Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.2002, Page 9

Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.2002, Page 9
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 30. NÓVEMBER 2002 9 Utredning om det siste tiårs ð rektor hans, fir að framtíð- t á ensku í ís- gt og þar hafa si umdæmi sín innihlutamál í kum orðið vart menn reyndar ð íðorðastarf á vegum Íslenskrar málstöðvar sé fyrirmyndarstarf til að viðhalda og efla hlut þjóðtungna í vísindum og fræðum. (Kiselman: „Svenskt fackspråk inom teknik, matematik och naturvetenskap.“) Er hægt að mæla vandann í krónum? Ljóst er að menn eru ekki á eitt sáttir um hvernig Háskóli Íslands og aðrir hérlendir skólar á háskóla- stigi eigi að halda inn í nýja öld. Nú, eins og oft áður, finnst mönnum staðan vera sérstök. Við Íslendingar verðum að standast alþjóðlega samkeppni og þá verð- um við einfaldlega að láta af heimóttarskapnum og tala ensku „eins og aðrir“. Annars komi engir erlendir nemendur hingað nema þeir fáu sem nenna að læra íslensku. Þeir eru raunar ekki svo fáir sem sést á því að Háskóli Íslands vísar frá meirihluta þeirra sem sækja um að læra íslensku fyrir erlenda stúdenta ár hvert. Það má spyrja hvers vegna Háskóli Íslands tel- ur sig ekki hafa efni á að taka á móti þessum stúd- entum en vill samt veita fé í námskeið á ensku. Of dýrt er að kenna á bæði íslensku og ensku. Hins vegar má velta því fyrir sér hvort tími sé til kominn að Íslendingar sætti sig við að það er dýrt að tala ís- lensku. Á móti kemur að ef við hættum að tala ís- lensku gæti það reynst okkur dýrkeypt. Og enginn getur dæmt um það enn hversu dýrkeypt. Ljóst er þó að þar mundi heill menningarheimur lokast í þeim skilningi að hann yrði ekki heimaland neins. En hvernig á að fara að því að efla íslensku sem vís- indamál? Er íðorðastarf eins og það hefur verið tíðkað hér á landi besta leiðin? Vissulega hlýtur hvers konar íðorðastarf að vera mikilvægur þáttur í að viðhalda og efla íslensku sem vísindamál. Að sama skapi má líta svo á að þegar menn hætta að nota íslensk íðorð sé það fyrsta merkið um umdæmistap íslenskunnar á viðkomandi fræðasviði. Íslenskt íðorðastarf hefur hingað til verið öflugt og telst Ara Páli Kristinssyni („Utredning om de nordiske språkenes domener og det siste tiårs språkpolitiske initiativ.“) til að íorða- starf sé unnið á u.þ.b. fimmtíu ólíkum fræðasviðum. Háskólaráð samþykkti hinn 25. október 1990 að beina þeim eindregnu tilmælum til allra deilda að þær ynnu skipulega að því að til yrði íslenskt íðorðasafn á fræðasviði deildarinnar. Ennfremur samþykkti há- skólaráð að líta bæri á vinnu við íðorðagerð sem sjálf- sagðan þátt í fræðastarfi kennara og sérfræðinga við Háskóla Íslands. Á sama fundi var svo samþykkt til- laga að vinnutilhögun við íðorðastarfið og átti hver deild að skipa nefnd til að skipuleggja íðorðasafnið. Þessar ályktanir þóttu báðar tímamótaályktanir í Há- skólanum og boða betri tíma fyrir íslenskt mál í heimi fræðanna (Baldur Jónsson: „Háskóli Íslands vill ís- lensk fræðiorð.“). En lítið varð úr efndum hjá þessum nefndum. Kristján Árnason („Íslenska í æðri menntun og vís- indum.