Lesbók Morgunblaðsins - 17.08.2002, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. ÁGÚST 2002 13
JÓN Thor Gíslason hefur verið búsettur í Þýska-
landi frá því að hann lauk námi frá Myndlist-
arakademíunni í Stuttgart. Þar hefur hann hald-
ið fjölda sýninga og hlotið góðar viðtökur, en
einkenni hans eru viðamikil málverk sem eru í
senn raunsæ og margræð og endurspegla dýpt
tilfinningalífs manneskjunnar. Á Íslandi hefur
Jón haldið nokkrar sýningar, og var síðasta stóra
sýningin hans í Hafnarborg árið 1994. Sýningin
sem verður opnuð í Hafnarborg kl. 15 í dag er sú
viðamesta sem Jón Thor hefur haldið hér á landi,
en hún er í öllum sölum safnsins.
– Nú hefur þú alið manninn í Þýskalandi síð-
ustu árin og starfað þar. Hver er bakgrunnur
þinn í myndlistinni?
„Ég lauk námi frá Myndlista- og handíðaskól-
anum árið 1981. Eftir það var ég mikið í tónlist,
var sem sagt poppari, og á þessu tímabili var það
mikið að velkjast um í mér hvort ætti að verða
aðalatriðið, þ.e. tónlistin eða myndlist. Eftir að
hafa reynt að samræma þetta tvennt varð mér
ljóst að það er ekki hægt að sinna tveimur list-
greinum í einu, þetta eru tveir heimar, tveir ólík-
ir hópar. Þegar ég ákvað að myndlistin yrði mitt
ævistarf vissi ég að ég þyrfti að fara eitthvað
burt til að geta skilið alveg þarna á milli. Ég
komst í framhaldsnám í Stuttgart og var í svo-
kölluðu „Aufbaustudium“ eða lokanámi hjá pró-
fessor Eric Mansen. Þegar ég stóð frammi fyrir
því vali að flytja eða halda kyrru fyrir í Þýska-
landi varð síðari kosturinn ofan á, ég átti þar
kærustu og við bjuggum í nágrenni Stuttgart í
nokkur ár. Eftir að því sambandi lauk ákvað ég
að færa mig til borgar þar sem finna mætti blóm-
legra myndlistarlíf en í Stuttgart. Þá varð Düss-
eldorf fyrir valinu, og er ég sestur þar að, með
eiginkonu minni og barni.“
Jón Thor segir Düsseldorf henta mjög vel sín-
um listrænu áherslum, en þar ríkir mjög sterk
málarahefð og öflugt myndlistarlíf sem hverfist
um myndlistarakademíuna þar í borg, en hinn
áhrifamikli popplistamaður Joseph Beuys var
meðal þeirra sem kenndu þar og störfuðu um
langt skeið.
„Ég er málari og þess vegna hentar Düssel-
dorf mér vel. Þar eru margir góðir málarar sem
ég hef kynnst og það hefur verið mikilvægt að
myndlistarheim, og halda tengslum við kollega
mína hér.“ Yfirskrift sýningar Jóns Thors í
Hafnarborg er „Imagines“ en á sýningunni skír-
skotar listamaðurinn í senn til þeirra ímynda
sem ríkjandi eru í menningunni allt í kringum
okkur sem og þess tilfinningalífs og ímyndunar-
afls sem manneskjan glímir við undir niðri. Á
sýningunni eru stór málverk, grafíkverk, vatns-
litamyndir og teikningar, og er manneskjan leið-
andi viðfangsefni í verkunum. „Á þessari sýningu
ákvað ég að sýna allt litrófið í því sem ég er að
gera. Ég vinn mjög jöfnum höndum í þessum
miðlum, og finnst mikilvægt að geta hlaupið á
milli mynda, t.d. á milli olíumálverks sem ég er
að vinna og t.d. vatnslitamyndar. Það er því tví-
mælalaust samspil á milli allra myndanna, og
jafnframt samspil á milli miðla sem kenna manni
alltaf eitthvað nýtt. Það sem ég hef lært öðru
fremur í þessari vinnu minni er hversu ólík ein-
kenni hver miðill hefur.“
– Og hvað er það sem bindur þessar myndir
saman?
