Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.2002, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 16. NÓVEMBER 2002 9
katalógum, að súperstjörnurnar rokka til og
frá í verði, jafnsnöggt og kvikasilfurslínan í
íslenskum hitamæli, á meðan listamenn á
hæðinni fyrir neðan eru mun jafnari, og
kannski í fullt eins háu verði og jafnvel mörg-
um tilfellum betri verðum. Fyrir nokkrum
árum sló Jasper Johns öll sölumet lifandi
listamanna, ef ég man rétt, en nú er hann
ekkert sérstaklega áberandi í umræðunni og
ég hreinlega man ekki hvort ég hafi séð nafn
hans prentað eða verk eftir hann síðan þá, á
meðan Gerhard Richter slær hvert metið á
fætur öðru. Það broslega í öllu saman, hér á
Íslandi, er að þeir sem aðhyllast list hvors
um sig, eru himinlifandi þegar tölur þeim
hliðhollar birtast, uppljómaðir eins og liðið
þeirra væri að vinna í kappleik, eða að
hlutabréf þeirra hafi tekið stökk upp á við,
en segja svo að það sé ekkert að marka upp-
boðin þegar óvelkomnu tölurnar sýna sig.
Ég held að ég hafi ekki skynjað þetta svona
einfalt úti og það segir ef til vill eitthvað um
okkur.
Undarlegt er það að deila um hvað söfn
eða sýningarsalir sýna. Auðvitað verða söfn
og gallerí að ákveða sjálf hvað þau sýna, það
eru reglur um safnstjóraskipti reglulega, og
það getur valist misjafnlega góður safnstjóri
hverju sinni, en þá er bara að vona að sá
næsti verði betri. Galleríin eru auðvitað rek-
in á ábyrgð eigandans, svo hann velur nátt-
úrlega sína listamenn og stendur náttúrlega
og fellur með sínu verki. Það er erfitt að
reka atvinnugallerí á stað þar sem nánast
enginn atvinnu- eða ástríðusafnari er, en
jafnframt þá er hér meira um það en víðast
sem ég þekki að svokallaður almenningur og
frændgarður kaupi alvörumyndverk. Hugs-
anlega er það hlið semmætti virkja betur og
mundi þá auðvelda rekstur gallerísins.
Galleristinn minn á Ítalíu segir að hann
megi ekki gera mistök frekar en listamað-
urinn, þá falli orðsporið samstundis. Svo hann
er kannski á einhvern hátt undir sömu sök
seldur og listamaðurinn. Fyrir nokkrum árum
voru allir salir meira og minna leigðir út, eins
og hefur verið rætt nú, en menn virðast hafa
gleymt því að þá fór einnig fram val, þó
heyrst hafi að pólitískum þrýstingi hafi verið
beitt í stöku tilfellum. Ég var umsjónamaður
sýningarrýmis í Nýlistasafninu á áttunda ára-
tugnum og auk þess sá égum margar sýn-
ingar erlendra listamanna á þeim tíma, og sat
því oft yfir sýningunum tímunum saman, dag
eftir dag, og Braga og öðrum sem tilheyrðu
annarri kynslóð til mikillar ánægju að því er
virtist, komu sárafáir gestir. Seinna var ég í
veislu með einum safnstjóranum, ásamt hópi
útlendinga, sem ég held að hafi aldrei litið inn
í sýningarsalnum á þessum tíma. Hann var
þar að upphefja ástand listmála í landinu og
sagði að í Nýlistasafninu hefði verið allur
frumkraftur listalífsins á Íslandi á áttunda
áratugnum. Það hefði hvergi verið neitt að
gerast nema þar. Er furða þó að maður verði
stundum svolítið ruglaður?
Þegar maður kom við í SÚM var það sama
upp á teningnum og ég býst við að þeir sem
teljist til eldri kynslóða geti sagt það sama
um Septemberhópinn o.s.frv. Þannig að í raun
og veru segir tala sýningargesta og sala lista-
verka ekkert og gerir því allt óhöndlanlegra.
Ég man eftir tveimur virkilega troðfullum
opnunum. Það var seinni tíma sýning á Erró,
þegar fyrsta opnun á gjöfinni var opinberuð,
ég held að hann hafi þá aðeins átt eitt verk á
Listasafni Íslands og sennilega svipað á
Listasafni Reykjavíkur, og Yoko Ono-sýning á
sama stað einhverntíma síðar. Niðurstaðan
sem maður dregur af þessu er að almenna
frægðin sem í eðli sínu kemur listaverkinu
ekki svo mikið við, nær til hópsins, en ekki
endilega listaverkið sjálft
Í sjálfu sér er gaman að fjöldinn láti sig
verkið varða, en það er ekki mælikvarði á
gæði þess. Þar komum við að uppboðunum
aftur með sambærilega niðurstöðu, þ.e.a.s.
