Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.2002, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 12. OKTÓBER 2002 3
Þ
AÐ er stundum talað um að fólk
hugsi í hringi, í bylgjum o.fl.
Það þykir þó fínast að hugsa
hliðrænt eða lateralt og finna
þá nýja fleti á málum. Fleti
sem, eftir á að hyggja, verða
augljósir en virtust það ekki
endilega þegar farið er af stað
með umræðuna.
Ég þekki nokkra svona snillinga sem fá
hugmyndir sem geta verið ótrúlega
skemmtilegar þegar þær eru skoðaðar nán-
ar.
Þá hafa margar uppfinningar einmitt verið
með þessum hætti. Benda má á lófatölvur en
þar tekst að sameina marga kosti venjulegr-
ar tölvu án þess að nokkurt eiginlegt lykla-
borð sé fyrir hendi. Það er afar margt sem
situr samt fast í sama fari vegna þess að
menn sjá ekki eða finna ekki nýja nálgun
þess sem leysa á. Eitt slíkt er bifreiðin sem í
grundvallatriðum hefur ekki breyst síðustu
áratugi og þar með kemur annað sem er um-
ferðin.
Síðustu árin hafa ýmsar hugmyndir um
umhverfið og umferðarmál verið athygl-
isverðar og líklega mikilvægari en mig grun-
aði.
Þetta tengist vitaskuld því að ég bý nærri
stórri umferðaræð sem er búin að vera mikið
í umræðunni. Eftir því sem umræðan hefur
staðið lengur þá hafa framkvæmda-
hugmyndirnar orðið stórkostlegri og magn-
aðri og nú segja sumir að þær séu komnar
yfir strikið. En það er ekki mannvirkið held-
ur vandinn sem að steðjar sem ég er að
hugsa um.
Síðustu ár hafa umræður um umferðarmál
snúist á einn veg. Nefnilega þann að umferð-
arþungi aukist, bílum fjölgi og vegir þar með
stækki. Mengun muni þó ekki aukast að
sama skapi því bílar verði léttari, neyslu-
grennri og hreinlátari. Í dag hafa margir
meiri áhyggjur af malbiks- og dekkjaryki en
útblæstri, sem segir sína sögu. Og allt er
þetta skoðað í gagnlegum reiknilíkönum.
En þessi hagvaxtarþankagangur hefur
reyndar verið lengi í umræðunni og veldur
því að stundum detta mér í hug samsæri bif-
reiðainnflytjenda og olíusala sem vitaskuld
hafa hagnað af því að flytja inn bíla og halda
þeim í umferð. Ekki það að ég sjái slíkt í al-
vörunni fyrir mér en það vekur þó athygli að
fyrir um 17 árum var það hluti af sáttaútspili
þáverandi ríkisstjórnar í samningum að
lækka innflutningsgjöld á bílum svo end-
urnýjun bílaflotans yrði hraðað. Nokkrum
árum síðar fengu menn enn snjallari hug-
mynd. Þeir fóru að lána svo hraustlega þeim
sem vildu kaupa nýja bíla að nú er hægt að
borga fasta greiðslu af bíl í nokkur ár, skila
honum og fá nýjan gegn áframhaldandi
fastagreiðslu. Menn geta skuldsett sig alveg
hreint dásamlega með þessum lánum. Eftir
nokkur ár á maður engan bíl en stórt lán. Á
sama tíma eru gerðar kröfur um miklar
tryggingar. Allt þetta þýðir að ég, gegn
fastagreiðslu, get ekið um á eðalvagni, jeppa
eða smátík, sem ég á ekkert í raunverulega.
Og ef ég klessi hann? Jú, þá bjarga trygging-
arnar mér um nýjan.
