Pressan - 11.03.1993, Side 11

F R E TT I R
Fimmtudagurinn 11. mars 1993
PRESSAN 1 1
Útboð Landsbráfa á hlutabréfum í Samskipum hefurfært mönnum heim sanninn
um hve ónákvæm slík útboð em
AFKOMAN OFMETIN
UM HÁLFAN MILLJARD
/ sölulýsingu Lands-
bréfa á hlutafé í Sam-
skipum var því ekki
leynt aðfyrirtœkið
kom hvergi nálœgt
áœtlunum um
rekstur þess og
afkomu.
Svo virðist sem næstum hver
sem er geti sett fyrirtæki sitt á
hlutafjármarkaðinn, sett fram
fagrar rekstraráætlanir og látið
verðbréfafyrirtækin um að selja
bréfin. Þegar í ljós kemur að af-
koman er mun verri en áætlanir
sögðu til um standa nýbakaðir
hluthafar varnarlausir með
verðminni eða jafnvel óseljanleg
bréf.
Skeikar hálfum millj-
arði í áætlunum
Samskipa
Þrátt fyrir að íslenskur hluta-
bréfamarkaður sé ekki nema
þriggja ára eru til nokkur gróf
dæmi um að rekstraráætlanir
fyrirtækja, sem hafðar eru til
hliðsjónar í hlutafjárútboðum,
hafi verið langt ff á því að stand-
ast. Stærsta dæmið er líklega
hlutafjárútboð Samskipa sem
fram fór að mestum hluta í maí
á síðsta ári. Tilvonandi hluta-
bréfakaupendur fengu þá í
hendurnar rekstraráætlun fyrir
árið 1992, sem síðar reyndist úr
öllum tengslum við raunveru-
leikann. 1 henni gerði stjórn
Samskipa ráð fyrir 125,5 millj-
óna króna hagnaði á árinu, en
nú er að koma í ljós að gífurlegt
tap varð á rekstri félagsins og
hefur heyrst að það nemi 400
milljónum króna. Munurinn á
afkomunni sem áætluð var í
sölulýsingu Landsbréfa hf.,
verðþréfafyrirtækisins sem sá
um hlutabréfasöluna, og raun-
veruleikanum er því hvorki
meira né minna en hálfur millj-
arður króna.
Þetta er ótrúlega há tala þegar
tekið er tillit til þess að fimm
SVERRIR HERMANNSSON
Hefur látið hafa eftir sér í
fjölmiðlum að Landsbank-
inn hafi keyptSamskip á
yfirverði.
mánuðir voru liðnir af árinu
þegar hlutafjárútboðið fór fram.
Samkvæmt sex mánaða upp-
gjöri, sem gert var í september,
kom í ljós að Samskip voru rek-
in með rúmlega 130 milljóna
króna tapi, en fyrrihluti árs er
jafnan erfiðari hjá skipafélögum
en sá síðari, þar sem þá er
minna af vörum flutt inn til
landsins. Þrátt fyrir það fór allt á
verri veg í rekstrinum á síðari
hluta ársins og því má segja að
um það leyti sem nýju hluthaf-
arnir, sem voru aðallega lífeyris-
sjóðir, fengu bréfin sín í hendur
hafi tapið verið orðið tvöfalt.
PRESSAN hafði samband
við Ólaf Ólafsson, forstjóra
Samskipa, og innti hann eftir
þeim mikla mismun sem varð á
áætlunum og rekstrarniður-
stöðu. „Áætlanir fyrirtækisins
miða við þær upplýsingar sem
tiltækar eru á hverjum tíma. Ég
hef aðeins starfað í einn mánuð
í fyrirtækinu, en ég veit að sölu-
lýsingin var gerð í upphafi árs-
ins og fyrstu tveir mánuðirnir
voru í samræmi við áætlanirn-
ar.“
Landsbankinn kaup-
ir bréf í Samskipum
á mun lægra gengi
Hið mikla tap Samskipa gerir
að verkum að gengi bréfanna
hefur fallið og þeir sem keyptu
hlut í fyrirtækinu sitja nú uppi
með verðminni eign. Þetta sést
meðal annars á því að Lands-
bankinn keypti hlut Sambands-
ins í skipafélaginu nokkru síðar
á genginu 0,9, en áður var gengi
hlutabréfa í Samskipum 1,12.