maður getur ekki verið annað en ánægður
með að góð listaverk seljist á góðu verði og
veki athygli, en það er ekki sönnun fyrir verð-
leika listaverksins, en jafnframt gerir það
listaverkið ekki verra í eðli sínu. Frægt lista-
verk getur líka opnað mönnum sýn sem verð-
ur svo til þess að gesturinn fer að þróa og
þroska listskoðun sína, svo það er ekki slæmt,
þó að það geti líka virkað á hinn veginn, að
áhorfandinn fari að skoða listaverkið með ein-
hvers konar Séð og heyrt áhuga, og verkið
verði áfram í skugganum. Stundum er eins og
afskorið eyra Van Goghs sé mílusteinn á vegi
listarinnar. Hvað þetta varðar þá hefur heyr-
ist að galleríin sjálf eigi það til að spenna upp
uppboðsverðið, væntanlega til að liðka fyrir
sölu annarra verka eftir sama listamann, og
það riðlar líka sannleiksgildi línulaga súlurits-
ins um markað, eftirspurn, fjármagn sbr.
gæði o.s.frv. Þannig eru allar tölur einhvern-
veginn hálfsannar og hálffalsaðar. Jean
Baudrillard segir að Disney-garðurinn sé
raunveruleikinn, sem hann náttúrlega er,
vegna þess að þegar við stígum inn í hann er-
um við jafnvel í heimi sem við þekkjum enn
betur en heiminn fyrir utan.
Hér gæti verið tilefni til að fara út í um-
ræðurnar um hálendið, virkjanir og álver.
Hvort er maður í liði gullsins eða heiðagæs-
arinnar. Heimagerðs landslags eða náttúru-
legs. Við virðumst ætla að stefna í einhæfa ál-
framleiðslu, og dreifa henni sem víðast um
landið, og erum þá aftur sama veiðimanna-
þjóðfélagið, sem er hægt að fylla í öll skiln-
ingarvit á með peningum í góðæri, og fylla öll
hugskot af armæðu í hallæri, og þá er ekki
lengur hægt að vafra um heiðalöndin og fylla
sig af lífsandanum (eigum við að segja list-
inni) sjálfum, vegna þess að lífsandinn er
kominn í súlurit.
Á veggnum í herberginu þar sem ég skrifa
þessa óskipulögðu og sundurlausu grein eða
smásögu (ég er nú þrátt fyrir allt Íslend-
ingur) á fartölvuna mína, er vatnslitamynd,
um það bil A4 að stærð, eftir Chris Ofili, sem
hefur hangið hér alveg síðan ég kom. Ég
skrifa þessa grein í íbúð sem galleristinn
minn ljær listamönnum sínum þegar þeir eru
í Mílanó vegna sýninga þar, en jafnframt er
íbúðin geymsla fyrir listaverk sem hann er að
vinna með.
Ég var í fyrradag að glugga í uppboðsskrá
frá Cristies, m.a. vegna þessarar greinar og
vegna þess að hún lá á borðinu í galleríinu
mínu hér fyrir neðan, og þar af leiðandi til-
viljun. Fyrir enn frekari tilviljun sá ég þrjár
svipaðar myndir eftir fyrrnefndan Chris Ofili,
hver um sig að verðgildi nálægt 20.000 evrur.
Stærsta málverkið niðri í galleríi eftir mig er
ódýrara, tæplega tveggja metra mynd sem ég
var einn og hálfan mánuð að mála. Papp-
írsmyndir Ofilis líta út fyrir að hafa verið
gerðar allar sama daginn, og jafnvel fleiri, þar
sem fjórða svipaða myndin sem er hér uppi
virðist hafa orðið til á sama tíma. Ég hef enga
minnimáttarkennd gagnvart Chris Ofili, sem
þó er fínn listamaður, og hef enga ástæðu til
að amast við þessum verðmun á verkum okk-
ar. Ég held að galleristinn minn álíti ekki að
hann sé að versla með fyrsta og annars flokks
vöru. Þetta eru bara staðreyndir sem þræða
sitt hvora línuna. Sjálfur hef ég aldrei litið svo
á að list væri sama sem peningur. Listaverk
eru eins konar samskipti, og tengsl milli tíma
og vídda og vilji einhverjir hafa frumafnot af
því, eða taka á einhvern hátt þátt í verkinu,
geta þeir borgað fyrir það (og ættu að gera
það með glöðu geði) og orðið þátttakendur í
áframhaldandi listhugsun höfundarins og þró-
un listarinnar yfir höfuð. List er einhvern
veginn allra, jafnvel þeirra sem afneita henni,
vegna þess að hún er alþjóðleg hugsun, jafn-
vel þó að hún sé svokölluð lókallist, vegna
þess að hún á við mannlegt eðli og tekur þátt
í sögu mannkynsins og staðsetur oft sögu
þess nákvæmar en orð. Öll söluatburðarás er
góð, en í eðli sínu er hún ekki listaverkið. Það
er miklum mun flóknara að staðsetja það.
