Vísir Sunnudagsblað - 11.05.1941, Side 1

GrUÐMUNDUR FRIÐJÚNSSON:
A VIÐ OG
Tímarit Máls og menningar
cr liáværl um það, að Mennta-
málaráð beri fyrir borð lilut
„bezlu skáldanna“ i landi voru.
Bezlu skáldin eru að þess dómi
i flokki rauðliða.
En mér er spurn:
Eru aðstandendur þessa tíma-
i its bandbafar þeirra metaskáia
eða reizlu, sem skiáld — eða sál-
ir skálda og andagift, verði
vegin á, svo að óskeikult sé?
Ekki er eg handhafi slikrar
vogar. En eg get drepið á þann
mælikvarða, sem eg nota, þegar
eg á að gera grein fyrir þvi, að
kvæði eða saga sé góður skáld-
skapur. Ef eg öfunda böfund
fyrir það, að bafa gert kvæði,
eða sögu, tel eg bann meðal
beztu skálda; annars elcki. En
eg á enga heimtingu á, að þetta
mat mitt sé talinn dómur hæsta-
réttar.
Mér getur skeikað.
Ef aðstandendur tímaritsins,
sem eg nefndi, bafa í fórum sín-
um vog, sem vegur skáld og
hstamenn, þá er hún fengin frá
Rússlandi Lenins og Stalins,
morðingja í hásæti. Lenin
myrti, eða lét myrða, á aðra
miljón mætra manna til að
tryggja völd sín. Stalin liefir
teflt fram á blóðvelb í styrjöld-
inni við Finna — sér til gamans
— eigi færri fórnar-mönnum og
þar að auki drepið samherja
sina með köldu blóði. Þessir
tveir náungar Raspútins bafa
smíðað vogina, sem rauðliðarnir
í Reykjavík liafa fyrir gullvog,
þegar þeir draga i dilka skáldin
og skilja, á sína vísu, sauði frá
böfrum.
En þessi vog er hvikul og
mörkin á henni eru færð til eftir
þvi, sem lienta þykir í það og
það sinn.
Á öndverðum dögum Rauðra
penna, þótti sá skáldskapur
„ilmandi“ í Rússlandi og í her-
búðum Rauðra penna, sem
þjóðnýtingar-samvinnuhugir
gerðu úr garði, með þvi móti,
að þrír menn eða fleiri lögðu
saman við að gera kvæði og
sögur.
Þegar svo er teflt, er skáld-
gyðjan leikin þvi líkt, sem kven-
snift, er margir durgar hafa að
leikfangi, í sömu andná, svo að
kalla, þar og þá er enginn sér-
stakur faðir barnsins.
Á duggarabandsdögum þess-
ara vændismanna, þóttu í Rúss-
landi þjóðleg verðmæti bégóm-
leg. Bergmál þeirra radda kvað
við í „Fjalakettinum“ og útibú-
um bans.
Svo leið og beið nokkur tími,
þar til rússneska metaskálin mat
þjóðerni og verðmæti erfða-
minja til dýrinda. Þá var undir-
eins snúið við blaðinu í „Fjala-
kettinum“ og „arfur“ þjóðar
vorrar hafinn til skýja.
Metaskálarnar þar eru hvik-
ular. En þó að þjóðleg verðmæti
sé að nafninu viðurkennd, telja
mennirnir, sem gengið bafa á
mála bjá Stalin, þann skáldskap
ilmandi — einungis liann —
sém gerir hraklega alla viðleitni,
sem framkvæmd er á sjó og
landi voru til lífsbjargar og
menningar einstaklingum og
þjóðfélagi, bæði í fornum stíl og
nýjum; grasrót sveitanna er
gerð að ormabæli, sjávarmöl
að slor-vilpu.
Eg var eitt sinn samferða á
skipsfjöl Jóni Baldvinssyni
alþm. og áttum við tal saman.
Ræða okkar kom niður, þar
sem sá skáldsagna-andi var að
verki, sem hagar sér þannig, að
liver karlmaður er úrþvætti, en
meydómur hverrar stúlku
flosnar upp, ef strákur kemst í
skotfæri við hana. — Jón mælti
þá:
„Þessi hugsunarháttur er ó-
þrifinn. Hann hefir lag á því,
að vaða drulluna í klof, þar sem
bún er þó ekki nema í skóvarp í
raun réttri.“
Mér eru þessi orð minnisstæð,
m. a. fyrir þá sök, að eg hugði,
að bæfileikar Jóns Baldvinsson-
ar væru fólvissari á öðrum svið-
um, en skáldskaparins.