Þess má geta að Sverrir Her-
mannsson, bankastjóri Lands-
banka, hefur látið að því liggja í
fjölmiðlum að bankinn hafi
greitt of hátt verð fyrir bréfm.
Þó ber að taka fram að kaup-
verð Landsbankans var hluti af
miklu stærra dæmi, það er að
segja endalokum sjálfs Sam-
bandsins.
Ýmsar skýringar eru á þess-
um mikla hallarekstri Sam-
skipa. Innan fyrirtækisins
benda menn á mikinn samdrátt
í innflutningi, sérstaklega í áætl-
unarsiglingum, auk þess sem
hart og kostnaðarsamt verðstríð
hafi geisað milli þeirra og Eim-
skips. Þá geta þeir þess að erfið-
leikar Samskipa einskorðist
ekki við félagið heldur séu í
greininni. Til að mynda hafa
áætlanir Eimskips ekki heldur
staðist, en forsvarsmenn þess
gerðu ráð fyrir hundraða millj-
óna króna hagnaði. Raunin
varð hins vegar tap á starfsem-
inni upp á 214 milljónir króna
fyrir utan skatta. Árið áður
hafði verið hagnaður upp á 576
milljónir fýrir skatt.
Mál Samskipa ekk-
ert einsdæmi
Nýjasta dæmið þar sem áætl-
anir fara ekki saman við raun-
veruleikann er hlutafjárútboð
Kaupfélags Eyfirðinga, KEA,
sem Kaupþing hf. hafði veg og
vanda af. Útboðið fór fram í
desember síðastliðnum og í
gögnunum, sem tilvonandi
hluthafar fengu í hendurnar,
gerði stjórn KEA ráð fyrir að
hagnaður ársins 1992 yrði um
60 milljónir króna. Nú hefur
hins vegar komið fram að hagn-
aðurinn af rekstri félagsins varð
einungis 10 milljónir króna.
Stjórn KEA hélt sem sé að það
yrði 60 milljóna hagnaður yfir
árið þegar ellefu mánuðir voru
liðnir af því (hafði líklega fulla
yfirsýn yfir tíu fyrstu mánuð-
ina), en síðan kemur í ljós að
hann er 50 milljónum króna
minni!
Þá má einnig nefna hlutafjár-
útboð Ármannsfells, sem fram
fór í ágúst árið 1990. f því út-
boði, sem Verðbréfamarkaður
íslandsbanka, VÍB, sá um, var
gert ráð fyrir að allar íbúðir í
húseigninni Ásholti.'sem félagið
byggði í eigin reikning, seldust á
örfáum mánuðum, eða eins og
það var orðað í útboðslýsing-
unni: „Félagið gerir ráð fyrir að
selja þær íbúðir sem enn eru
óseldar á næstu mánuðum."
Þeir sem voru kunnugir fast-
eignamarkaðinum á þessum
tíma gerðu sér hins vegar grein
fyrir að erfitt gæti reynst að selja
þær á svo skömmum tíma,
enda mikið til af lausu húsnæði
og óvissa rfkti um húsbréfakerf-
ið. Nú, þremur árum síðar, eru
þrjú raðhús þar óseld og hafa
þau staðið tóm með viðeigandi
kostnaðarauka fyrir Ármanns-
fell, en afar erfiðlega gengur að
selja íbúðir í húsinu. Þess má
geta að Reykjavíkurborg keypti
þar nokkrar íbúðir til að létta
undir með fyrirtækinu. Fleiri
svipuð dæmi mætti nefna um
hlutafjárútboð þar sem áætlanir
hafa ekki staðist og jafhvel verið
útséð um að gætu á nokkurn
hátt staðist.
Geta fyrirtæki sér-
hannað áætlanir
sem ganga vel í til-
vonandinlutabréfa-
kaupendur?