„Viðfangsefni mitt hefur alltaf verið mann-
eskjan fyrst og fremst og tilfinningalíf hennar.
Hvað málverkið sjálft varðar var ég sem ungling-
ur ákaflega heillaður af íslenska afstraktmál-
verkinu. Það voru afstraktverk eftir listamenn
eins og Svavar Guðnason sem urðu til þess að ég
ákvað að ég vildi mála, en hins vegar hefði mér
aldrei dottið í hug að mála afstrakt,“ segir Jón
Thor og hlær. „Ég vildi segja frá einhverju í til-
finningalífi manneskunnar og það kallaði á fíg-
úratíft málverk.“
Jón Thor bætir því við að í umfjölluninni um
manneskjuna og tilfinningalíf hennar sé falin
ákveðin samfélagsgagnrýni. Í inngangi að sýn-
ingarskránni sem gefin er út í tengslum við sýn-
inguna fjallar Jón Thor um hlutverk listarinnar í
nútímasamfélagi og tengir hana þeirri gjá sem
myndast hefur milli náttúru- og líkamsskynjunar
annars vegar og rökhyggju og „andans“ hins
vegar frá því að nútíminn hóf innreið sína. Þessa
gjá verði að brúa, þar sem Vesturlandabúar hafi
misst samband við náttúruna og ómissandi þætti
hennar í tilvist okkar. „Hið vitsmunalega er sett
ofar líkamlegri skynjun og þar með hefur mað-
urinn afneitað sjálfum sér, þ.e. líkama sínum sem
er náttúra. Með því að fjalla um líkamann og til-
finningar vil ég draga skynjunina frá hinu „vits-
munalega“ til hins skynræna og tilfinningalega. Í
samtímalistum hefur „hugmyndin“ og vitsmuna-
leg skynjun á listaverkinu náð yfirhendinni, og
finnst mér skorta á mikilvægi þess að sjálft verk-
ið virki á áhorfandann óháð þeim hugmyndum
sem því er ætlað að vekja. Ég leitast við að mála
myndir sem höfða skynrænt til áhorfandans, og
vekja í kjölfarið einhvers konar hughrif, eða
hugsun; að leiðin til vitsmunanna liggi í gegnum
líkamann,“ segir Jón Thor að lokum.
Sýningin „Imagines“ stendur til 9. september.
starfa í svo hvetjandi umhverfi. En þarna eins og
víðar er myndlistarheimurinn mjög harður, þar
er mikil samkeppni. Miðað við þessa hörðu sam-
keppni hefur mér gengið vel. Ég hef sýnt í
stórum galleríum og stofnunum, og er í raun
fyrst og fremst upptekinn af því að öðlast við-
urkenningu í þessari einu borg. Hins vegar koma
alltaf lægðir og erfiðir tímar. Ég held að flestir
listamenn lendi í því og þá er bara að standa það
af sér. En ég vissi það þegar ég tók þá ákvörðun
að helga mig myndlistinni, að þetta yrði barátta.
Kannski er þetta líka erfitt vegna þess að ég hef
alltaf farið mínar eigin leiðir og litið framhjá öll-
um tískustraumum.“
Líkaminn og hið skynræna
– Nú hefur þitt sýningarhald hér á Íslandi
mikið til verið í Hafnarfirði, þetta er t.d. þriðja
einkasýning þín í Hafnarborg.
