Pressan - 09.08.1990, Qupperneq 25

25
• • - • t . "í ,:Cí-‘ i'JTi Vri
Fimmtudagur 9. ágúst 1990
sjúkdómar og fólk
Stoffugangur
Á flestum sjúkrahúsum telja lækn-
arnir sig vera ókrýnda konunga
starfseminnar. Þeir vilja ráða sem
mestu og taka tímamótamarkandi
ákvarðanir á hverjum degi. Sér til
fulltingis hafa þeir aðrar heilbrigðis-
stéttir, sem læknunum finnst mis-
skilja eigið , hlutverk og valdsvið
læknanna. Þetta veldur oft miklum
deilum um starfssvið hjúkrunar-
fræðinga, sjúkraliða, sjúkraþjálfara,
iðjuþjálfara, félagsráðgjafa og ann-
arra sem vilja ráða meiru á sjúkra-
húsunum en læknum finnst góðu
hófi gegna. Læknarnir sjálfir eru
alls ekki sammála, hver þeirra eigi
að ráða mestu, svo margar lækna-
styrjaldir hafa verið háðar inni á ís-
lenskum sjúkrahúsum. Þegar svona
deilur verða hatrammar eru stöku
sinnum fengnir gleðisnauðir ungir
menn í gráleitum jakkafötum með
vínrauðar stresstöskur til að teikna
svokölluð skipurit með pílum og
örvum í allar áttir. Eg hitti einn
svona skipuleggjara um daginn og
hann sagði mér dapurlega frá verk-
efni sem hann hafði fengið. Ég átti
erfitt með að skilja stofuganginn,
sagði hann lágum rómi og lagaði
slipsið með hendinni, og áttaði mig
aldrei á hlutverki hans og mikil-
vægi. Já, sagði ég, stofugangurinn
er merkilegt fyrirbæri, en það tekur
áratug í heilbrigðiskerfinu að skilja
hann til fullnustu. Annars hefur
hann breyst mikið, og var mun tign-
arlegri áður fyrr, en þó gilda enn
ákveðnar grunnreglur, sem hafa
verður í heiðri. Skemmtilegastir
voru svokallaðir stór-stofugangar.
Herfrœðileg niðurröðun
Sjúklinginn sem liggur í rúmi sínu
og sér stór-stofugang ganga prúð-
mannlega inná stofuna grunar ekki
hversu flóknar reglur gilda um
niðurröðun og skipulagningu þeirra
sem þar eru. Fyrstur fer yfirlæknir-
inn, ef hann er með, og heldur á til-
skipunarbókunum eins og veldis-
sprota. Næstir ganga sérfræðing-
arnir á deildinni, sem telja sig eiga
viðkomandi sjúklinga og leiðist að
þurfa að standa yfirlækninum ein-
hver skil á líðan þeirra. Sérfræðing-
arnir eru oft með ólundarsvip og
reyna að grípa dagblöð, sem verða á
vegi þeirra og fletta þeim kæruleys-
islega. Næstir koma aðstoðarlækn-
arnir, sem ætla sér að verða sér-
fræðingar einhvern tíma og telja sig
vita meira um sjúklinginn en baeði
yfirlæknirinn og sérfræðingurinn.
Aðstoðarlæknarnir eru búnir að
taka sjúkraskrá og skoða sjúkling-
inn og finnst þeir eiga í honum hvert
bein. Með læknunum ganga svo
hjúkrunarfræðingarnir, tveir eða
fleiri og fyrir þeim fer hjúkrunar-
deildarstjórinn. Hjúkrunarfræðing-
arnir eru sjálfstæð stétt innan
sjúkrahúsanna, og lúta ekki stjórn
læknanna. Þær eru í stöðugri sjálf-
stæðisbaráttu og eru því oft með
þvermóðskusvip eins og sérfræð-
ingarnir, en rýna þó sjaldnast í dag-
blöðin. Á eftir koma hjúkrunarnem-
ar og læknanemar. Stofugangur á
góðum degi getur talið 6—7 mánns
og ganga allir í röð sem fer eftir
menntun og mannvirðingum. Síðan
er farið í einum hnapp að rúmi hvers
einstaks sjúklings og hann spurður
um líðan sína. Sjúklingnum bregður
oft þegar hersingin kemur og missir
bæði mál og skilning og hafa margir
verið álitnir elliærir eða kjánar
vegna þess. Samtalið fer fram milli
læknisins og sjúklingsins en aðrir
þátttakendur heyra fæst af því sem
fram fer.
Gamall maður að austan
Ég reyndi að reikna það út hvað
einn svona stofugangur kostaði,
sagði dapureygði skipuritsmaður-
inn, og tók saman tíma allra starfs-
stéttanna, reiknaði þeim tímakaup
og lagði saman en enginn vildi
heyra á þetta minnst. Við verðum
að hafa þetta svona, sögðu læknarn-
ir, alltaf var farinn stofugangur, þar
sem ég lærði á besta stað heims.
