Pressan - 13.04.1989, Blaðsíða 16

16
Fimmtudagur 13. apríl 1989
sjúkdómar og fólk
GETULEYSI OG LYF
rK0t*vu MFí> MER t\SKW ///
NÚ fEftAR Bfr BR HÆJTUR Afi TAKA fUHOSSMlO,
HVDMM/D Dfr MDDURErTÍc, ór&TVM V\f)
BVR Ja-P
Felusjúkdómar
Sumir sjúkdómar eru þess eðlis,
að sjúklingarnir veigra sér í lengstu
lög við að leita læknis. Þeir ímynda
sér, að ekkert sé hægt að gera til að
hjálpa þeim, ástandið sé óbreytan-
legt og varanlegt um aldur. Aðrir
telja að eitthvert sjúklegt ástand sé
í raun eðlilegt og því verði að taka
með kristilegu æðruleysi. Þess
vegna er mikið af sjúkdómum, sem
aldrei kemur fyrir læknis augu, og
sjúklingurinn sættir sig oft að
óþörfu við eitthvað, sem hann álít-
ur ólæknandi. Getuleysi hjá karl-
mönnum er ástand, sem ekki er leit-
að til lækna með fyrr en í lengstu
lög. Kyngeta er í hugum flestra sam-
tengd karlmennskunni og fæstir
vilja viðurkenna að henni sé í ein-
hverju áfátt. Oft er þetta tímabund-
ið ástand vegna streitu og álags sem
fer illa með hæfni manna til stinn-
ings. Stundum er þó um vefræna
orsök að ræða, sem hægt er að ráða
bót á með nýtískulegum aðferðum.
Fátt er eins niðurdrepandi fyrir
menn, sem vilja lifa kynlífi, og
langvinnt getuleysi. Slíkir einstakl-
ingar fara að efast um tilverurétt
sinn og finnst lífið heldur bragð-
dauft og lítt spennandi. Gott kynlíf
er mikil Iífsnautn og því sérlega
mikilvægt að leita til lækna með
vandamál sem upp kunna að koma.
Getuleysi í Njálu
Mér datt þetta í hug einn vetrar-
dag, þegar ég drakk kaffi með
gömlum vini mínum frá árunum
þegar ég vann í Slippnum. Þessi
vinnufélagi minn hafði alltaf verið
manna hressastur og ætíð kunnað
að svara fyrir sig. Hann var hafsjór
af klámsögum og klámvísum, gift-
ur og nokkurra barna faðir. Hann
hafði á þessum árum verið einhver
mesti áhugamaður um kynlíf sem
ég hafði kynnst og hefðu mörg um-
mæli hans í kaffistofu Slippsins
vakið litla hrifningu kvenréttinda-
kvenna. — Hvernig hefurðu það?
spurði ég þegar við höfðum sest
niður í kaffivagninum og fengið
okkur hvor sinn kaffifantinn og
rúgbrauðssneið með eggjum og
síld. — Hvernig hef ég það? Þú
manst eftir honum Hrúti kallinum í
Njálu og sambandi hans við Unni
Marðardóttur. Mér líður svona eins
og Hrúti. — Óljóst, sagði ég og
reyndi að vera sem gáfulegastur á
svipinn þar sem ég sat og reyndi að
rifja upp þessár persónur úr Njáls-
sögu. — Jú. Hrútur var í tygjum
við Gunnhiidi kóngamóður úti í
Noregi og var samband þeirra
greinilega helvíti gott, því einu sinni
lágu þau í einni sæng í hálfan mán-
uð. Geri aðrir betur. Gunnhildur
lagði svo á hann þegar þau skildu
að hann mætti engum ástum koma
fram við konu þá á íslandi sem
hann ætlaði sér. Hann fór svo til ís-
lands og tók saman við Unni Marð-
ardóttur.
