Pressan - 31.01.1991, Blaðsíða 8

Lánasjóður íslenskra námsmanna veitir árlega um 500
milljónir í beina styrki þó það sé kallað lán. Þessi lán
verða aldrei endurgreidd.
Fólk með miðlungstekjur getur stórlega aukið ráðstöf-
unarfé sitt með því að hætta að vinna, setjast á skólabekk
og taka námslán.
Sumir sérfræðingar segja að lánasjóðurinn verði gjald-
þrota eftir 10 ár. Aðrir segja að hann sé það þegar — það
eigi bara eftir að reikna það út.
Hjón með miðlungstekjur og tvö böm geta því aukið ráðstöfunarfé sitt um rúm 30 þúsund á mánuði með því að hætta
að vinna og setjast á skólabekk. Það jafngilti tekjuauka upp á 360 þúsund á ári.
Sá íslendingur sem hefur fengið
mest að láni hjá Lánasjóði íslenskra
námsmanna skuldar nú sjóðnum
um 12,2 milljónir króna. Litlar sem
engar líkur eru á að hann muni
nokkurn tímann greiða þetta lán til
baka. Miðað við meðallaun háskóla-
menntaðra manna mun hann ekki
greiða nema um 2 milljónir til baka.
Afgangurinn af láninu, 10,2 milljón-
ir króna, eru því ekki lán heldur
styrkur.
Þó þessi einstaklingur hafi fengið
hæsta styrkinn frá lánasjóðnum fer
því fjarri að hann sé sá eini sem hef-
ur fengið styrk úr sjóðnum. Alls má
gera ráð fyrir að um 3.500 manns af
þeim tæplega 23.000 sem skulda
sjóðnum í dag muni ekki greiða að
fullu lán sín til baka. Samanlagður
styrkur þessara einstaklinga er lík-
lega um 3,4 milljarðar króna. Þar af
hafa um 430 fengið hver um sig 2
milljónir eða meira.
ÞARF TÆPAR 700 ÞÚSUND Á
MÁNUÐI TIL AÐ BORGA
LÁNIÐ TIL BAKA
Þessar styrkveitingar í lánsformi
verða til vegna endurgreiðslureglna
sjóðsins. Samkvæmt þeim greiða
háskólamenn aldrei meira en 3,75
prósent af tekjum sínum til baka til
sjóðsins. Einstaklingur sem hefur
100 þúsund krónur á mánuði að
námi loknu greiðir því ekki nema
3.750 á mánuði eða 45 þúsund krón-
ur á ári af lánum sínum. Þetta gerir
hann í 40 ár og á endanum hefur
hann greitt alls 1,8 milljón til baka.
Það sem hann hefur fengið umfram
1,8 milljón króna í námslán fellur
því niður. Stærstur hluti náms-
manna þiggur ekki hærri lán hjá
sjóðnum. Þeir sem fara utan í dýra
skóla og eru lengi við nám fá hins
vegar langt umfram 1,8 milljón
króna að láni.
í dæminu hér að ofan, þar sem
heildarstyrkir lánasjóðsins voru
metnir, var reiknað með hærri mán-
aðarlaunum eða um 110 þúsund
krónum á mánuði. Það er sjálfsagt
ekki ýkja fjarri meðallaunum há-
skólamenntaðra manna.
En þó laun sumra þeirra kunni að
vera hærri munu sjálfsagt fáir þeirra
ná svo háum launum að þeir geti
greitt aftur lán skuldakóngs lána-
sjóðsins. Til þess þurfa þeir að hafa
um 680 þúsund krónur í skattskyld-
ar tekjur á mánuði.
HÁLFUR MILUARÐUR Á ÁRI
í STYRKVEITINGAR
Þó starfsmönnum Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna sé fullljóst að
þeir sem hafa fengið 2 miiljónir eða
meira að láni frá sjóðnum muni lík-
lega aldrei greiða það sem umfram
er til baka eru lántakendur látnir út-
fylla skuldabréf og fá uppáskrift
ábyrgðarmanna að þeim. Það er í
takt við einhvers konar þegjandi
samkomulag hjá hinu opinbera um
að meðhöndla lánasjóðinn eins og
hreina lánastofnun.