Getur það staðist að ilmandi
skáldskapur sé getinn, fæddur
og uppalinn, þar sem „drulla er
vaðin i klof“?
Hver einstaklingur svarar
fyrir sig og sína þessari spurn-
ingu.
Börn í lögum eru þess um-
komin eigi síður en lærðu
mennirnir.
Hjartað kann að tala. Og svara
fyrir sig.
„Jón sjálfur“.
Sumir menn geta gert öðrum
bjarnargreiða stundum. Hér
greini eg eitt þess háttar dæmi
úr sjálfu lífinu.
Jón liét merkisbóndi sem bjó á
M.. . Annar Jón,smali,eða vinnu-
maður, var þar á bæ. Jón bóndi
fékk þær góðgerðir úti látnar
meðal fólksins og nágrannanna,
að bann var kallaður „Jón sjálf-
ur“. Þegar liðlétting á heimili
Jóns eða letingja skyldi áminna,
sagði sá, eða sú, sem lét til sín
taka slælega framgöngu lið-
leskjunnar: „Hvað beldurðu að
Jón sjálfur segði, ef bann sæi í
þér slæpingsliáttinn? Ef þú bæt-
ir ekki náð þitt, skal eg láta
„Jón sjálfan“ vita að þú svíkst
um.“ .... Jón bóndi var beim-
ilisrælcinn og fór sjaldan á bæi.
En ef liann kom til granna
sinna, liitti að máli á hlaðinu
vinnumann eða vinnukonu, ell-
egar léttadreng, sem gekk síðan
inn og sagði húsbónda, eða bús-
freyju, að Jón á M....... væri
kominn, þá kom þessi spurning
móti boðberanum:
„Er það Jón sjálfur?“
Bóndi þessi bar fyrir brjósti
„aristóþratiskan“ liugsunarhiátt,
var þannig gerður, og alinn upp
við hann, þvi að faðir Jóns og
afar voru óðalbornir. — En þó
að Jón sómdi sér allvel í sinni
sveit og á heimili sínu, var hon-
um engin þörf á þessum dyn,
sem kvað við umhverfis hann.
DREIF.
Aðvífandi liáðfuglar myndu
liæða báða aðilja fyrir háttern-
ið, ef þá liefði borið á þessar
stöðvar. En sveitin sú var af-
skekkt og siátu hleypidómarnir
þess vegna á friðstóli.
En mörg saga endurtekur sig.
„Sjálfur Sigurður Nordal“.
Ávallt er eitthvert líf í tusk-
um rauðliða. — Tímarit þeirra
(Máls og menningar) kemur
víða við. Höfundar ritgerða þess
bíta í skjaldarrendur og æpa
lieróp, hver i kapp við annan.
Þegar herópin þau og horna-
blásturinn bergmiála á álfaberg-
köstulum lands vors, kemur
sumum mönnum i hug visan
gamla:
„Sigurður Gíslason kvað margt,
sá var skáld í Dölum;
sumt var gaman, sumt var þarft,
um sumt vér ekki tölum.“
Fyrsta liefti þessa árs, Máls
og menningar (tímaritsins)
flytur grein eftir ritstjórann —
ávítur til ýmsra manna fyrir
viðhorf þeirra til bókmennta.
Þar kennir grasa mjög margra
og eru sUm þeirra skyldari
slcollafingrum en lifgrösum. Eg
drep liér á eitt atriði, eða tvö;
en af miklu meira er að talca.
Ritstjórinn ber fyrir brjósti
hirðskáld Stalins H. K. L., enn
sem fvrr og hefir á (tungu)odd-
inum „sjálfan Sigurð Nordal“.
Hann hefir sagt í ritdómi (í
Lesbók Mbl.) um Ólafs sögu
Ljósvíkings, að H. K. L. sé skáld,
því líkt sem fremstu skáld-
sagna liöfundar úti í þjóðlönd-
unum. Hvað ætli vér þurfum þá
framar vitnanna við?
Nú vill svo undarlega til, að í
þessu sama hefti Tímarits máls
og menningar er ritdómur eftir
rauðliðann Björn Franzson, um
bók Nordals „Líf og dauði“. Sá
ritdómari lætur í veðri vaka, að
S. N. vaði reyk í grufli sínu um
eilift líf mannsins og komizt eða