Samkvæmt hagskýrslum voru yfir 600
bílar á hverja 1.000 íbúa landsins í árslok
2000 og mér vitanlega hefur þeim ekki fækk-
að. Þetta þýðir að líklega þurfa flestir bara á
því að halda að eiga bíl með einu sæti – ef
tekið er tillit til barna undir 17 ára aldri,
þeirra sem misst hafa bílpróf t.d. vegna ald-
urs, heilsu og annars. Eins sætis bílar myndu
líklega vera snjöll hliðræn hugmynd.
Fleiri bíla segir hagvöxturinn því um-
ferðaspár gera einungis ráð fyrir auknum
umferðarþunga, bílasalar verða sífellt lið-
legri, bílalánarar bjóða æ betur og mann-
virkin batna. Þvílíkir dýrðartímar.
Það er af sem áður var þegar Stefán Þor-
láksson eða Stefi Stuttalákason, reisti bíl-
skúra vestur á Melum eða suður á
Grímstaðaholti eins og Halldór Laxness rit-
aði í Innansveitarkróniku. Þannig gátu nær
allir bílstjórar í Reykjavík geymt þar bíla
sína og dyttað að þeim. Þá voru ekki fleiri
bílar í bænum en svo að menn gengu bara til
vinnu vanalega, nema atvinnubílstjórar og
fínasta fólkið. Aðrir hreyfðu bílana einungis
á frídögum þegar gott var veður. Enda var
ekki margar leiðir að fara utan rúntsins og
kannski austur á Þingvelli.
Árið 1915 fór Einar Benediktsson akandi
austur í Þjórsártún og var nokkra daga á
leiðinni.
Satt best að segja detta mér þessir hlutir í
hug þegar ég er að hlusta á umræðuna um sí-
fellt stærri umferðarmannvirki og velti því
fyrir mér hvað sé til lausnar.
Ljóst má vera að frá þjóðhagslegu sjón-
armiði má bæði rökstyðja hagnað og tap af
bílvæðingu og mannvirkjagerð.
Hagnaður liggur í hlutum eins og bifreiða-
sölu, atvinnu við viðhald og rekstur þeirra,
sölu á bensíni, atvinnu sem skapast við
mannvirkjagerð, eignaaukningu og hönnun
svo nokkuð sé nefnt og sumir myndu líklega
nefna að auki tímasparnað.
Tapið gæti legið í hlutum eins og hráefna-
austri í bílana, landi sem tapast undir vegi,
mengun, slysum, kostnaði við mann-
virkjagerð og lántökum, skuldsetningu o.fl.
Vandinn er sá að hagnaðinn er auðvelt að
reikna í krónum og aurum en tapið reiknast í
óbeinni þáttum. Hvað áhrif hefur mengun í
dag eftir tuttugu ár?
Þetta gerir áróðursstöðu fjandmanna veg-
anna verri, enda eru þeir sjálfsagt á bílum
sínum að aka um hvort eð er.
Það eru mörg sjónarmið á lofti. Flestir
virðast vilja stærri vegi og brýr, meiri hraða
og sumir kenna mannvirkjunum um slysin
en ekki mönnunum. Það er aldrei hægt að
kenna mannvirkinu um þegar bíll fer í loft-
köstum út af vegi.
Þeir sem vilja efla almenningssamgöngur
og reiðhjólaferðir þykja tala fyrir daufum
eyrum hvað þetta varðar og andstæðingar
þeirra benda á veðurfar, hæðir og hóla sem
allt vinni gegn því að fólk fáist upp í stræt-
isvagna eða á hjólhesta.
En líklega er svo komið að það þarf að
hugsa þetta mál upp á nýtt – lateralt – frá
hlið.
Ef ákveðið yrði að efla almennings-
samgöngur þá væri auðvelt að hækka verð á
bílum, gera innflutning þeirra flóknari,
senda bensínverð upp á við – með viðeigandi
afleiðingum fyrir atvinnugreinar sem reiða
sig á bíla og eldsneyti. Vitaskuld myndu fleiri
fara í almenningsvagna ef þeir hefðu ekki
ráð á að reka bíla, hraðahindrunum fjölgaði,
sem og umferðarljósum. Þannig má stíga
skref, beita valdi, allt í nafni heilsuhreysti,
minni mengunar og framtíðar.