Alltaf fór Florence Nightingale
stofugang, en hún þurfti ekki að
burðast með þessa lækna með sér,
sögðu hjúkrunarfræðingarnir. Sem
betur fer eru þó oftast farnir minni
stofugangar, þar sem læknir og
hjúkrunarfræðingur fara ein saman
og leysa vandamálin. Ég gekk með
þeim stór-stofugang um daginn,
sem mér fannst mjög einkennilegur.
í einu rúminu lá gamall maður að
austan í einhverjum rannsóknum og
við hliðina á honum unglingspiltur
úr Reykjavík. Stofugangurinn kom í
öllu sínu veldi og herbergið fylltist.
Þau mynduðu hálfhring um rúm
gamla mannsins og stóð yfirlæknir-
inn næstur honum á hægri hönd og
síðan raðaðist kringum rúmið eftir
mannvirðingum. Og hvernig líður,
Jón minn, sagði yfirlæknirinn blíð-
lega en jafnframt mjög ópersónu-
lega. Á sama tíma var sérfræðingur-
inn í hálfum hljóðum að hvísla því
að honum, af hverju Jón væri kom-
inn. Ég heyrði orðin hóstakjöltur,
elli og rannsókn. Hinn sérfræðing-
urinn fann gamalt eintak af Tíman-
um og las það af stakri athygli og
sýndi einum læknanemanum fyrir-
sögn og híó hæðnislega. Annar
hjúkrunarfræðingurinn fór að raða
einhverju dóti, sem var á náttborð-
inu og sendi einn sjúkraliðanna
fram með hálfétinn banana. Jón
gamli virtist missa málið við þennan
hamagang. Hann stamaði einhverju
en sagði fátt. Ég ætla að fá að hlusta
þig sagði sérfræðingurinn, viltu fara
úr skyrtunni. Gamli maðurinn sett-
ist upp og byrjaði að hneppa hægt
upp hnöppunum en enginn gat beð-
ið eftir því svo skyrtunni var lyft upp
og samstundis voru komnar 6 hlust-
unarpípur á bakið á þeim gamla.
Læknanemarnir höfðu flýtt sér á
vettvang og ýtt hjúkrunarfræðing-
unum til hliðar til að geta hlustað
manninn með hinum alvöru lækn-
unum. Sjúkraliðinn tók í hendurnar
á gamla manninum og hjálpaði hon-
um að sitja uppi í rúminu. Hósta,
sagði yfirlæknirinn og Jón reyndi að
reka upp lágt hóstakjöltur. Þetta er
ágætt, sagði einhver og gamli mað-
urinn lagðist aftur fyrir. Sérfræðing-
urinn sem hafði lesið Tímann lagði
frá sér blaðið, leit á hina. Var eitt-
hvað að heyra? spurði hann letilega.
Smáslímhljóð, sagði yfirlæknirinn.
Er slím niðrí mér? spurði þá gamli
maðurinn. Vill ekki einhver gefa
mér hóstasaft svo ég nái því upp?
Stofugangurinn leit á hann með
lófalestur
I þessari viku:
Flosi
(karl, fæddur 1.5. 1958)
Þessi maður hefur sterkt
ímyndunarafl, er glaðlyndur og
svolítill munaðarseggur. Hann
gæti haft mörg járn í eldinum og
honum hættir til fljótfærni. Þetta
er fjölhæfur maður, en verslun eða
viðskipti ættu eflaust vel við hann
— eða þá iðnaðarsvið. Hann þarf
að vera óháður og frjáls í fram-
kvæmdum sínum, svo það hentar
honum vel að starfa sjálfstætt.
Það hafa orðið töluverðar breyt-
ingar í tilfinningalífi þessa manns
upp úr 1986—1988, en á þeim ár-
um sem hann er núna að ganga í
gegnum má hann búast við um-
hleypingum tengdum frama,
starfi eða starfsstefnu. Hann gæti
verið að hugsa um að flytja eða
breyta um umhverfi. Það eru mikl-
ar líkur á því og mikið gæti orðið
um ferðalög á næstu sex til sjö ár-
um.
Þetta er sælkeri, sem ætti að
muna að hóf er í öllu best. Ef hann
ráða getur
ð frekar gamall maður.
VILTU LATA LESA UT ÞÍNUM LÓFA?
Sendu þá TVÖ GÓÐ LJÓSRIT af hægri lófa
(örvhentir Ijósriti þann vinstri) og skrifaðu
eitthvert lykilorð aftan á blöðin, ásamt upp-
lýsingum um kyn og fæðingardag. Utan-
áskrift PRESSAN — lófalestur, Armúla
36, 108 Reykjavík.
