Pressan - 22.12.1993, Síða 14

SKOÐA NI R
14 PRESSAN
Miövikudagurinn 22. desember 1993
PRESSAN
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
Markaðsstióri Sieurður I. Ómarsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14 - 16, sími 64 30 80
Faxnúmer: Ritstjórn 64 30 89, skrifstofa 64 31 90,
auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborös: Ritstjóm 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87
Áskriftargjald 798 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO
en 855 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 260 krónur í lausasölu
Utanríkisráðherra
brýtur blað
I merkri og tímabærri grein í Morgunblaðinu í gær hvetur
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra íslendinga til að
sinna skyldum sínum gagnvart flóttafólki sem hingað leitar ffá
stríðshrjáðum þjóðum. I Mið-Evrópu geisar nú stríð sem í
grimmdarverkum og þjáningum saklausra borgara gengur næst
helför síðari heimsstyrjaldar. Tugþúsundir neyðast til að flýja
heimili sín undan morðhundum sem engu eira. Islendingar hafa
hins vegar ekki séð ástæðu til að taka við einum einasta flótta-
manni frá þessum hluta álfúnnar.
Utanríkisráðherra minnir réttilega á einn svartasta kaflann í
Islandssögunni skömmu íyrir seinna stríð, þegar flóttafólki,
einkum gyðingum, var vísað miskunnarlaust úr landi, stundum
á þýzk skip og beint í dauðann. Stefnan leyndist engum, sem
með henni fylgdist, en þá eins og nú fylgdu henni langar opin-
berar ræður um mannréttindaást og mannúð íslendinga. Og þá
eins og nú stóðu aðrar Norðurlandaþjóðir pliktina gagnvart
stríðshrjáðum þegar Islendingar brugðust.
Þegar því er hreyft að til landsins sé hleypt flóttamönnum
byggjast viðbrögð almennings því miður oft á þröngsýnni þjóð-
erniskennd og meðfylgjandi hræðslu við umheiminn. Hún á
rætur í langvarandi einangrun landsins, en einnig skorti á þeirri
menntun, í bezta skilningi orðsins, sem felst í umburðarlyndi,
mannúð og víðsýni. Þetta blað hefúr ítrekað gert að umræðuefúi
það útlendingahatur og kynþáttafordóma sem grunnt er á í ís-
lenzku þjóðfélagi. I þau fáu skipti, sem á reynir, skýtur heimótt-
arskapur og útlendingaandúð íslendinga undantekningalítið
upp sínum ljóta haus. Og opinber umræða hefur ýtt undir þá
fordóma frekar en hitt.
Þetta verður ekki bætt nema með upplýsingu og kennslu, sem
annars vegar fer ffarn í skólum og hins vegar opinberlega fýrir
ffumkvæði þeirra sem aðgang hafa að eyra þjóðarinnar. Þessari
skyldu hafa stjórnvöld ekki sinnt, hugsanlega af því að þeim
finnst orkunni betur eytt í þau innanlandsmál sem standa sér-
hagsmunum okkar nær. Áðurnefnd blaðagrein utanríkisráð-
herra er þess vegna kærkomin nýbreytni og mættu aðrir fara að
dæmi hans.
Utanríkisráðhera hefur sýnt með ffamgöngu sinni í alþjóða-
viðskiptasamningum skilning á því að fríverzlun og lækkun
landamæramúra eru forsendur hagsældar og ffiðar í heiminum.
Það er mannúðarstefha fríverzlunarinnar, sem erfitt er að festa
hönd á eða skilja nema í abstrakt hugsun. Hin mannúðarstefhan
hefur verið vanrækt, sem felst í því að miðla bágstöddum af
handbærum gæðum.
Það er vel við hæfi á jólum að íslenzkir ráðamenn minni þjóð
sína á skyldur sínar við þá sem verst eru staddir og sárast eiga
um að binda. Þeir eru ekki hér á landi, heldur erlendis. Við eig-
um að veita þeim skjól.
BLAÐAMENN: Guörún Kristjánsdóttir, Jakob Bjarnar Grétarsson,
Jim Smart Ijósmyndari, Kristján Þór Árnason myndvinnslumaöur,
Páll H. Hannesson, Pálmi Jónasson,
Sigríöur H. Gunnarsdóttir prófarkalesari,
Steingrímur Eyfjörö útlitshönnuöur, Þorsteinn Högni Gunnarsson.
PENNAR Stjórnmál: Andrés Magnússon, Árni Páll Árnason, Einar
Karl Haraldsson, Guðmundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, Hreinn Loftsson, Mörður Árnason,
Ólafur Hannibalsson, Óli Björn Kárason, Þórunn Sveinbjarnardóttir,
Össur Skarphéöinsson.