Hún skildi svo við hann eftir
mikil læti og leiðindi og veistu hver
ástæðan var. Jú, hélt hann áfram,
ástæðan var getuleysi Hrúts, hann
mátti nefnilega ekki hjúskaparfar
eiga við hana, eins og stendur í
Njálu. Ætli mér líði ekki eins og
Hrúti þessum, konan mín er að vísu
ekki farin frá mér, en ég er alveg lið-
ónýtur í rúminu og get ekkert gagn-
ast henni lengur. — Hörmung er að
heyra, sagði ég, hvað veldur, langar
þig ekki? — Jú, jú, auðvitað langar
mig, en mér gengur bara svo illa að
fá hann upp. Við fengum okkur
ábót á kaffið og héldum svo áfram
að ræða þessi mál. Þetta getuleysi
var nýtilkomið en fór versnandi og
var farið að valda honum miklu
hugarangri. — Mér finnst ég ekki
vera nema hálfur maður, sagði
hann og röddin titraði. Það skildi
ég vel vegna fyrri kynna minna af
honum, þegar hann lifði og hrærð-
ist í kynlífsórum og -hugleiðingum.
Getuleysi hjá svona manni hlaut að
vera jafnmikið áfall og fyrir söngv-
ara að missa röddina.
Flókið kerfi
Við ákváðum að hittast á stof-
unni minni daginn eftir og tókum
síðan upp léttara hjal. Ég las mér til
um getuleysi þetta kvöld til að vera
betur búinn undir næsta fund með
vinnufélaga mínum. Stinningur í
lim við samfarir er flókið fyrirbæri
sem á upptök sín í heilanum. Þaðan
berast boð með taugunum niður
eftir líkamanum og slagæðar fylla
síðan liminn af blóði og manninum •
fer að standa. Til að þetta geti gerst
verða eistun að framleiða karlkyns-
hormón, sem nóg verður að vera af.
Ýmsir sjúkdómar geta komið upp
og gert það að verkum, að boðin
berist ekki þessa réttu leið. Heilinn
er stundum upptekinn við að hugsa
um eitthvað annað, taugakerfið ber
ekki boðin eins og til stendur vegna
einhverra sjúkdóma og æðarnar
fram í liminn geta verið kalkaðar.
Áhyggjur, streita og álag geta haft
vond áhrif á kyngetuna og eru
sennilegast helstu ástæðurnar fyrir
getuleysi. Ég fór að velta fyrir mér
sögunni um Hrút, Unni og Gunn-
hildi úr Njálu þegar ég hafði lesið
þetta. Hafði Hrútur kannski orðið
getulaus vegna streitu og spennu út
af sambandinu við Gunnhildi? Var
hann kannski hjátrúarfullur og tók
bölbænir hennar svo alvarlega, að
hann gat ekki um annað hugsað
þegar hann ætlaði að liggja með
Unni? Við þessar áhyggjur hvarf
honum svo öll karlmennska.
Lyf og getuleysi
Önnur algeng ástæða fyrir getu-
leysi hjá körlum er lyfjanotkun.
Ýmis blóðþrýstingslyf hafa þann
leiða ókost að geta valdið getuleysi
um tíma hjá þeim sem lyfin tekur.
Algengust þessara lyfja eru svoköll-
uð þvagræsilyf eða bjúglyf eins og
Furosemid (Lasix), Hydramil,
Moduretic og fleiri. Hinir svoköll-
uðu betablokkarar eins og Propr-
anolol (Inderal), Metoprolol (Sel-
oken), Atenolol (Tenormin, Tensol)
og fleiri eru mikið notaðir. Þessi lyf
geta valdið ýmiss konar aukaverk-
unum eins og handkulda, martröð-
um og hægum hjartslætti, en þær
aukaverkanir sem mér finnst einna
algengastar eru getuleysi og mikil
þreyta. Önnur blóðþrýstingslyf eins
og Methyldópa (Aldomet) og Isme-
lin eru sama merkinu brennd, en
notkun þeirra er ekki mjög mikil.