„Ég er borinn og barnfæddur Hafnfirðingur
og á mína fjölskyldu hér. Það hefur því legið
beint við að sýna í mínum heimabæ. En varðandi
sýningarhald á Íslandi hefur það alltaf verið mér
mjög mikilvægt að missa ekki tengslin við Ís-
land. Ég hef því reynt að koma hingað eins oft og
hægt hefur verið, þrátt fyrir að það sé nokkurt
fyrirtæki að flytja málverk yfir hafið. Þá hef ég
skrifað fyrir Morgunblaðið af og til, um það sem
er að gerast í listalífinu í Düsseldorf, og hef leit-
ast við að taka þátt í umræðunni um íslenskan
Í gegnum líkamann
heida@mbl.is
„Imagines“ nefnist sýning
Jóns Thors Gíslasonar sem
opnuð verður í Hafnar-
borg í dag. HEIÐA JÓ-
HANNSDÓTTIR ræddi við
listamanninn af því tilefni.
Morgunblaðið/Jim Smart
Jón Thor Gíslason við eitt málverka sinna.
Í KRISTSKIRKJU í kvöld verður haldin bæna-
stund, þar sem orð, tónlist og myndlist er
byggjast á hlutum úr Rósakransinum mætast.
Munu þar koma fram hljóðfæraleikararnir
Martin Frewer á fiðlu, Dean Ferrell á kontra-
bassa og Steingrímur Þórhallsson á orgel auk
þess sem sýnd verða myndverk eftir Önnu Guð-
rúnu Torfadóttur, en sr. Jakob Rolland mun
leiða bænirnar ásamt bænahópi.
„Tónlistin sem við leikum er eftir Heinrich
Ignatz Franz Biber og eru þættir úr Rósa-
kranssónötum hans frá seinni hluta 17. aldar,“
segir Dean Ferrell í samtali við Morgunblaðið.
„Upphafleg hugmynd mín var að leika allt
verkið. Ég hafði af því spurnir að Anna Guðrún
Torfadóttir væri að vinna myndröð byggða á
sömu bænum og tónlist Bibers og bar hug-
myndina að því að leika tónlistina og sýna
myndirnar saman undir séra Jakob. Hann benti
mér þá á, að myndröð Önnu Guðnýjar væri ekki
byggð á Rósakransinum, heldur á Krossferl-
inum. Þar fyrir utan væri mikið verk að flytja
allan Rósakransinn. Hann stakk því upp á því
að við flyttum þá hluta verks Bibers sem inni-
halda sömu bænir og má finna í myndum Önnu
Guðnýjar, en það er millikafli Rósakransins,
sem nefnist Leyndardómar sorgarinnar, eða
Sorrowful Mysteries. Það varð því úr og þannig
er þessi bænastund tilkomin.“
Margmiðlun 17. aldarinnar
Ferrell segir Rósakranssónöturnar afar
sjaldan fluttar, vegna þess hve fiðluhlutinn sé
erfiður. Verkið hefur þó verið flutt áður á Ís-
landi, fyrir rúmum áratug. „Ég tók þátt í þeim
flutningi, sem fram fór í Skálholti. Þá var flutt
predikun milli sónatanna. Ég vildi hins vegar
hafa sem upprunalegasta mynd á þessu núna,
og því varð úr, að tillögu sr. Jakobs, að flytja
viðeigandi bænir með tónlistinni í stað predik-
unar, en hann telur að upphaflega hafi verið
gert ráð fyrir að flutningurinn væri með þeim
hætti.“ Hann segist vona að á bænastundinni
gefist fólki tækifæri til að hverfa aftur í tímann
að vissu leyti, en um leið uppgötva rætur tján-
ingarmiðla nútímans. „Bænastundin verður
með fremur upprunalegu sniði, eins og við telj-
um að Biber hafi hugsað sér að hún færi fram,
þótt við flytjum einungis hluta af verkinu. En
um leið vonast ég til að sýna fólki fram á, að
blöndun á töluðu orði, tónlist og myndlist er
langt frá því að vera eitthvað sem varð til með
margmiðlun nútímans. Í raun má segja að
þarna gefist fólki kostur á að upplifa margmiðl-
unarsýningu frá 17. öld,“ segir hann að lokum.
Bænastundin í kvöld hefst kl. 21.