“) gerði þessa samþykkt að umtalsefni níu ár- um síðar og benti þá á að sú allsherjarvakning sem kallað hefði verið eftir með umræddri ályktun hefði ekki orðið að veruleika. Þorsteinn Gylfason hefur einnig rætt þessa samþykkt („Orðasmíð.“) en telur hana greinilega ekki vænlega til árangurs: „Ég er viss um að Íslendingar verða farnir að tala á íslenzku um vísindi innan þúsund ára ef íðorðanefndir Einars og Háskólaráðs fá að starfa farsællega.“ Hann efast mjög um gildi nefnda og telur að raun- veruleg nýyrðasmíð eigi sér stað hjá því fólki sem hugsar og skrifar á málinu en ekki hjá nefndum. Hann telur að íðorðanefndir, sem yfirleitt vinna eftir orðalistum, hugsi ekki um málið í samhengi en máli skipti að málið skiljist í samhengi sínu. Hér eru þeir Þorsteinn og Einar B. Pálsson á önd- verðum meiði. Einar („Á hvaða máli á að kenna í Há- skóla Íslands?“) telur að íðorðastarfið skipti miklu máli til að hægt sé að kenna á íslensku. Stúdentum verði að vera kleift að skila úrlausnum verkefna sinna á lýtalausri íslensku. Hver háskóladeild þurfi því að bera ábyrgð á því að íðorð á viðkomandi fræðasviði verði þýdd á íslensku. Hann telur að íðorðafræði eigi að teljast sérstök fræðigrein og íðorðastarf þurfi að meta sem fræði- og rannsóknastörf í Háskóla Íslands. Kristján Árnason hefur rætt framtíð íslenskrar málstefnu almennt á 21. öldinni („Íslensk málstefna á 21. öld.“). Hann telur umdæmisvandann vera helstu ógnina sem blasir við íslenskunni um þessar mundir; þ.e. að íslenskan sé að hverfa af vissum sviðum sam- félagsins. Nefnir hann einkum til tæknigeirann og svo hluta vísindasamfélagsins. Nú sem aldrei fyrr þurfi að styðja við bakið á háskólum landsins og hvetja þá til að flytja inn þekkingu sem landsmenn geti nýtt með því að nota móðurmálið. Sú þekking sem háskólar flytji inn eða skapi sjálfir verði að vera á íslensku. Í þessu samhengi skiptir öllu hvað umræddir skól- ar vilja sjálfir gera. Líklegt er að Háskóli Íslands væri reiðubúinn að til að bjóða upp á kennslu annars vegar á íslensku fyrir Íslendinga og hins vegar ensku fyrir þá erlendu nema sem eru enskumælandi ef hann hefði fjárhagslegt bolmagn til þess. Hann nær aftur á móti vart endum saman við núverandi skilyrði. Deildum er því frjálst að kenna á ensku ef þær telja það vera lík- legra til að laða að fleiri erlenda nema en þær eru ekki endilega skuldbundnar til að bjóða íslenskum nem- endum upp á kennslu á íslensku. Ábyrgð HÍ gagnvart þjóðinni Eins og áður sagði er jákvætt að fjölga erlendum nemum og kennurum við Háskóla Íslands. Þetta er nú orðið opinber stefna skólans og í þessu skyni á að kenna meira á ensku en áður. Hins vegar hlýtur það að valda áhyggjum að í Háskólanum sé til opinber stefna um að kenna meira á ensku en engin opinber málstefna um íslenskunotkun. Vissulega hafa margir fræðimenn unnið mjög gott íðorðastarf í sinni grein og vera má að ákveðinni óskrifaðri málstefnu sé fylgt innan veggja Háskóla Íslands. Hins vegar er ekkert sem kveður á um að Háskóli Íslands eigi að leggja sérstaka rækt við tunguna eða marka sér málstefnu. Háskóli Íslands hefur sérstöðu á Íslandi. Hann hef- ur skyldum að gegna við ólík fræðasvið og starfssvið hans er mjög breitt, ólíkt öðrum hérlendum skólum á háskólastigi. Þessa sérstöðu getur hann nýtt sér í samkeppninni, með því að leggja áherslu á rætur sín- ar og sinna þeim