Magalyfið Cimetidin (Tagamet)
getur valdið getuleysi, þar sem lyfið
virðist hafa áhrif sem eru gagnstæð
áhrifum karlkynshormónsins.
Ýmis geðlyf eins og þrísykklísku
þunglyndislyfin (Tryptisol, Ana-
franil, Ludiomil o.fl.) geta haft
þessi sömu áhrif svo og MAO-
hemjarar (Marplan) og geðlyfið
Melleril. Þannig geta mörg lyf haft
þessi leiðinlegu áhrif.
Streita og lyf
Kannski gat eitthvað af þessu
hjálpað honum vinnufélaga mín-
um, svo ég tók að spyrja hann um
streitu og áhyggjur og lyfjanotkun.
Það kom í ljós að hann hafði um
nokkurt skeið verið mjög kvíðinn
og spenntur út af nokkrum málum
sem héldu fyrir honum vöku. Hann
hafði nýlega farið að taka þung-
lyndislyf (Tryptisol) við þessu og
kannski var þetta skýringin á
ástandinu. Þessi samsetning, Iyf og
streita, getur valdið getuleysi. Ég
ráðlagði vinnufélaga mínum ýmis-
legt í sambandi við streituna og öll
áhyggjuefnin sem hann var að fást
við og auk þess minnkaði ég við
hann þunglyndislyfin. Við skildum
við svo búið, en hann hringdi
nokkrum vikum síðar og þá var allt
annað hljóð í kalli. Hann lék á als
oddi og fór með nokkrar hressileg-
ar klámvísur fyrir mig. — Aftur
kominn á ról, hugsaði ég með mér.
ÓTTAR
GUÐMUNDSSON
pressupennar
Hvar er neglan úrþjóðarskútunni?
Jafn árvisst og vetur fylgir sumri
fer íslenzk þjóð í stríð við sjálfa sig,
bitur í skjaldarrendur, skekur vopn
og heimtar meir af arði úr auðhirzl-
um landsins. Svo langt sem eg man
eru þessi stríð það lík, að undrun
sætir að slagorðin skuli ekki fyrir
löngu orðin eggsljó og einskis nýt.
Á einum gunnfánanna stendur,
flennistóru letri: VIÐ ERUM AÐ
BERJAST FYRIR RÉTTI HINNA
LÆGST LAUNUÐU. Á öðrum
stendur: ÞAÐ ER ENGRI KRÓNU
AÐ SKIPTA. Svo æsa menn sig
upp, fyrir aftan þessar dulur, og
berjast meðan þeir hafa þol og
nennu til, reyna að sýnast grimmir í
augum fyrir framan myndavélar,
svo að þjóðin megi sjá, að foringj-
unum er réttlætið eitt í brjósti.
Síðan eftir urr og hvæs er samið,
og menn taka að safna kröftum til
nýrra „átaka“. Ég man þessi stríð í
að minnsta kosti 40 ár. Og núna,
1989, sé eg í blöðum, að verið er að
ræða, hvort smælinginn eigi að fá
40 eða 50 þúsundir á mánuði. Hafa
menn virkilega ekki lært það af
reynslunni, að engu skiptir undir
hvað er skrifað? Það er í raun hægt
að skrifa undir hvað sem er, því list-
in er að hækka aðeins á morgun
vöru og þjónustu um það sem sætzt
var á, og gott betur. Já, oft hefur
mig undrað hvaða erindi atvinnu-
rekendur eiga að samningaborðinu,
hvaða rétt þeir hafa til þessa leiks?
Nú eða þeir sem hinumegin sitja?
H verra erinda ganga þeir? Ef það er
rétt, sem fjölmiðlar staðhæfa, að
virðulegur forstjóri, svona alvöru
forstjóri í dag, hafi á mánuði árs-
laun smælingjans, þá skil eg ekki
lengur um hvað er verið að berjast.
Eg sé ekki betur, en öll þessi stríð
hafi aðeins aukið glundroðann og
mismuninn á arðskiptingu þjóðar.