Myndir, bænir og tónlist
úr Rósakrosssónötum
Morgunblaðið/Jim Smart
Martin Frewer, Steingrímur Þórhallsson og
Dean Ferrell leika hluta úr Rósakranssónötum
Bibers á bænastund í Kristskirkju í kvöld.
BANDARÍSKA leikskáldið
Arthur Miller hefur sent frá sér
nýtt leikrit en hann er nú á 87.
aldursári. Leik-
ritið nefnist
„Resurrection
Blues“ og verður
það frumflutt 8.
september næst-
komandi í Guthr-
ie Theater í New
York. Að sögn
gagnrýnanda hjá
The New York
Times er verkið beiskur skop-
leikur sem fjallar um ástand
mannsandans við árþús-
undamót. Þó svo að verkið skír-
skoti greinilega til bandarískra
gilda og lífshátta á það sér eigi
að síður stað í ónefndu suður-
amerísku ríki þar sem herstjórn
viðheldur gríðarlegri misskipt-
ingu auðs. Gagnrýnandi The
New York Times er lítt hrifinn
af verkinu í heild, en telur
helstu kosti þess felast í beittum
athugasemdum um pólitískt
ástand samtímans líkt og ávallt
hefur verið aðal leikskáldsins.
Tom Stoppard skrifar
tólf stunda þríleik
BRESKA leikskáldið Tom
Stoppard, sem sumir myndu
telja kominn á efri ár en er þó 20
árum yngri en
Miller, hefur
ekki setið með
hendur í skauti
undanfarin ár
því þann 3. ágúst
sl. var frumsýnt í
Breska þjóðleik-
húsinu þríleik-
urinn The Coast
of Utopia sem
tekur um tólf klukkustundir í
flutningi breska Þjóðleikhúss-
ins.
Þríleikurinn gerist í Rúss-
landi um miðja 19. öld og dregur
upp flókna og margbrotna mynd
af hópi róttækra umbótasinna
sem með kenningum sínum,
væntingum og umræðum settu
óafmáanlegt merki sitt á verald-
arsöguna næstu 150 árin. Gagn-
rýnendur hafa velt vöngum yfir
því hvort hér sé ekki rakið efni í
sjónvarpsseríu, 12 þætti eða svo,
en merkilegt nokk hefur aðsókn
verið mest að þeim dögum þeg-
ar öll verkin eru sýnd saman og
þrátt fyrir meint sjálfstæði
hvers verks eru menn sammála
um að erfitt væri að setjast nið-
ur og horfa á þriðja verkið án
þess að hafa hugmynd um hvað
gerðist í fyrri tveimur.
Fyrsta verkið, Voyage, gerist
á sveitasetri í Rússlandi þar sem
Mikhail Bakunín og vinir hans
velta vöngum yfir framtíð Rúss-
lands. Andi Tsjekofs svífur yfir
vötnum og yfir hvílir lognið áð-
ur en stormurinn skellur á í
næsta leikriti þar sem bylting-
arnar 1848 eru í brennidepli
ásamt persónulegum harmleik
Alexanders Herzen. Leikstjór-
inn Trevor Nunn er á heimavelli
í byltingarsviðsetningum enda
hefur sviðsetningu Shipwreck
verið lýst sem Vesalingunum
fyrir menntamenn en Nunn svið-
setti einmitt hinn rómaða söng-
leik Vesalingana á sínum tíma.
Þriðja verkið Björgun sýnir
svo byltingarmanninn Herzen
þar sem hann er sestur að í
London og veltir fyrir sér hvort
baráttan hafi skilað þeim ár-
angri sem vonast var til. Niður-
staða hans er sú að hvernig sem
allt veltist verði maðurinn að
lifa og lokaorð þríleiksins er
„da“, rússneska orðið fyrir okk-
ar íslenska já.
ERLENT
Ný leikrit eftir
Miller og
Stoppard
Arthur Miller
Tom Stoppard