grundvallarfögum sem aðeins er boðið upp á í Háskóla Íslands. Líta má svo á að hann hafi skyldum að gegna við íslensk fræði enda má segja að hann sé eini háskólinn í heiminum sem ber ábyrgð gagnvart þessu fræðasviði. Ef Háskóli Íslands vill gefa kost á námi á ensku er það ágætt. Æskilegt að bjóða upp á nám á enn fleiri alþjóðamálum. Ef fjárhagur skólans er hins vegar svo bágur að hann geti ekki boðið upp á sama nám á ís- lensku fyrir nemendur sína er tími til kominn að staldra við og forgangsraða. Þess vegna ætti Háskóli Íslands að marka sér stefnu um íslenskt mál, þó ekki væri nema til að ákveða að varpa því fyrir róða eða viðhalda því sem máli fræða og vísinda. Í öllu falli er nauðsynlegt að tryggja að breytingarnar læðist ekki inn bakdyramegin án upplýstrar umræðu. Málstefnu Háskólans þarf að ræða innan veggja hans og í þeirri umræðu þurfa sem flestir að taka þátt. Rapparar og málverndarmenn Staða íslenskrar tungu í vísindum er meira áhyggjuefni en í afþreyingargeiranum þar sem ís- lenska kemur og fer eftir tískusveiflum. Ekki þarf að hafa miklar áhyggjur af stöðu hennar þar um þessar mundir. Fyrir nokkrum árum hefði þótt óhugsandi að rappa á íslensku en nú þykir sjálfsagt að „kveða rímur sínar“ á íslensku. Íslenskt rapp er því nýtt dæmi um umdæmissigur íslenskunnar. Íslenskan er orðin auð- magn í neðanjarðarmenningu sem andæfir ríkjandi ástandi og hafnar því sem er söluvænlegt. Háskóli Ís- lands fylgir hins vegar meginstraumnum þar sem enska er einmitt auðmagn; þykir söluvænleg, nútíma- leg og alþjóðleg en allt eru þetta tískuhugtök í nútím- anum. Það er skondið að íslenskan vinnur sigra í grasrót- inni og að íslenskir rapparar, sem fólk er gjarnt að hneykslast á, m.a. fyrir óheflaða málnotkun, séu orðn- ir Fjölnismenn vorra daga. Það er hins vegar grát- broslegt að þeir standi háskólamönnum framar í þess- um efnum; en það sýnir okkur kannski að gróskan kemur að neðan og engum er gott að loka sig inni í fílabeinsturni fræðanna. Heimildir: Ari Páll Kristinsson: Utredning om de nordiske språkenes domener og det siste tiårs språkpolitiske initiativ – Island – for Nordisk ministerråds språkpolitiske referansgruppe. (Óbirt skýrsla) Reykjavík, 2001. Baldur Jónsson: „Háskóli Íslands vill íslensk fræðiorð.“ Mál- fregnir. 4. árg. 2. tbl. (1990), 2–4. Einar B. Pálsson: „Á hvaða máli á að kenna í Háskóla Íslands?“ Fréttabréf Háskóla Íslands. 1. tbl. 11. árg. (1989) 2–3. Fundargerð 2. háskólafundar 18. og 19. maí 2000. Tekið af heimasíðu Háskóla Íslands: www.hi.is/stjorn/rektor/haskolafund- ur/ hinn 28. maí 2002. Heimasíða Háskóla Íslands: www.hi.is. 21. nóvember 2002. Kiselman, Christer: „Svenskt fackspråk inom teknik, matematik och naturvetenskap.“ Libens Merito. Festskrift till Stig Ström- holm. Acta Academiæ Regiæ Scientarum Upsaliensis, 21 (2001) 225–243. Kristján Árnason: „Eru Íslendingar að verða tvítyngdir?“ Mál- fregnir. 7. árg. 1. tbl. (1997), 10–17. Kristján Árnason: „Landið, þjóðin, tungan – og fræðin.“ Skírnir. 173. árg. (haust 1999) 449–466. Kristján Árnason: „Íslenska í æðri menntun og vísindum.“ Mál- fregnir. 9. árg 1.–2. tbl. (1999) 6–14. Kristján Árnason: „Málstefna 21. aldar.“ Málfregnir. 11. árg. (2001) 3–9. Sanjek, David: „Institutions.