Listir: Einar Örn Benediktsson, mannlíf, Guömundur Ólafsson,
kvikmyndir, Gunnar Árnason, myndiist, Gunnar Lárus Hjálmarsson
popp, Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal leiklist.
Teikningar: Ingólfur Margeirsson, Kristján Þór Árnason,
Steingrímur Eyfjörö, Einar Ben.
AUGLÝSiNGAR: Kristín Ingvadóttir, Pétur Ormslev.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsla, plötugerð og prentun: 0DDI
STJÓRNMÁL
Kjaftagangur og kjarajöfnun
„Leiðangur Halldórs Ásgrímssonar með
Framsóknarflokkinn á Alþingi er
merkilegur. Hann leiðir flokkinn burt
frá landsfundarsamþykkt, burtfrá
efnahagsstefnunni í„Átaki til endur-
reisnar“ frá því í mars sl., burtfrá yfir-
lýsingum Steingríms Hermannssonar
eftir samningana í maí. “
Neðst á Laugaveginum
stendur „Launajöfnun nú“ á
borða ffá Norræna jafnlauna-
verkefninu, sem strengdur er
yfir götuna. Litlu neðar, í
Bankastræti, blasir við annar
borði frá Þjóðleikhúsinu þar
sem stendur „Kjaftagangur".
Á Alþingi var mikill kjafta-
gangur um launajöfnun áður
en þingmenn gerðu jólahlé og
síðasta orðið, áður en at-
kvæðagreiðsla hófst um
skattalög, átti Vilhjálmur Eg-
ilsson: „Þetta er tóm vitleysa,“
sagði hann og það var ekki svo
vitlaust sem einkunn fyrir
skattalagaumræðuna.
Enda þótt virðisaukaskatt-
urinn sé tví- og fleirþrepa í
mörgum Evrópulöndum hafa
embættismenn og margir
stjórnmálamenn hérlendis
tekið trú á að íslendingar eigi
aðeins einn VSK að hafa. Ein-
gyðistrú í virðisaukaskatti er
að vísu afskaplega virðingar-
verð, en fleira er „heilagt“ svo
sem vinnuffiður, samningar á
almennum vinnumarkaði,
orð sem skulu standa og fleira
gott. Meirihluti þingmanna
kann í raun að hafa viljað einn
og ódeilanlegan VSK, en segja
má að megindeilan á Alþingi
hafi staðið á milli þeirra sem
vildu framfylgja trú sinni án
tillits til afleiðinganna og
hinna sem vildu taka afleið-
ingarnar með í reikninginn og
víkja ffá strangleika kenning-
arinnar af þeim sökum.
En sé reynt að skyggnast
inn á baksvið deilnanna fer
ekki hjá því að hráskinnaleik-
ur íslenskra stjórnmála komi í
ljós.
Gömul rök
Tökum rökin fyrst. Þau
falla undir formúluna að ekk-
ert sé nýtt undir sólunni. Rök-
in gegn lækkun VSK á mat-
vælum eru gamalkunn: Þrep í
VSK leiða til skattsvika, aukins
kostnaðar við eftirlit og óþæg-
inda í framkvæmd. Álltaf er
dreginn upp úr hattinum
sami milljarðurinn sem þetta
á að kosta. Þetta eru sjálfvirk
rök VSK-sérfræðinga í mörg-
um löndum og hafa skýrslur
um þetta efni lengi verið til í
haugum í fjármálaráðuneyt
inu. Þetta eru þó engin sérstök
visindi heldur það sem hver
étur eftir öðrum og skattsvika-
rökin eiga ekki sérlega vel við
um matvöruverslun á Islandi.
Hún er nefnilega rekin að
verulegum hluta í tiltölulega
stórum og tæknivæddum ein-
ingum þar sem fullkomin
sjóðvélakerfi gera undanskot
næstum ómöguleg. Þar er lítið
um nótulaus viðskipti en þau
eru hinn mikli ógnvaldur
VSK- og velferðarkerfisins.
Fullyrðingar um að koma
megi kjarabótum til láglauna-
fólks og barnafjölskyldna bet-
ur til skila með öðrum aðferð-
um en lækkun matarskatts
eru heldur ekki nýjar af nál-
inni. En þær eiga fullkominn
rétt á sér. Hægt er að setja upp
reikningsdæmi sem sýna að
hækkun barnabótaauka,
lækkun tekjuskatts og almenn
lækkun virðisaukaskatts skili
betur en lækkun matarskatts.
„Og hver fer í verkfall út af
því?“ spurði Halldór Ásgríms-
son margsinnis á þingi og vildi
að meirihluti þess sliti sundur
samninga í þessu skyni.
Örugg aöferö
En mótrökin eru líka kunn.