Vitaskuld eru allir sammála um að það
þarf að draga úr mengun, bæta heilsu og
spara fé. Hins vegar eru líka allir sammála
um að það þarf að draga úr umferð. Flestir
segja bara að þeir telji þetta mikilvægt en
þeir þurfi auðvitað á bílnum að halda. Aðrir
geti án hans verið.
Þetta er allt spurning um það í hvaða átt
menn vilja fara og þora að fara. Vilji menn
draga úr slysum má t.d. auka löggæslu og
draga úr hraða. Vilji menn draga úr mengun
þá má t.d. fækka vélum sem brenna olíu. Aft-
ur á móti væri bent á eignaskerðingu, at-
vinnuskerðingu og fleira á þeim nótum. Ég
er viss um að það sem veltir fjármunum mun
sigra, ekki það sem tryggir minni mengun til
lengri tíma.
Þetta er að sjálfsögðu allt spurning um
pólítík ekki satt?
AÐ HUGSA Á
ANNAN HÁTT
RABB
M A G N Ú S Þ O R K E L S S O N
maggi@flensborg.is
JÓN THORODDSEN
KVENMAÐUR
Hún var formáli að ástarævisögum manna.
Hún var innskotskafli.
Hún var kapítulaskipti.
Og nú er hún ástarævisaga mín. En það
hefur gleymst að prenta orðin: Öll réttindi
áskilin.
Jón Thoroddsen (1898–1924) gaf út Flugur árið 1922 sem talin er fyrsta
íslenska bókin sem innihélt eingöngu prósaljóð.
Ljóðið kvenmaður er fengið úr bókinni sem nýlega hefur verið endurútgefin.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
4 0 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI
Jónatan Garðarsson
heitir aðal-
persónan í smá-
sögu Hermanns
Stefánssonar,
Samur og samur,
út og austur: Fal-
in myndavél.
Þetta er þó ekki
sjónvarpsmað-
urinn góðkunni
heldur strætóbíl-
stjóri sem upp-
lifir dularfullar
endurtekningar í
starfi sínu. Það er þó engin tilviljun að hann
skuli heita þessu nafni enda eru skil skáld-
skapar og veruleika aldrei alveg ljós.
Sigurður
Guðmundsson
segist í viðtali við
Fríðu Björk
Ingvarsdóttur
hafa í gegnum
tíðina kallað
verkin sín „ein-
birni, blindgötu
og rafhlöður“ en
aldrei vegvísi. Um
helgina verður
frumsýnd heim-
ildarmynd um
Sigurð en hann
opnar einnig sýn-
ingu í Galleríi i8 á
fimmtudaginn í
næstu viku.
Arne Jacobsen
var einn af fremstu arkitektum Dana á síð-
ustu öld. Pétur H. Ármannsson skrifar um
Jacobsen í tilefni af því að öld er liðin frá
fæðingu hans en um þessar mundir stendur
yfir sýning á verkum hans á Kjarvals-
stöðum.
Eysteinn Þorvaldsson
hefur nýlega sent frá sér bókina Ljóðaþing
sem inniheldur valdar greinar og fyr-
irlestra eftir hann um íslenska ljóðlist á
tuttugustu öld. Þröstur Helgason ræddi við
Eystein um ljóðlistina en Eysteinn segir
yngstu kynslóð ljóðskálda í kreppu.
FORSÍÐUMYNDIN
er af Sigurði Guðmundssyni og verkum hans, Möndlu, Kirsuberi, Valhnetu,
Hindberi og Heslihnetu. Opnuð verður sýning á verkum Sigurðar í Galleríi i8
á fimmtudaginn. Ljósmyndari: Einar Falur Ingólfsson.