Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.2002, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 12. OKTÓBER 2002 13
Þ
AU tíðkast hin breiðu spjótin í
Hafnarfjarðarleikhúsinu, en í dag
verður frumsýnt leikritið Grettis-
saga, sem fjallar um bardagahetj-
una og útlagann Gretti Ásmund-
arson. Sagan fjallar ekki aðeins
um hetjudáðir Grettis, heldur sýn-
ir manninn á bak við goðsögnina
og dregur fram þau áhrif sem þolraunirnar
höfðu á hann og nánustu fjölskyldu. Oft er það
gert með kómísku ívafi, enda býður sagan upp á
það með hnyttnum tilsvörum og ýktum frásagn-
arstíl.
Grettissaga er líka draugasaga. „Glámur legg-
ur á hann og við það verða straumhvörf í sög-
unni,“ segir leikstjórinn Hilmar Jónsson. „Fram
að því hafði Grettir verið á uppleið, en eftir það
hættir hann að þroskast líkamlega, verður
myrkfælinn, þolir ekki að vera einn, og það hall-
ar undan fæti. Allt sem áður hafði verið honum
til heilla verður að ógæfu.“
Fantasían og saga mannsins
En hvers vegna Grettissaga?
„Hún er skemmtilegust,“ svarar Hilmar, sem
segist hafa sökkt sér ofan í lestur Íslendinga-
sagnanna í leit að góðum efniviði. „Það heillaði
mig að breyta Grettissögu í leiksýningu – fant-
asíunni og sögu mannsins.“ Það eru breyttir
tímar frá því enginn vildi skjóta skjólshúsi yfir
útlagann Gretti. „Þessi stóri maður er svo of-
boðslega frægur,“ segir Hilmar.
„Nú vilja allir eiga hlutdeild í honum. Alls
staðar eru kennileiti nefnd eftir honum og sög-
um er haldið á lofti um hann. Það yrði borg-
arastyrjöld ef einhver einn staður ætlaði að
eigna sér Gretti. Hann lifir svo sterkt í þjóð-
arvitundinni. Enda var hann svo mannlegur og
brestum hlaðinn – með sjálfan sig á herðunum.“
Blaðamaður fann sterkt fyrir einsemd Grettis
í leikritinu. „Í því felst harmurinn; maðurinn
sem getur ekki verið einn – hann er dæmdur til
einveru. Hann getur ekki einu sinni leynst með
öðrum því lagt er fé til höfuðs honum og því er
hann hvergi óhultur.“
Þar sem hetjurnar verða til
Hilmar segir augljóst að þessi ævagamla saga
eigi erindi við samtímann. „Þegar maður dvelst
svona lengi með Íslendingasögum og kemst í
gegnum formið, inn í kjarnann, þá mætir maður
venjulegu fólki. Ef við tökum sem dæmi goð-
sagnapersónu eins og Gretti. Hversu margar
mæður standa ekki ráðþrota gagnvart sonum
sínum og upplifa þann harm sem því fylgir að
eiga vandræðaunglinga. Það má segja að leik-
ritið sé fjölskylduharmleikur, sem kristallast í
samskiptum móður og sona og þessum fallegu
samskiptum bræðranna.“
En saga Grettis er öðrum meiði af ofurhetju
eins og í hasarblöðunum, sem hafa ratað á hvíta
tjaldið upp á síðkastið. „Einhvers staðar verða
hetjurnar til. Þær eiga mæður og fara að sofa á
kvöldin eins og við, þótt ekki sé það sýnt í bíó-
myndunum,“ segir Hilmar. „En Grettir er af-
reksmaður og hefur mikla hæfileika þar sem
Meðan á æfingum stóð varð raunar vart við
draugagang í leikhúsinu. „Það reið ekki við ein-
teyming hvað við lentum í miklum vandræðum
með tökur og tækjabúnað,“ segir Hilmar háal-