I reikningum sjóðsins kemur hins
vegar fram að um 10 til 15 prósent
af öllum lánum hans eru afskrifuð
strax. Samkvæmt því lánaði sjóður-
inn tæpa 3 milljarða í fyrra en veitti
um 520 milljónir í hreina styrki.
Þessi upphæð kemur nokkuð
heim og saman við það sem sagt var
hér að ofan; að samanlagður styrk-
ur skuldara sjóðsins væri nú hátt í
3,5 milljarðar króna.
Á undanförnum árum hafa lán til
skuldakónganna farið hækkandi.
Þeir sem höfðu fengið mest að láni
fyrir nokkrum árum komast ekki
lengur í toppsætin.
FJÖLMENN DOKTORS-
FJÖLSKYLDA MEÐ 46 MILLJÓN
KRÓNUR Á BAKINU
í raun er hægt að búa til óendan-
lega fáránlegt dæmi út frá úthlutun-
arreglum sjóðsins, þar sem þær
miðast fyrst og fremst við rétt
manna til náms en ekki möguleika
á endurgreiðslu.
Ef við ímyndum okkur hjón sem
fara utan til náms í Harvard-háskóla
í Bandaríkjunum strax eftir stúd-
entspróf og klára þar doktorsgráðu
eftir tólf ára nám þá getur skuld
þeirra við sjóðinn orðið um 38 millj-
ónir að námi loknu. Ef þau hrúga
niður börnum meðan á námi stend-
ur getur skuldin orðið enn hærri
eða allt að 46 milljónir króna. Hjón-
in þyrftu að fá sitt hvor 1.300 þús-
undin á mánuði að námi loknu ef
þau ættu að geta greitt lánið til
baka.
Og allan tímann yrði lánasjóður-
inn að líta á framlagið til fjölskyld-
unnar sem lán en ekki styrk.
SJÓÐURINN FENGI HELMINGI
MEIRA TIL BAKA EF LÁNIN
BÆRU VEXTI
Þegar rætt hefur veriö um styrk
hér að ofan hefur ekki verið tekið
mið af því að námslán eru vaxtalaus
þó þau séu verðtryggð. Sjóðurinn
sjálfur greiðir hins vegar vexti af
þeim lánum sem hann tekur til þess
að geta endurlánað námsmönnun-
um.
Það er ekki auðvelt að meta hvað
endurgreiðslur námsmannanna
myndu hækka ef þeir þyrftu að
borga þessa vexti í stað skattborg-
ara. Guðmundur Ólafsson, hagfræð-
ingur hjá hagfræðistofnun Háskól-
ans, telur að vaxtaleysið geri það að
verkum að endurgreiðslurnar séu
um helmingi lægri en ef lánin bæru
venjulega markaðsvexti.
Samkvæmt því er árlegur styrkur
lánasjóðsins til námsmanna miklu
hærri en að ofan greinir. Af 3,5 millj-
örðum, sem sjóðurinn lánaði í fyrra,
má því afskrifa 520 milljónir strax
vegna endurgreiðslureglna sjóðsins.
Því til viðbótar bætast 3,5 milljarðar
í vaxtakostnað sem skattborgarar
munu bera fyrir lántakendurna.
Samanlagður styrkur ríkisins til
námsmanna er því rétt rúmir 4 millj-
arðar. Þá er einungis átt við fram-
færslu og skólagjöld erlendis, ekki
annan kostnað við skóla hér heima.
Það kostar til dæmis um eina millj-
ón á ári að mennta hvern leikara.
