Pressan - 25.02.1993, Síða 12

12
FIMMTUDAGUR PRESSAN 25. FEBRÚAR 1993
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Gunnar Smári Egilsson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
Voðaverk í Liverpool
og á Akureyri
f PRESSUNNI er í dag tjallað um voðaverk barna. Tilefni þeirr-
ar umfjöllunar er hið hryllilega morð tveggja tíu ára drengja í Li-
verpool á tveggja ára barni. Það voðaverk hefur komið róti á hugi
fólks. Það spyr sig hvernig það geti gerst að börn fremji slíka
glæpi. Það spyr sig hvort rekja megi orsakir þessa grimmdarverks
piltanna til bágra aðstæðna þeirra. Og það spyr sig hvort sam-
bærileg mál geti komið upp hérlendis.
Nokkur umræða hefur verið í ijölmiðlum í kjölfar fféttanna ffá
Liverpool. Islenskir sérffæðingar hafa meðal annars bent á að hér
á landi sé nánast engin aðstaða til að vista unglinga sem ffamið
hafa alvarlega glæpi og grunur leikur á að séu hættulegir.
í PRESSUNNI í dag eru rifjaðir upp hryllilegir atburðir sem
urðu á Akureyri fyrir fáeinum árum. Þá kom í ljós að ungur piltur
hafði orðið valdur að drukknun bams í Glerá. Við nánari rann-
sókn vaknaði grunur um að þessi sami piltur hefði árið áður
hrint öðm barni í Glerána með þeim afleiðingum að það drukkn-
aði. Þessi sami piltur á að baki langa sögu ofbeldis gagnvart börn-
um. Piltur þessi er nú vistaður á sveitabæ norður í landi ásamt
öðrum dreng á svipuðu reki og með líkan bakgrunn, þótt hann sé
ekki jafh ótrúlega hryllilegur.
í ljósi hinna hræðilegu atburða á Akureyri annars vegar og hins
vegar viðbragða hér heima við fréttunum ffá Liverpool er eðlilegt
að staldra aðeins við. Hvernig stendur á því að íslenskir sérfræð-
ingar benda á nauðsyn þess að við látum ekki nægja að fyllast
óhug vegna atburðarins í Liverpool heldur notum tækifærið og
skoðum hvernig málefnum unglinga sem ffemja slík voðaverk er
háttað hér heima? Hvar var sú nauðsyn þegar voðaverkin á Akur-
eyri voru ffamin? Ef pilturinn sem þau ffamdi hefur mátt þola
aðbúnað og aðstæður, sem ekki hæfa fyllilega bömum með hans
vandamál, er einkennilegt að hann skuli þurfa að bíða úrlausnar
þar til voðaverk barna í Liverpool verða að heimsffétt. Það er ein-
faldlega sorglegt.
Og þetta er ekki eina dæmi þess að Islendingar vakni upp við
vondan draum og átti sig á því að þeir búa við ófullnægjandi laga-
ákvæði og vond úrræði í málum sem þessum. Það virðist loða við
þjóðina að hafna því fyrirfram að eitthvað misjafnt geti átt sér
stað meðal hennar. Það sanna mörg mál sem PRESSSAN hefur
bent á að undanförnu. Við lokum augunum fyrir ofbeldi gagn-
vart börnum, við afneitum voðaverkum unglinga og bama og við
viðurkennum ofsóknir, ofbeldi og misþyrmingar innan heimil-
anna svo takmarkað að fórnarlömbum þeirra er gert nánast
ómögulegt að losna undan þeim.
Annað af svipuðum toga, sem hefur verið að renna upp fyrir
þjóðinni á undanförnum misserum, er að hérlendis eru mann-
réttindi ekki höfð í ýkja miklum heiðri. Þrásinnis hefur Mann-
réttindadómstóll Evrópu sent hingað upp tilskipanir um að lag-
færa lagaákvæði þannig að grundvallarréttindi fólks séu virt.
Á sama hátt sanna fféttirnar frá Liverpool og hin sorglega saga
ffá Akureyri að við áttum okkur ekki á brotalömum í eigin sam-
félagi nema við séum neydd til að horfast í augu við þær vegna
áminningar að utan. Þótt við séum ánægð með fámennið og vilj-
um njóta kosta þess eigum við ekki að beygja okkur undir gall-
ana.