Hvað fá þeir í laun sem halda því
fram, að engin sé krónan handa
smælingjanum?
Eru það aðeins montfréttir og
þvættingur að heildartekjur þessar-
ar þjóðar, úr auðhirzlum landsins,
aukist ár frá ári, ný og ný met sleg-
in? En hvar er þá allur þessi auður?
Smælinginn segir: Ekki hjá mér.
Gjaldþrota atvinnurekandinn segir:
Ekki hjá mér. Og við vitum að báðir
hafa rétt fyrir sér.
Forfeður okkar töluðu um ógn-
arskepnuna Fáfnisorm, það var
hann sem gullinu stal og lá á því.
Þér létu kappa mikinn drepa orm-
inn og leysa þannig þjóð úr vanda.
Stjórnmálamenn okkar nú ræða
um lekaáhagkerfis-rennunni. Auð-
skilið fyrir okkur, sem byggjum
sprungutætt eldfjalla land. Þeir
segjast vita, hvar sprungan er, og
hafa lofað áratug eftir áratug að
gera við hana. En annað tveggja er,
að víðar er vatnið kalt en i Peninga-
gjá, og því þarf tíma til að smyrja af
sér kuldann, eða þá að þetta loforð
er slíkur ágætis stigi í ráðastöður
þjóðar, að brjálæði væri að sleppa
af honum hendi, meðan aðeins sér-
vitringar kvarta.
Á meðan skeður ekki neitt, nema
það sem alvarlegast er, að misskipt-
ing auðsins eykst og eykst. Víst veð-
ur þjóðin í peningum, það sjáum
við, ef við berum okkur saman við
aðrar þjóðir, eða keyrum um sumar
götur höfuðborgarinnar, þar sem
verzlun er í hverju húsi. Okkur
vantar ekki fé, heldur að því sé jafn-
ara skipt. Vandinn er, að við erum
komin í orrustu við okkur sjálf, og
slíkri þjóð færir morgundagurinn
aðeins hrun, ekkert getur komið í
veg fyrir það, NEMA VIÐ SJÁLF.
Ráðin sem okkur hingað til hafa
verið kennd, og talið trú um að
dygðu, minna mig aðeins á hana-
ræksni, sem eg kynntist sem barn.
Hann var forláta skrautlegur, með
kamb mikinn og rauðan, og loga-
dýrð stélsins var slík, að í leiðslu
vöppuðu hænurnar kringum hann.
Já, hann var herra í sæluríki. Svo
var það eitt sinn, að honum varð lit-
ið í glugga og sá þar mynd af óvænt-
um gesti. Haninn minn prúði lagði
þegar til orrustu, barðist við spegil-
mynd sína, þar til máttur var allur
úr honum, hann hélt ekki einu sinni
vængjum á leið í kofann um kvöld-
ið. Það sorglega var þó, að hana-
ræksnið gekk síðan hvern morgun
til orrustunnar, barðist við sjálfan
sig hvern dag, meðan kraftar hans
entust. Að lokum varð ekki aðeins
hænunum ljóst, að hann var til alls
lífs ónýtur, bóndanum varð það
líka, og það sem eftir var af hanan-
um fagra lenti á ruslahaug heimilis-
ins.
Er ekki tími til að okkur skiljist,
að arði auðhirzlna þessa blessaða
lands verður að skipta á annan veg
en við hingað til höfum reynt, við
verðum að sætta okkur við að við
erum öll systkin á för. Ekkert okkar
er til æðri réttar borið en allir hinir,
ekkert það starf til sem öðru er
meira og þyngra, af bjástri því er
þjóðfélagið Ieggur okkur á herðar.
Ef við skiptum jafnt, þá verða allir
ríkir. Ef við höldum áfram á þeirri
braut sem við erum á nú, þá endum
við á haug, eins og haninn sem vitið
missti. Gleymum ekki, að neglan er
í okkar eigin vasa.