Tíminn Sunnudagsblað - 24.02.1963, Blaðsíða 3

í þessu kvæði, sem víða annars staðar, kemur fram
aðdáun Sandsbóndans á virðingarverðri forsjálni. Fyr-
irlitning hans á amlóðahætti er rótgróin: Stutta sum-
armánuði vinnur vesöl mús linnulaust við að flytja í
bæl; sitt björg tii að moða úr um löng og köld vetrar-
dægur. Þag eru hyggindi, sem : hag koma. En kæru-
laus mannskepna, sem sóar tíma, sólskinsdegi og njólu,
má, að dómi skáldsins, blygðast sín gagnvart dýrinu,
sem gegnir frumstæðri eðlishvöt til sjálfsbjargar.
Það reynist oft langt að þreyja þorrann og góuna,
lífsþráin hírist í þrautabeyglum, unz blær í bláum klæð-
um kemur með bata. Áður en batinn kemur, hljóta
margir aldurtila á klakanum.
Álftafellir lýsir slíkum harmleik:
Vont er 1 efni. Á vetri mikill snúður;
vanmátta þeir, sem eiga við hann tafl.
Þrætugjarn bylur þrasar hátt við rúður,
þrengir að lindum brúnamikill skafl.
Stendur á öndu stórhríð, birg af þjósti,
stundum, en herðir þess á milli för.
Skepnum og mönnum skeikur er í hrjósti.
Skjálfrödduð bylgja hvelfist yfir vör.
Sverfur að álft, í vök á hún að verjast,
vílar þó ekki, horfir fram i gráð.
Þeim, sem í stórhríð þurfa úti að berjast,
þú mættir sýna linkind, himins náð.
Hvað vann til saka hvítra fjaðra prýðin?
Hljómhviður svana breyta vöku í draum.
Fljótt mundi guggna fjandsamlega liríðin,
forvörður spörva ef drægi álfta taum.
Svönum á þorra oft er váieg vaka.
Veðrátta býður stundum Iítil grið.
Sextíu vissi ég sitja á berum klaka
sóiarhrings-lotu, — er hafis þakti mið.
Náttúra þyrmir nauðug því, sem fæðist,
nektinni lítil klæði og gisin fær,
samvizkulaus í sínu starfi læðist —
seigdrepur, til að eta hvau sem nær.
Vaikyrjur forðum viku í hömum svana,
víðförlar mjög, í sólskins-alfu ver.
Álftunum vorum bregður nú til bana:
bringan við skör á góu frosin er.
Því viltu ei, Guð, frá þínurn himni anda
þeyvindi, er gerði rýmri krappa vök,
hasta á gadd og hríðurn norður banda,
hafa á sólbráð, laukrétt snilldartök?
Þýtur í skjá, og lievrist inn til hviku,
hávært er mjög við ströndu boðaskraf.
Sói fyrir handan syrjulita bliku
sveigir til rekkju niður í krapað haf.
Byrginn þó löngum byði ég hörðum straumi,
bljúgur í leyni krýp við nætur hné;
liálfkveðna vísu heyri oft í drauini.
Hulinsöfl svefnsins láta smátt í té.
Haltrandi von og hnotgjarn trúarefi
hafa á vörum reikul bænarorð.
Óráðnum gátum áttavilltur sefi
andspænis Grímu varpar fyrir borð.
Liggur við stórt, að lóni sundur ísa,
lífi, er fram á hungurdauða sér.
Oddviti hæða ætti nú að vísa
andríkri hláku leið í svana-ver.
í Sumarpáskum 1916 er brugðiö upp mynd af norn-
um, sem sitja í vefstóli, þreifa um þræði og þeyta
skyttur, svo að hagl og drífa hrynja úr hafaldi. Landið
lóar af lognmollu. Hjarnkiistallar hrinda af sér ást-
leitni árdagssólar — en hlust bóndans hungrar eftir
hlákunið og innfallin augu eftir sólbráð. Snotur snar-
fætla hleypur um hlaðvarpa, þakklát mjölgjafanum,
sem stendur á þröskuldi í bæjardyrum og hvarflar aug-
um út í buskann. Bóndinn á það bein í nefi að deila
á drottinn:
Sjái sína hjörð
sundurdreifða
sá, er setti á
svaðil-vetur
svan og sólskríkju,
sveltir þau,
hrekur hreindýr
um hlélausan gadd.
Svo snýr hann sér að máttarvaldinu, ávarpar það, án
þrælslegrar auðmýktar, getur ekki trúað, að þungum
steini verði varpað að vanburða manni, beygðum bú-
anda, er gengur hart að heyverki, með bakverk og
harðsperrur, á hverju sumri til þess að vera viðbúinn
'ð mæta hörðum vetri.
Það er þung raun, ekki sízt búandi ómegðarmanni,
þegar heygarðar eru hroðnir og hlöður nærri tómar,
að hlusta á kall kúa og kvein í ám. Og sjá ungviði að-
þrengd. Búsmalanum bjargar engin vonlygi, — sólin
er í úlfakreppu, lémagna skin hennar logar á lognfönn-
'im. Hríðarbakkinn hækkar í hafinu.
Sandsbóndinn vakti veðurnótt og bað. Hann bað al-
föður um bata.
En á sumarpáskum herma hélurósir synjunarsvar. —
Síðari hluta 19. aldar gekk óskaplegur harðindakafli
yfir landið, fannkyngi og frosthörkur. Stórhríðar geis-
uðu dægrum saman. Hafísbreiður þrengdu sér upp að
ströndinni, fylltu firði, víkur og voga. Var víða þröngt
fyrir dyrum, meðan stóð á hernámi hvítserkjanna úr
Dumbshafi. Kalt hefur himinninn andað norður á Sandi,
er ísinn þakti allan Skjálfandaflóa.
Á þessum árum var Guðmundur Friðj'ónsson að vaxa
ir grasi, óharðnaður unglingur Hafþökin urðu honum
ninnisstæð.
Nokkur þjóðskáld okkar höfðu ort um hafísinn, þann
v'oðaskelmi, hinn forna fjanda iandsins, Og þau ortu
vel. Skáldbóndinn á Sandi hikaði lengi við að hasla sér
völl til að kynna Svalvoga-Hvíting í höll Braga, — vildi
ógjarnan verða eftirbátur. Þó kemur þar, að hann
kvaddi sér hljóðs: yrkir kvæðið Hafþök og heldur velli
í samkeppninni við skáldbræðurna. Enda stóð hann
ágætlega að vígi, hafði verið þáttlakandi í baráttunni.
Skáldið hélt, að þetta væri bezta kvæðj sitt, afar-
heilabrot í það lögð, hvert orð hmtmiðað. Um það mat
verða vafalaust skiptar skoðanir, hitt aldrei ágreinings-
atriði, og það er mergur málsins, að Hafþök er kyngi-
mögnuð frásögn, sérkennileg og sjálfstæð, eins og öll
listsköpun, sem lofar meistarann. Andlegt afburðaverk,
ekki aðeins unnið með heilanum, heldur einnig hjart-
anum — mun sá þátturinn sízt ómerkari.
Grálynd stórhríð fer grenjand' um hafflötinn, svo
að fasmikil bára geiflar á saltinu. Svarkurinn gerir
Framhald á bls. 190.
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
171