AMY
ENGILBERTS
á heimavelli
Ryðblettir
Algengt er að fólk fái ryðbletti í
föt sín eða í þvottinn. Einkum voru
þetta tíðir blettir hér áður meðan
notaðir voru blikkbalar eða önnur
ílát úr málmi til þvottar eða annarra
heimilisnota. Nú er þetta nær því
liðin tíð, en samt verða ýmsir járn-
hlutir á vegi okkar sem geta valdið
ryðblettum, og ekki er auðvelt að
ná þeim úr íiema með sérstakri
meðferð, en hins vegar vilja þeir
með tímanum eta gat á venjuleg
bómullarefni, svo ekki er ráðlegt að
draga lengi að hreinsa þá úr. Hægt
hefur stundum verið að fá sérstakan
ryðblettaeyði í verslunum eða apót-
ekum og er þá sjálfsagt að fylgja ná-
kvæmlega þeim leiðbeiningum sem
honum fylgja. En séu ekki tök á að
ná í þennan eyði (sem áður var seld-
ur undir nafninu „Magica") verður
að nota annaðhvort oxalsýru eða
sýrusalt sem hvort tveggja fæst í
apótekum og eru eiturefni og þarf
því að viðhafa sérstaka varúð við
notkun þeirra. Gott er að prófa á
saumi eða afgangi hvort efnið í flík-
inni þolir hreinsiefnið. Alltaf er mun
erfiðara að eiga við hvers konar
bletti í fiíkum úr mislitum efnum
eða viðkvæmum silki- og gerviefn-
um. Er þá oft ráðlagt að láta efna-
laug annast hreinsunina, einkum
þegar um er að ræða vandaðar flik-
ur. En bómullar- og hörefni og önn-
ur litarekta efni eiga að þola hreins-
un með oxalsýru eða sýrusalti, ekki
síst hvítt heimilislín. Leysið upp I
matsk. af oxalsýru í 1 dl af vatni og
dýfið blettinum í upplausnina og
nuddið hann ef til vill milli fingr-
anna lítillega, dýfið svo aftur í þar til
hann smá hverfur úr. Skolið vand-
lega úr hreinu vatni. Sé um stóra
ryðbletti að ræða í rúmfatnaði eða
öðru heimilislíni, hvítu eða litar-
ekta, má nota sýrusalt, leysið það
einnig upp í volgu eða hálfköldu
vatni, 1 tsk. í hálfan lítra af vatni
(setjið fyrst heitt vatn á það og gætið
þess að það leysist vel upp), farið síð-
an eins að og lýst er hér áður með
oxalsýruna. Skolið síðan vandlega
úr hreinum vötnum.
Heppilegast er að taka ryðbletti
úr heimilislíni áður en þvottur er
þveginn, þá skolast þessi hreinsiefni
vel úr við þvottinn. Sama gildir um
vorkunnsemi, síðan sagði yfirlækn-
irinn, við björgum þessu, Jón minn,
þetta verður allt í lagi.
Hvernig er þvagið?
Hann snerist svo á hæli og ætlaði
að næsta rúmi, þegar Jón stundi
upp: Hvernig var þvagið hjá mér?
Yfirlæknirinn stansaði og sagði;
Þvagið, við skulum sjá. Hann leitaði
i bókunum en fann hvergi neitt um
umrætt þvag, svo hann sneri sér að
sérfræðingnum og spurði hvernig
þvagið hans Jóns væri. Sérfræðing-
urinn mundi þetta ekki heldur, svo
hann sneri sér að aðstoðarlæknun-
um og spurði þá þess sama. Þeir
fóru í baklás og urðu mjög vand-
ræðalegir, því þetta áttu þeir að
muna. Hver og einn bölvaði í hljóði
að muna þetta ekki og missa af
gullnu tækifæri til að vinna sig í álit.
Hjúkrunarfræðingarnir vissu ekk-
ert um þvagið hans Jóns og lækna-
nemarnir því síður, svo stofugangur-
inn vissi ekki hverju svara skyldi. Yf-
irlæknirinn sneri sér að Jóni og
sagði föðuriega, við athugum þetta
seinna, Jón minn. Ég reiknaði út,
hvað þessi stund inni á stofunni
hefði kostað skattborgarana, og
teiknaði upp öðruvísi skipulag á
skipurit og sýndi yfirlækninum.
Hvað sagði hann? spurði ég. Hann
sagði ekkert, heldur setti mitt skipu-
rit inní möppu sem á stóð,
„skemmtilegar tillögur", svo
sagðist hann ekki hafa meiri tíma og
vísaði mér út. Heldurðu að þetta
verði einhvern tíma notað? spurði
hann. Nei, sagði ég, en fékkstu þetta
ekki vel borgað? Jú, sagði hann. Þá
eiga allir að vera ánægðir sagði ég,
þú fékkst borgað, eitthvað var gert
og enginn fer eftir því.
fleiri bletti. Það er því skynsamlegt
að skoða vandlega fatnað sem á að
setja í þvottavélina og athuga hvers
konar blettir eru í honum og hvort
ekki séu einmitt þar á ferð blettir
sem þarf að meðhöndla áður. Oft
eru t.d. litarblettir í handklæðum og
leirþurrkum sem gætu fest í við
þvottinn, og er þá stundum nóg að
bera í þá blautsápu (grænsápu, krist-
alsápu), uppþvottalög eða þvotta-
duft með efnakljúfum, láta þetta
liggja á blettinum um stund, nudda
hann síðan lítillega milli fingra sér
eða bursta með mjúkum bursta, áð-
ur en flíkin er þvegin.