
útkoman verið skelfileg, skáldskapurinn líður
„TREYSTI EKKI
EIGIN MINN-
INGUM“
„Albúm fjallar meðal annars um það kraftaverk að eitt einasta atvik sem lætur lítið yfir sér geti breytt mann-
eskju varanlega,“ segir Guðrún Eva Mínervudóttir um nýja skáldsögu sína, Albúm, sem vakið hefur talsverða
athygli í sumar. ÞRÖSTUR HELGASON ræddi við Guðrúnu Evu um bókina og fyrri verk hennar, aðferðir
hennar, sannleika og lygi, hefðina og samtímann og gamla tímann sem hún syrgir.
Ég held ég einfaldlega læri af þeim höfundum sem voru á und-
an mér og um leið læri ég að varast að endurtaka þá. Ég hef af-
ar litla þörf fyrir að brjóta og bramla í þeim eina tilgangi að
brjóta og bramla. Á hinn bóginn fengi ég mig aldrei til að segja
eitthvað aftur sem hefur áður verið sagt með svipuðum hætti.
Ekki frekar en ég nenni að skrifa sömu bókina tvisvar. Þó
nokkrir hafa haft orð á því að bækurnar mínar séu ólíkar og
það þykir mér vænt um að heyra.
Morgunblaðið/Halldór Sveinbjörns
„Það var árið 1980 sem allt breyttist, allt varð einnota og fljótt að úreldast og við innleiddum
nýja tegund af ljótleika sem ekki hafði áður sést,“ segir Guðrún Eva.