varlegur. „Eitt kvöldið hrundi tölvan og þriggja
sólarhringa vinna hvarf úr tölvunni. Við köll-
uðum til sérfræðing, sem tókst að finna gögnin,
en þau náðu aðeins til þess tíma sem við byrj-
uðum að æfa atriðin með Glámi. Eftir það virtist
allt hreinlega hafa gufað upp. Hingað til hefur
hjátrúin bannað að segja Makbeð á leiksviði og
ef til vill er þetta íslenska útgáfan af því – að
bannað verði að segja Glámur.“
Í uppfærslunni er fylgt upprunalegum texta
Grettissögu. „Áskorunin var sú að nota forna
tungumálið og ljóðin. Mér finnst við vera að upp-
skera ríkulega, því það er stórkostlegt að hlusta
á annað íslenskt tungumál. Maður skilur ekki öll
orðin, en ræður flestöll af samhenginu. Þegar
best tekst til er þetta alíslensk klassík.“
Náði sterkri tengingu við Gretti
Blaðamaður hitti Gretti Ásmundarson á kaffi-
stofunni eftir sýninguna og var hann að fletta
blaði og drekka Egils kristal. Manninum, sem
leikinn er af Gísla Pétri Hinrikssyni, er svo lýst í
sögunni: „Hann var mjög ódæll í uppvexti sínum,
fátalaður og óþýður, bellinn bæði í orðum og til-
tektum…Grettir Ásmundarson var fríður maður
sýnum, breiðletur og skammleitur, rauðhærður
og næsta freknóttur, ekki bráðger meðan hann
var á barnsaldri.“
Óhætt er að segja að þetta sé stórt hlutverk
fyrir mann sem útskrifaðist úr Leiklistarskól-
anum fyrir fimm mánuðum. „Maður lærir eitt-
hvað nýtt á hverjum degi,“ segir Gísli Pétur.
Hann segist lítið hafa þekkt til sögunnar þegar
honum bauðst hlutverkið. „Ég hafði lesið Gísla
sögu Súrssonar í grunnskóla og fundist hún
hrútleiðinleg,“ segir hann. „Síðan kom Hilmar til
mín og bað mig að lesa söguna. Ég náði strax
sterkri tengingu við hana, enda þekki ég þessa
manngerð vel. Því hefur verið haldið fram að
þetta hafi aðeins verið snarruglaður sauðaþjóf-
ur, en mér finnst það langt frá sanni. Grettir er
misskilin hetja. Hann reynir allt sem hann getur
til að sýna hetjuskap, en allt verður það til
ógæfu.“
Hvað er það sem Gísli Pétur þekkir í fari
Grettis. „Það eru þessir skapgerðarbrestir og
ótrúlega veruleikafirring. Hann fæðist á röngum
tíma og röngum stað; hermaður í bændasam-
félagi. Þetta er eins og Rambo hefði verið sendur
til Íslands, en ekki Vietnam.“
geta hans liggur. Hann er dæmdur út frá því að
samfélagið er ekki sniðið fyrir stóra menn. Því
er hann útskúfaður. Hann er líka þannig gerður
að hann lætur skapið hlaupa með sig í gönur og
brýst í móti er menn reyna að ráða honum heilt.“
Með sjálfan sig
á herðunum
Morgunblaðið/Golli
Gísli Pétur Hinriksson í hlutverki Grettis Ásmundarsonar í Hafnarfjarðarleikhúsinu.
Grettissaga er átakamikil saga svika og trúfestu,
einsemdar og vináttu. Grettir er hvergi óhultur.
Ein af hetjum Íslendinga-
sagnanna, Grettir Ásmund-
arson, stígur fram á sviðið í
Hafnarfjarðarleikhúsinu í
dag, laugardag, þegar
leikritið Grettissaga verður
frumsýnt. PÉTUR BLÖNDAL
talaði við leikstjórann Hilm-
ar Jónsson og Gretti sjálf-
an, Gísla Pétur Hinriksson.
pebl@mbl.is
NÝR skúlptúr var á dög-
unum afhjúpaður í Tate
Modern-safninu í London.