Ritstjóm, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14-16, sími 64 30 80
Faxnúmen
Ritstjórn 64 30 89,skrifstofa6431 90,auglýsingar64 30 76
Eftir lokun skiptiborðs:
Ritstjórn 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87.
Áskriftargjald
700 kr. á mánuði ef greitt er með VISAÆURO/SAMKORT en 750 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 230 krónur I lausasölu
BLAÐAMENN: Bergljót Friðriksdóttir, Friðrik Þór Guðmundsson,
Guðrún Kristjánsdóttir, Jón Óskar Hafsteinsson útlitshönnuður,
Jónas Sigurgeirsson, Jim Smart Ijósmyndari, Karl Th. Birgisson,
Sigríður H. Gunnarsdóttir prófarkalesari,Telma LTómasson.
PENNAR: Stjórnmál og viðskipti; Árni Páll Árnason, Einar Karl Haraldsson,
Guðmundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn Gissurarson, Hreinn Loftsson, Mörður
Árnason, Ólafur Hannibalsson, Óli Björn Kárason, RagnhildurVigfúsdóttir, össur
Skarphéðinsson. Listir; Gunnar Árnason myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson popp,
Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal leiklist.
Teikningar; Ingólfur Margeirsson, Jón Óskar, Kristján Þór Árnason.
Setning og umbrot: PRESSAN Filmuvinnsla, plötugerð og prentun: ODDI
STJÓRNMÁL
Hin þráláta geðlœgð
„ Verðbólgan er nœstum
horfin. Stöðugleikinn í efna-
hagslífi erslíkur aðflestum
þykir nóg um. Þenslan eng-
in. Allt er breytt — nema
sjálft sístemið: hávextirnir,
lánskjaravísitalan, fáokun
bankanna — oggamla góða
geðlœgðin. “
Það var vel ti! fundið hjá Bene-
dikt Davíðssyni að bjóðast til að
ráða sálffæðing til að leysa vaxta-
vandann. Hérlendis virðist hinum
þrengstu hagsmunum í vaxtamál-
um svo sannarlega hafa fylgt
brenglað sálarlíf, sem sálgreinend-
ur mundu væntanlega helst skil-
greina sem svonefnda geðhvarfa-
sýki. En sá illvígi sjúkdómur lýsir
sér einmitt þannig að annað kast-
ið er sjúklingurinn glaður og
reifur úr öllu hófi, fullur taum-
lausrar bjartsýni og óstöðvandi at-
hafnaþrár, vill blanda geði við
einn og sérhvern og er óspar á
glannalegar yfirlýsingar um eigin
hag og annarra. Þetta skeið stend-
ur oftast stutt, og þegar skamm-
vinnur lífsofsi hins geðhorfna hef-
ur íjarað út hefst að nýju lang-
vinnt þunglyndistímabil eða geð-
lægðar, þar sem ríkjum ráða nag-
andi efasemdir um sjálfan sig, ótti
við að skera sig úr, afneitun alls
samneytis, áköf öryggisleit. Að
lokum getur komið að því að
sjúklingurinn verður hættulegur
sér og umhverfi sínu vegna ein-
angurs síns og sjálfhaturs.
Einmitt svona hefur vaxtasagan
gengið undanfarin ár. Einstakar
geðsveiflur upphrópana og lof-
orða frá valdsmönnum hafa með
nokkru millibili rofið langdregið
skeið þunglyndis og minnimáttar-
kenndar þarsem ráðamenn af
ýmsu tagi hafa fundið það út liggj-
andi í fósturstellingum að hægast
sé að reyna að slá á áhyggjurnar
með því að binda hugann við yfir-
standandi vaxtatímabil, og halda
sér sem fastast í gömlu frjáls-
hyggjukenningarnar ffá stúdents-
árunum. Og undirstöður efna-
hagslífsins — og vaxtanna —
myljast smátt og smátt í duftið.
Þessari hvarfasýki hefur reynd-
ar sumstaðar fylgt svolítill snertur
af annarskonar sálsýki, nefnilega
geðklofa, sem best kemur fram í
því að Benedikt Davíðsson, ný-
orðinn forseti ASf, er enn ekki
hættur störfum sem formaður
stjórnar Sambands almennra líf-
eyrissjóða, sem í vaxtaumræðu
síðustu ára hefur ævinlega sest
allra yst á vegasaltið þunglyndis-
og hávaxtamegin.