Spyrja má hvort neytandinn,
það er að segja hlutafjárkaup-
andinn, hafi einhverja vörn
gegn vinnubrögðum sem þess-
um. Hver ber ábyrgðina á því að
tölurnar sem gefnar eru upp í
sölulýsingum standist? Verð-
bréfafyrirtækin taka það fram í
sölulýsingum sínum að allar
áætlanir urn rekstur og afkomu
séu á ábyrgð stjórna viðkom-
andi fyrirtækja og einn forsvars-
maður verðbréfafyrirtækis, sem
ekki vildi láta nafns getið, gat
þess í samtali við PRESSUNA
að hann sæi ekki hvernig starfs-
menn hans gætu fett fingur út í
rekstraráætlanir manna, sem ef
til vill hefðu starfað í viðkom-
andi starfsgreinum svo áratug-'
um skipti. Af þessu er ljóst að
þetta er ekki á ábyrgð verð-
bréfafyrirtækjanna og því spyrja
menn sig hvort stjórnir fyrir-
tækja, sem hyggjast bjóða út
hlutafé, geti sérhannað áætlanir
sem ganga vel í tilvonandi
hlutabréfakaupendur og eru
jafnvel ekki í neinum tengslum
við raunveruleikann.
Vantar eftirlitsstofn-
un eins og í Banda-
ríkjunum
Hérlend verðbréfafyrirtæki
eru næstum varnarlaus þegar
rekstraráætíanir fyrirtækja eru
annars vegar. Hér á landi tekur
lögfræðideild Seðlabankans að
sér að athuga hlutafjárútboð, en
fulltrúar hennar ganga aðeins
úr skugga um að þau atriði, sem
lög kveða á um að þurfi að
nefna í hlutafjárútboðum, séu
til staðar. Hins vegar taka þeir
útboðin ekki fyrir efnislega. f
Bandaríkjunum er sérstök verð-
bréfa- og kauphallarnefnd,
Security and Exchange Comm-
ission, SEC, sem starfar á veg-
um stjórnvalda. Hún fer efnis-
lega yfir öll hlutafjárútboð og ef
eitthvað er við þau að athuga er
þeim athugunum komið á
ffamfæri við fyrirtækin áður en
útboðin koma fyrir sjónir al-
mennings. Aðilar kunnugir hin-
um unga og ómótaða hluta-
bréfamarkaði hér á landi telja
að það væri mjög af hinu góða
ef slíkt fyrirkomulag væri tekið
upp hér, enda sanna dæmin að
forsvarsmenn fyrirtækja geta
leikið á verðbréfafýrirtækin og
þar með hlutafjárkaupendur ef
þeim sýnist svo.
GuðmundurHauksson
Kaupþing hf„ sem hann
veitir forstöðu, sá um
hlutabréfaútboðið í KEA.
SlGURÐUR B. STEFÁNSS0N
Fyrirtæki hans, VÍB, sá um
hlutafjárútboð verktaka-
fyrirtækisins Ármannsfells.
Gunnar Helgi
Hálfdanarson
Framkvæmdastjóri Lands-
bréfa, sem sáu um hið eftir-
minnilega hlutafjárútboð
fyrir Samskip.
MagnúsGauti Gautason
Fyrirtæki hans, KEA, var
rekið með 50 milljónum
króna minni hagnaði árið
1992 en hann spáði sjálfur í
byrjun desembersama ár.
m
1
|i% Í f w
M % \ M *í m
ÁRMANN ÖRN ÁRMANNSS0N
Forstjóri Ármannsfells. Fyr-
irtækið taldi að íbúðirnar
við Ásholt mundu seljast
upp á fáeinum mánuðum,
efmarka má hlutafjárút-
boð fyrirtækisins.
ÓmarHl.Jóhannsson
Var framkvæmdastjóri
Samskipa árið 1992 og tók
þáttí áætlanagerðinni.
Hann starfar nú að sérverk-
efnum hjá félaginu.
Jónas Sigurgeirsson