“ Key Terms in Popular Music and Culture. Ritstj. Bruce Horner og Thomas Swiss. Oxford og Massachusetts, 1999, 46–56. Torfi H. Tulinius: „Snorri og bræður hans. Framgangur og átök Sturlusona í félagslegu rými þjóðveldisins.“ Ný saga. Tímarit Sögufélags. 12. árg. (2000) 49–60. „Vísindi í eðli sínu alþjóðleg.“ Morgunblaðið. [C-blað.] 1. júlí 2001, 18. XXX Rottweilerhundar: Við erum topp. Af plötunni XXX Rott- weilerhundar. Reykjavík, 2001. XXX Rottweilerhundar: BlazRoca Achbar. Af plötunni XXX Rottweilerhundar. Reykjavík, 2001. Þorsteinn Gylfason: „Orðasmíð.“ Að hugsa á íslenzku. Reykja- vík, 1996, 107–135. ENN AGA? þessari ss að gunni, æra Höfundur er meistaranemi í íslenskum bókmenntum. nblaðið/Sverrir Jólatónleikar fjölskyldunnar „Glæsilegt verk“ Vín á heimavelli Háskólabíó við Hagatorg I Sími 545 2500 I sinfonia@sinfonia.is I www.sinfonia.is AÐALSTYRKTARAÐILI SINFÓNÍUHLJÓMSVEITAR ÍSLANDS ...var skrifað í blöð þegar Jólaóratóría Johns Speights var frumflutt í Hallgrímskirkju í desember 2001. Nú gefst annað tækifæri til að heyra verkið á tónleikum sem útvarpað verður til fjölmargra landa í Evrópu og víðar. Vínartónleikar Sinfóníuhljómsveitarinnar eru nú aftur komnir í Háskólabíó og víst er að umgjörðin verður með glæsilegasta móti. Tryggðu þér miða í tíma. Einstök stund í íslensku tónlistarlífi fimmtudaginn 5. desember kl. 19:30 (I-III) föstudaginn 6. desember kl. 19:30 (IV-VI) laugardaginn 7. desember kl. 17:00 (I-III) 2.500 kr. / 4.000 kr. ef keyptir eru miðar á tvenna tónleika. Hallgrímskirkja, Miðaverð: miðvikudaginn 8. janúar kl. 19:30 fimmtudaginn 9. janúar kl. 19:30 föstudaginn 10. janúar kl. 19:30 laugardaginn 11. janúar kl. 17:00 3.000 / 2.600 / 2.200 kr. Háskólabíó, Miðaverð: laugardaginn 14. desember kl. 15:00. 2.000 kr. / 1.000 kr. fyrir börn 12 ára og yngri. Háskólabíó, Miðaverð: sunnudaginn 22. desember kl. 17:00. Hallgrímskirkja, EBU tónleikar Ríkisútvarpsins John Speight: Jólaóratoría Hljómsveitarstjóri: Hörður Áskelsson Einsöngvarar: Elín Ósk Óskarsdóttir, Guðrún Jóhanna Ólafsdóttir, Garðar Thor Cortes og Benedikt Ingólfsson ásamt Mótettukór Hallgrímskirkju og Schola cantorum Aðventutónleikar í Hallgrímskirkju Johann Sebastian Bach: Jólaóratóría Að njóta Jólaóratóríu Bachs er einstök stund. Tveir af okkar fremstu söngvurum, Gunnar Guðbjörnsson og Marta Guðrún Halldórsdóttir, taka höndum saman með heimsþekktum kollegum sínum Andreas Schmidt og Monica Groop. Þau, ásamt Sinfóníuhljómsveit Íslands og Mótettukór Hallgrímskirkju undir stjórn Harðar Áskelssonar, sameinast í flutningi á þessari mögnuðustu jóla- gleðitónlist allra tíma. Í vændum er því einstakur viðburður í tónlistarlífi okkar. Á boðstólum verður m.a. tónlist úr kvikmyndinni um töfrastrákinn Harry Potter og syrpa af heimsþekktum jólalögum. Krakkar úr Suzuki-skólanum koma fram og hinn frábæri kór Graduale Nobili. Að síðustu taka allir lagið saman og aldrei að vita nema jólasveinninn komi í heimsókn. Hljómsveitarstjóri: Bernharður Wilkinson Vínartónleikar Hljómsveitarstjóri: Peter Guth Gjafakort er góð jólagjöf Gjöf sem hljómar vel! Settu saman gjafabréf Sinfóníunnar og láttu þá njóta sem þér þykir alveg sérstaklega vænt um! M Á T T U R IN N & D Ý R Ð IN 1 1 /0 2

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.