En nú er Benedikt sem betur fer
vaknaður, og kannski von til að
aðrir þátttakendur hristi sig uppúr
geðhvörfunum og fari að virða
fyrir sér veruleikann.
Partur af þeim veruleika er sá
að Islendingar glíma nú öðru
fremur við tvennskonar stórfelld-
an vanda. Annarsvegar er ofboðs-
leg skuldsetning í fyrirtækjunum.
Hinsvegar er ofboðsleg skuldsetn-
ing á heimilunum. Astæðurnar
eru auðvitað ýmislegar, og bæði
heimilum og fyrirtækjum að
kenna, stjórnvöldum og almenn-
ingi, okkur öllum: eyðsla,
heimska, stjórnleysi. En vandinn
er samur. Og eitt af því fáa sem
getur gerst hér hjá okkur á íslandi
til að leysa hluta af vandanum er
það að vextirnir lækki af innlendu
skuldunum, þannig að almenn-
ingur og fyrirtæki geti farið að
borga niður sjálfar skuldirnar og
laga hjá sér stöðuna.
Og nýlega var sú fræðilega nið-
urstaða kynnt að það þyrfti að
draga hérumbil 2,5% af íslenskum
vöxtum til að þeir væru sambæri-
legir við helstu grannlönd, lækka
raunvexti af ríkisskuldabréfum
um þriðjung, úr 7,4 niðrí 5 pró-
sent, segir Þorsteinn Ólafsson í
Fréttabréfi Verðbréfaviðskipta
Samvinnubankans.
En meðan geðhvarfasýkin hel-
tekur valdsmenn gerist ekki neitt.
Nú heftir til dæmis sami ráðherr-
ann setið við þennan keip gegn-
um þrjár ríkisstjórnir, alltfrá 1987,
og fengið samfellt sex ára tækifæri
til að koma í gagnið margyfirlýst-
um kenningum sínum um æski-
legar aðstæður við vaxtalækkun.
Afrekasagan í því máli er svona:
Hagvísar Þjóðhagsstofnunar
segja að meðalvextir af vísitölu-
lánum í bönkum hafi verið árin
1984-6 frá 5 uppí 5,5%. Strax árið
1987 eru þeir 7,7 prósent. Næsta
ár 9,2 prósent. Þarnæsta ár 7,8%.
Svo 8 prósent. f hittifyrra 9 pró-
sent. I fyrra 9,3 prósent. Núna í
febrúar 9,5 prósent, en veruleg
von sögð til þess að þeir sígi bráð-
um niður um heilt hálftprósent og
jafhvel meira.
Einsog þessar tölur sýna
kannski best hefur kenning
bankamálaráðherrans og vopna-
bræðra hans í vaxtamálum verið
sú í sex löng ár að stjórnvöld megi
alls ekki gera neitt. „Markaður-
inn“ eigi að ráða. Jafnvel þótt
stjórnvöld séu með einum og öðr-
um hætti ráðandi á markaðnum.
En öðru hvoru hefur einmitt
runnið glaðværð á ráðherrann
með loforðum um betri tíð og
lækkandi vexti „á næstunni".
Ástæðurnar sem um það bil
fyrir sex árum voru taldar fram
fyrir háum vöxtum á „markaðn-
um“ voru einkum þrennskonar,
og þó einum betur. Þá var veruleg
verðbólga, og þessvegna eðlilegt
að raunvextir væru í hærra lagi. Þá
skorti mjög á stöðugleika í efha-
hagslífinu, og þessvegna eðlilegt
að fjáreigendur heimtuðu góðan
ávöxt af sinni eign. Þá var þensla í
samfélaginu, og þessvegna eðlilegt
að stjórnvöld og bankar reyndu
með hávöxtum að slá á eyðslu-
semi og ævintýramennsku. Og
svo var það náttúrlega ríkissjóður
sem ruddist inná lánamarkaðinn
og hélt vöxtunum uppi með fjár-
hungri og heimtufrekju.
Nú eftir sex ár hefur ástandið
heldur en ekki breyst. Verðbólgan
er næstum horfin. Stöðugleikinn í
efnahagslífi er slíkur að flestum
þykir nóg um. Þensla er núna orð
sem menn smjatta á með fjarrænu
bliki í auga. Og Þorsteinn Ölafsson
hefur einsog litla barnið hjá H.C.
Andersen bent á það að ef það er
ríkissjóðshallinn sem heldur uppi
hávöxtum á íslandi ættu vextir að
vera tvöfaldir og þrefaldir í helstu
Uðskiptalöndum okkar.