Ríkið hefur margsinnis verið
staðið að því að rýra bóta-
greiðslur af ýmsu tagi ár frá
ári, breyta skattprósentu og
hola innan þá meginstofna
sem hafa verið stoðir undir
kjarasamningum. Lækkun á
matarskatti heldur á hinn
bóginn verðgildi sínu sama á
hverju dynur og það myndi
kosta verulegt pólitískt átak að
hækka matarskatt að nýju á
næstunni. ASl-forystan er
ekki fædd í gær og hefur
margt lært af langri reynslu í
þessum efnum. Hún veit að
lækkun matarskatts skiptir
miklu í heimilisrekstri lág-
tekju- og barnafjölskyldna
sem eyða hærra hlutfalli að
tekjum sínum í matvæli en
aðrar fjölskyldur og betur
staddir tekjuhópar. Þá er þess
og að gæta að samningaum-
boðið er ekki lengur í hönd-
um ASl-forystunnar og hún
hefði þurft að leita aftur til fé-
laganna eftír umboði ef breyta
hefði átt meginforsendu
kjarasamninganna frá í vor.
Veiöileyfi á VSK
Það er alkunna að samning-
arnir í maí sl. voru kokkaðir
milli ASl, VSl og forsætis-
ráðuneytisins. Keyrt var yfir
fjármálaráðherra og Alþýðu-
flokkinn. Jóni Baldvini var
stillt upp fyrir orðnum hlut og
á þessum tíma heyrðust frá
honum yfirlýsingar um að
hann hefði orðið undir í ríkis-
stjórninni og forsætisráðherra
hefði að óþörfu gefið effir í
reipdrættinum við verkalýðs-
hreyfinguna. Framhaldið
verður ekki skýrt öðruvísi en
að krataráðherrarnir og fjár-
málaráðherra hafi gefið emb-
ættismönnum sínum veiði-
leyfi á virðisaukaskattinn. I allt
haust hefur verið skipulega
unnið að því að grafa undan
samningsniðurstöðunni frá í
maí. Hjá embætti Ríkisskatt-
stjóra virðist ekki hafa verið
lögð nein megináhersla á að
undirbúa lækkun matar-
skattsins. BSRB, sem er orðið
langþreytt á að láta ASl setja
sér kosti og þrengja, notaði
tækifærið til að sýna sjálfstæð-
an samningsvilja sinn með því
að gagnrýna áformin um
lækkun matarskatts. Og Hall-
dór Ásgrímsson fékk málið í
fjarveru Steingríms Her-
mannssonar og Páls Péturs-
sonar. Allt var nú sem orðið
FJÖLMIÐLAR
Hrafn stefnir Vikublaðinu
Biðinni er lokið. Hrafn
Gunnlaugsson er búinn að
stefna Vikublaðinu fyrir æru-
meiðingar. Ég get ekki sagt að
ég sé hissa — beið reyndar
eftir því. Annað hefði verið
undarlegt.
Hrafn er nefnilega með
viðkvæmari umfjöllunarefn-
um fjölmiðla sem ég þekki.
Viðkvæmur í þeim skilningi
að hann er manna fyrstur
rokinn af stað með upphróp-
anir, kærur og stefnur ef
hann hefur á tilfinningunni
að orði sé á sig hallað í fjöl-
miðli. Og það er nóg að það
sé tilfinning; það þarf ekki að
eiga sér stað í raunveruleikan-
um. Sjálfur setti ég einu sinni
einn lítinn ákveðinn greini
fýrir aftan eitt orð í fýrirsögn
á viðtali við hann, orðfarsins
vegna og stílsins. Nokkurn
veginn hugsunarlaust. Hrafn
og vinir hans héldu því ffam
blákalt að ég hefði falsað um-
mæli effir hann og hefði vís-
vitandi reynt að breyta merk-
ingu þess sem hann sagði. Ég
veit ekki enn hvers vegna
málið fór ekki fýrir Siðanefnd
Blaðamannafélagsins, svo
mjög sem þetta lá þeim á
hjarta svo vikum og mánuð-
um skipti.
Þessi viðkvæmni Hrafiis er
ástæða þess að á þessu blaði
er hann einn af nokkrum
mönnum sem um gildir sér-
stök regla. Blaðamanni, sem
sagt er að hafa samband við
hann, er um '. ::ð sagt að hafa
segulbandstæki skilyrðislaust
í gangi við símann — og
geyma spóluna þar til löngu
effir að blaðið kemur út. Upp
á öryggið. Hvur veit?
Kannske gæti hnikazt til
greinir eða orðaröð, sem ger-
ist nánast í hverju einasta við-
tali, þó ekki væri nema vegna
þess að íslenzkt ritmál er allt
öðruvísi en talmál. Minni
hafa stefnutilefni verið.
(Og nú leiði ég hjá mér
deiluna urn hvort okkur
blaðamönnum er heimilt að
taka upp samtöl án þess að
segja viðmælandanum frá
því; en það er kannske annað
stefnutilefni.)