Skúlptúrinn, sem er eftir
Turner-verðlaunahafann
Anish Kapoor, er einn
stærsti innanhúss skúlptúr
sem vitað er um. Verkið er
um 150 metrar að lengd og
10 hæða hátt og nær yfir allt
anddyri safnsins. Vonast
listamaðurinn til að sýning-
argestir verði agndofa yfir
verkinu, sem kallast Mars-
yas. Alls tók það 40 manns
um sex vikur að setja verkið
saman, en það er gert úr
þremur stálhringjum sem
tengdir eru saman með sér-
staklega gerðri plasthimnu.
Kapoor, sem er þekktur
fyrir abstrakt verk sín, var
níu mánuði að hanna Mars-
yas. Útkoman er að hans
sögn nákvæmlega sú sem
þetta „sérlega erfiða“ rými
krafðist. „Þetta er stór hlut-
ur af því að hann þarf að
vera stór. Ég vona að hann
búi líka yfir dýpt,“ sagði
Kapoor og bætti við að hann
vonaði að viðbrögð fólks
yrðu þau að „það gengi og
inn og gæti þá ekki stillt sig
um að segja: „Vá, hvað er
þetta?““ Verkinu er ætlað að
gera iðnaðarlega hönnun
þessa fyrrum orkuvers
mannlegri.
Sýning Bell lofuð
SÝNING á verkum banda-
ríska listamannsins Leland
Bell, sem nú stendur yfir í
Salander-O’Reilly galleríinu
i New York, hlaut á dögun-
um mikið lof í dagblaðinu
New York Observer. Bell,
sem auk eigin myndsköp-
unar, starfaði einnig sem
fræðimaður var mikill
áhugamaður um módern-
ismann. Sýningin á verkum
hans, hefur undanfarin ár
ferðast milli gallería banda-
rískra háskóla, en ekki fyrr
verið sýnd í heimaborg lista-
mannsins. Að sögn New
York Observer ætti hins
vegar enginn að láta hana
framhjá sér fara. Portrett
listamannsins ein og sér séu
heimsóknarinnar virði, ekki
síður en stærri verk hans
sem séu sannkölluð meist-
araverk. Ættu stærri söfn
borgarinnar að láta þetta
verða sér hvatningu til að
setja upp yfirlitssýningu á
verkum hans. Bell, sem var
giftur Louisu Matthías-
dóttur, lést árið 1991.
San Fransisco-
ballettinn í
New York
SAN Fransisco-ballettinn,
undir stjórn Helga Tómas-
sonar, sýnir þessa dagana
nokkur
verka sinna í
City Center á
Manhattan.
Sjö þeirra tíu
verka sem
boðið er upp
á að þessu
sinni hafa
ekki verið
sýnd í New
York áður, en þeirra á meðal
má nefna Chi-Lin, ballet sem
Helgi samdi undir áhrifum
frá kínverskri goðafræði.
ERLENT
Nýr skúlptúr í
Tate Modern
eftir Hilmar Jónsson byggt á samnefndri
Íslendingasögu.
Leikarar: Björk Jakobsdóttir, Erling Jó-
hannesson, Gísli Pétur Hinriksson, Gunnar
Helgason, Jón Páll Eyjólfsson og Vigdís
Hrefna Pálsdóttir.
Tónlist: Hilmar Örn Hilmarsson.
Lýsing: Björn Bergsteinn Guðmundsson.
Búningar: Þórunn María Jónsdóttir.
Leikgervi og grímur: Ásta Hafþórsdóttir.
Leikmynd: Finnur Arnar Arnarson.
Leikstjóri: Hilmar Jónsson.
Grettissaga