Allt er breytt — nema sjálft
sístemið: hávextirnir, Iánskjara-
vístalan, fáokun bankanna — og
gamla góða geðlægðin. Ef svo
heldur ffarn sem horfir þá verður
hér engin verðbólga, og ekki vott-
ur af þenslu, og algjör stöðugleiki,
— og engin atvinnustarfsemi og
ekkert efhahagslíf.
En alveg örugglega háir vextir
og traust lánskjaravísitala, nokkrir
virðulegir bankastjórar, og einn
Jón Sigurðsson viðskiptaráðherra.
Höfundur er IslenskufræSingur
FJÖLMIÐLAR
Tvœr skemmtilegar fréttir
„Efopinberir starfs-
menn byggju við
sama atvinnuöryggi
og annaðfólk vceru
ekki 100 þeirra at-
vinnulausir heldur
625. Til að Eggert
hefði réttfyrir sér
þyrfti því að segja
525þeirra upp. “
Það voru tvær óvenju-
skemmtilegar fréttir á sjónvarps-
stöðvunum á þriðjudagskvöldið.
Sú fyrri var á Stöð 2 og fjallaði um
atvinnuleysi meðal opinberra
starfsmanna og hin síðari var á
Ríkissjónvarpinu og fjallaði um
innbrot í heimahús. Hvorugt
beint skemmtileg efni en frétta-
mönnunum tókst samt að gera
nokkra skemmtun úr með að-
stoð viðmælenda sinna.
Megininntak BSRB-fréttar
Eggerts Skúlasonar á Stöð 2 var
að atvinnuöryggi opinberra
starfsmanna væri þjóðsögn. Þeir
yrðu að þola atvinnuleysi eins og
aðrar stéttir. Því til sönnunar dró
hann ffarn tölur sem sýndu, ef ég
man rétt, að af atvinnulausum í
Reykjavík væru um 100 opinberir
starfsmenn. Og ef ég má aftur
vitna til minnis míns þá voru
þetta um 4 prósent þeirra sem
eru atvinnulausir.
Nú er það í sjálfu sér sorglegt
að þetta fólk skuli vera án vinnu.
Það er hins vegar blekkjandi að
setja þetta'svona fram. Opinberir
starfsmenn í Reykjavfk eru
miklu, miklu fleiri en 3 til 6 pró-
sent vinnuatlsins. Líkast til eru
þeir um 20 til 25 prósent vinn-
andi fólks. Tölurnar sem Eggert
setti fram sanna því ekki að opin-
berir starfsmenn búi við jafnlítið
atvinnuöryggi og aðrar stéttir
heldur hið gagnstæða. Ef 25 pró-
sent vinnuaflsins eiga 6 prósent
af atvinnuleysingjunum þá eiga
75 prósent vinnuaflsins 94 pró-
sent af atvinnuleysinu. Með öðr-
um orðum; ef opinberir starfs-
menn byggju við sama atvinnu-
öryggi og annað fólk væru ekki
100 þeirra atvinnulausir heldur
625. Til að Eggert hefði rétt fyrir
sér þyrfti því að segja 525 þeirra
upp.
Inntakið í frétt Ernu Indriða-
dóttur var að innbrot á heimili
hefðu aukist. Lögreglumaður
sem hún ræddi við skýrði það
með því að fyrirtæki væru betur
varin en áður og því eftir minna
að slægjast í þeim fyrir þjófa. Þess
vegna sneru þeir sér að heimilun-
um. Erna ræddi síðan við ntann
sem lent hafði í þeirri ógæfu að
brotist var inn á heimili hans.
Mér létti nokkuð þegar hann
upplýsti að frakkanum sínum
hefði verið stolið og heimilisbók-
haldinu og gat vart stillt mig um
að glotta, enda er ég haldinn
þeim leiða ósið að geta stundum
brosað að óförum fólks (í þessu
tilviki þjófsins sem sat uppi með
heimilisbókhald). Síðar í fféttinni
fór maðurinn síðan að lýsa áliti
sínu á þessu óréttlæti og taldi það
sérstaldega slæmt að fólk yrði fyr-
ir innbrotum einmitt nú þegar
stjórnvöld hafa skert kaupgetu
heimilanna. Þeir Davíð, Jón og
Sighvatur voru því orðnir hálf-
gildings þjófsnautar.
Gunnar Smári Egilsson