En nú er Hrafn sumsé bú-
inn að stefna Vikublaðinu. Ég
er reyndar sammála honum
um sumt: hluti þeirra um-
mæla, sem eru tilefni stefn-
unnar, var forkastanlegur og
„Þessi viðkvæmni
Hrafns er ástœða
þess að á þessu
blaði er hann
einn afnokkrum
mönnum sem um
gildir sérstök
regla. “
beinlínis ógeðslegur. (Ég ætti
auðvitað að birta þessi um-
mæli hér, svo lesendur skilji
hvað ég á við, en tel fúllvíst að
það teldist líka ærumeiðandi
— eitt lítíð dæmi um hvernig
löggjöfin hindrar upplýsinga-
gjöf.) Vikublaðið hefur beðizt
afsökunar á ummælunum,
svo afdráttarlaust og skýrt að
það ætti að afgreiða málið.
En nei. Hrafn stefnir líka
vegna túlkunar blaðsins á
skýrslu Ríkisendurskoðunar
um samskipti hans og al-
mannasjóða. Sú skýrsla býður
upp á margar túlkanir og er
nýtt, allar gömlu lummurnar í
VSK-deilunum, og fjölmiðl-
amir hneyksluðust með Hall-
dóri og Sighvatí Björgvinssyni
viðskiptaráðherra á yfirvof-
andi skattsvikum og kostnað-
inum við lækkun matarskatts-
ins. Meira að segja Morgun-
blaðið fór á taugum og spurði
í forystugrein: Hvers konar
stjórnarhættir eru þetta eigin-
lega, þegar meirihluti Alþingis
vill eitt en gerir annað?
Merkilegur leiöangur
Leiðangur Halldórs Ás-
grímssonar með Framsóknar-
flokkinn á Alþingi er merki-
legur. Hann leiðir flokkinn
burt frá landsfundarsam-
þykkt, burt frá efnahagsstefh-
unni í „Átaki til endurreisnar“
frá því í mars sl., burt frá yfir-
lýsingum Steingríms Her-
mannssonar eftir samningana
í maí. En hvert leiðir Halldór
Framsóknarflokkinn? fnn í
hráskinnaleik ráðherra þar
sem fjármálaráðherra og
utanríkisráðherra em af veik-
um mætti að reyna að klekkja
á forsætisráðherra án þess þó
að leggja neitt verulega undir?
Inn í þá stöðu að verkalýðs-
hreyfingin kann að draga þá
ályktun að skárra sé að semja
við Davíð Oddsson í ríkis-
stjórn en Framsóknarforyst-
una vegna þess að hún sé
reiðubúin að rifta gerðum
samningum en Davíð sé mað-
ur orða sinna? Hverskonar
stjórnviska er þetta eiginlega?
Niðurstaðan á Alþingi varð
þrátt fýrir allan kjaftaganginn
sú, að stjórnviskan varð VSK-
kreddunum yfirsterkari, og
þingið tók skref í áttina að
„launajöfnun nú“ með
ákvörðun um lækkun matar-
skatts. Vaxandi atvinnuleysi
og yfirvofandi sjómannaverk-
fall eru ærin úrlausnarefni
þótt ekki sé hlaupið eftir
reikningskúnstum sem hleypa
öllu í uppnám án þess að bæta
neinu nýju við í gamla um-
ræðu.______________________
Höfundur er framkvæmdastjóri
Alþýðubandalagsins.
alls ekki hvítþvotturinn sem
haldið hefúr verið fram, þótt
Hrafn sé sannanlega sýknað-
ur af lögbrotum. Vegna þessa
túlkunarágreinings þarf einn
lítill fjölmiðill nú að eyða
miklum peningum og tíma í
málarekstur fýrir dómstólum
til að útkljá mál sem yfirleitt
eru afgreidd með rökræðum
og blaðaskrifúm.
Það er líka alvarlegasta af-
leiðing stefnugleði manna
eins og Hrafns. Fjölmiðlar
kippast við (hversu margir
hafa efni á lögfræðikostnað-
inurn?), heimildarmenn
þagna (í sumar minnti Hrafn
undirmenn sína á að fangels-
isrefsing lægi við að skýra frá
málum eins og leigubíla-
kostnaði framkvæmdastjóra
Sjónvarps) og lýðræðisleg
umræða hlýtur skaða (hún
byggist nefnilega líka á því að
fólk megi hafa rangt fýrir sér).
Og það sem kannske er
kaldhæðnislegast: Það skiptir
ekki lifandi sála um skoðun á
ærunni í Hrafhi Gunnlaugs-
syni, hversu mörg mál hann
höfðar og hver svo sem
dómsniðurstaðan verður.
Kari Th. Birgisson