LAUNAMISMUNUR TIL AÐ
VINNA UPP FORSKOT í
LÍFSGÆÐAKAPPHLAUPINU
Ef vextir yrðu settir á námslán
myndi stærsti hluti lántakenda, það
er þeir sem taka lán undir 2 milljón-
um, greiða meira til baka. Hinir, það
er skuldakóngarnir, myndu ekki
borga meira þar sem reglan um há-
marksendurgreiðslu sem 3,75 pró-
sent af tekjum eftir nám kæmi í veg
fyrir það. Ef sjóðurinn ætti að fá eitt-
hvað að styrknum til þess fólks til
baka þyrfti því jafnframt að breyta
þessari reglu.
Sjálfsagt er hægt að færa rök fyrir
því að launamismunur háskóla-
menntaðra manna og annarra laun-
þega sé meira en 3,75 prósent. Ef
þetta hlutfall yrði hækkað ættu há-
skólamenn því eftir sem áður að
geta haft það betra en almennir
launþegar.
Rökin gegn hækkun þessa hlut-
falls felast hins vegar í því að náms-
menn sem eytt hafa stórum hluta
þrítugsaldursins á skólabekk hafi
misst jafnaldra sína fram úr sér í lífs-
gæðakapphlaupinu á meðan. Á
meðan jafnaldrarnir unnu fyrir
kaupi á vinnumarkaðinum þurftu
námsmenn að lifa af námslánunum.
Hærri laun til háskólamanna að
námi loknu séu því ekki eingöngu til
þess að brúa greiðslu á námslánum
heldur til þess að vinna upp tekju-
tapið af því að hafa farið í skóla.
Þessi rök fela í sér að fólk á náms-
lánum hafi minna milli handanna
en launafólk. Athugum hvað hæft
er í því.
HJÓN AUKA TEKJUR SÍNAR UM
360 ÞÚSUND MEÐ ÞVÍ AÐ FARA
í SKÓLA
Einstaklingur sem stundar nám
við Háskóla Islands og er fluttur að
heiman fær um 54 þúsund krónur í
námslán á mánuði. Meðallaun í dag
eru hins vegar rúmlega 90 þúsund
krónur á mánuði. Það er því ljóst að
einstaklingurinn í Háskólanum hef-
ur mun minna á milli handanna en
sá sem er í launavinnu.
En dæmið breytist umtalsvert ef
miðað er við fjölskyldur.
Ef tekið er dæmi af hjónum sem
bæði eru í námi og eiga tvö börn þá
fá þau um 162 þúsund á mánuði í
námslán. Hjón úti á vinnumarkað-
inum þyrftu að afla um 192 þúsunda
til að fá jafn mikið ráðstöfunarfé eft-
ir skatta. Það er örlítið yfir meðal-
launum í dag.
En þetta segir ekki alla söguna.
Þar sem námslánin falla ekki undir
útsvarsstofn fá hjónin í Háskólanum
barnabótaauka til viðbótar barna-
bótunum frá skattinum. Við það
eykst ráðstöfunarfé þeirra um tæp 11
þúsund. Hjónin úti á vinnumarkað-
inum þurfa því að afla um 210 þús-
unda til að fá sambærilegt ráðstöf-
unarfé og námsfólkið.
En þetta segir heldur ekki alla
söguna. Námsmenn eru nefnilega í
forgagnshópi hjá Dagvistun barna í
Reykjavík og greiða því mun lægri
daggæslukostnað en almennir laun-
þegar. Það munar töluvert um þenn-
an lið því dagmæður taka um 21
þúsund á mánuði á meðan það kost-
ar ekki nema um 8 þúsund að hafa
barn á dagheimili.
Hjónin á vinnumarkaðinum þurfa
að afla um 22 þúsund króna í tekjur
fyrir skatta til að brúa þennan mis-
mun. Heildartekjur þeirra þurfa því
að vera 232 þúsund krónur á mán-
uði ef þau eiga að hafa jafnmikið fé
til ráðstöfunar og námsfólkið eftir
skatta og dagvistun.
Hjón með miðlungstekjur og tvö
börn geta því hækkað ráðstöfunarfé
sitt um rúm 30 þúsund á mánuði
með því að hætta að vinna og setjast
á skólabekk. Það jafngilti tekjuauka
upp á 360 þúsund á ári.