Mér finnst að listaverkið sjálft hafi gleymst
í umræðunni, og jafnvel umgjörð listarinnar
líka, enda er þessi tiltekna umræða kannski
ekki beinlínis um það, heldur tilvistarleg
spurning þess og kannski var aldrei stefnt að
öðru. Menn tala stundum eins og málunum
verði reddað ef við fáum erlenda sýning-
arstjóra í heimsókn. Það verður engu reddað í
þessum málum, en samt sem áður er auðvitað
gott og nauðsynlegt að fá sýningarstjóra og
listamenn að utan, það stuðlar að auknum
samskiptum og hreyfingu listarinnar, og að ég
held aukinni ábyrgð listamanna eins og sam-
skipti gera venjulega. Samt eru þetta allt
saman flókin viðskiptamál, og oft er eins og
styrkir og annað sem deilt út undarlega til-
viljanakennt og gera lítið sem ekkert gagn.
Það þarf náttúrlega líka að vanda til verka
þar. Ef það kemur hingað erlendur sýning-
arstjóri þarf náttúrlega að reyna að sýna hon-
um það sem er sem næst hans áhugasviði eða
hugmyndum, en ekki stilla honum upp við
vegg og segja að hann sé ekki með réttu ráði
ef hann vill ekki það sem að honum er rétt.
Þannig verða meiri líkur til þess að eitthvað
markvert komi út úr heimsókninni, líka gagn-
vart þeim sem skildir eru útundan, eins og
sagt er, vegna þess að athygli eins verður at-
hygli annars. Hingað til hefur leiðin til út-
landa meira og minna tengst persónulegum
samskiptum, og ég held að oft megi styrkja
þau, menn gleyma oft að þau vinna líka út
fyrir sig.
Séu menn að hugsa um frægð, þá sat ég til
borðs með Ginacarlo Politi, eiganda og rit-
stjóra Flash Art, og Jan Knap, myndlistar-
manni á veitingahúsi í Lucca. Þar sagði
Ginacarlo Politi að myndlistarstjörnurnar
þyrftu að geta verið í Tókýó einn daginn, Los
Angeles þann næsta og New York þann þriðja,
París þann fjórða, þar á eftir Jóhannesarborg
og Sydney o.s.frv. og vinna tuttugu tíma á sól-
arhring, rétt eins og forstjórar stórra fyr-
irtækja. Svo getur hver sem er hugsað hvort
það er einmitt það sem hann kýs. Umræðan
varð náttúrlega flóknari á eftir og ég tek það
aftur fram að hann var að tala um myndlist-
arstjörnu, ekki endilega besta listamanninn.
Þó að það komi hingað erlendur sýning-
arstjóri verður listaverkið ekkert betra fyrir
bragðið. Það er eins og talað sé um hann eins
og frelsandi engil, það frelsi listamanninn úr
álagaham, rétt eins og fyrirmenn þjóðarinnar
tala um álverin. Það frelsar ekkert álver
þessa þjóð. Það er að heyra að komi hingað
erlendur sýningarstjóri þá verði allt gott og
blessað. Frelsandi engill gat ekki bjargað
Sódómu allri, eins og menn vita. En Lot lagð-
ist með dætrum sínum, að vísu í ölæði eins og
skipulagið sagði til um, og allt varð gott á ný
þannig að kannski er von.
Sören Kirkegaard sagði:
„Undur kom yfir mig. Ég var hrifinn í sjö-
unda himin. Þar sátu allir guðirnir saman. Sú
sérstaka náð veittist mér að bera fram ósk.
„Viljirðu,“ sagði Merkúríus, „viljirðu æsku,
eða fegurð, eða vald eða langlífi, eða hina feg-
urstu stúlku, eða einhverja aðra dásemd sem
við eigum í skrankistunni, þá veldu. En aðeins
eitthvað eitt. Ég var ráðvilltur andartak. Svo
sneri ég mér að guðunum og sagði: Hæstvirtu
samlandar! Ég vel það eitt að ég megi alltaf
hafa hláturinn mín megin. Enginn guðanna
sagði eitt einasta orð, heldur fóru þeir allir að
hlæja. Af því dró ég þá ályktun að ósk mín
væri uppfyllt, og mér fundust guðirnir smekk-
vísir í svörum. Því það hefði ekki verið viðeig-
andi að svara með alvöru: Þér verður að ósk
þinni.“
Riddarinn hverfur í rykmökkinn.
RANDRIDDARA
Höfundur er myndlistarmaður.