Tíminn Sunnudagsblað - 02.05.1965, Síða 14

veiklast af blóðsótt, gyllinæð
og ýmsu fleira — að þetta ijón verði
ekki of tilfinnanlegt."
Og svo klykkti landlæknirinn út
með því, að banna ætti „prangara-
skrum í blöðum og bæklingum“ um
alls konar kynjalyf, ef löggjafarvald-
ið treystist ekki til þess að stöðva
með öllu sölu þeirra.
Arátta landlæknisins má hafa
þreytt veslings Biillner, og heilög hef-
ur verið vandlæting hans yfir því,
að hann skyldi á nýjan leik ráðast
einkanlega að „einmitt því bitter-
efni,“ sem hann bar af góðmennsku
sinni svo mjög fyrir brjósti. En
Sehierbeck lét ekki af því að klifa
á hinu sama. í ársbyrjun 1885 birt-
ist f.vrirspurn, undirrituð J., aftan
við grein, sem landlæknirinn skrifaði
í ísáföld um drykkjuskap. Þar var
enn hamrað á þesáu, auk þess sem
lækninum Melchior var hraklega
niðrað:
„Er ekki hægt að gera neitt til
þess, að bramakaupmanninum með
tannlækni Melchior í broddi fylking-
ar eigi iengur takist að narra alþýðu
manna hér á landi með bitter sín-
um? Ætli alþingi ekki að reyna að
taka í taumana. svo tuttugu og fimm
til þrjátíu þúsund krónur færu ekki
árlega í vasa kaupmannsins fyrir því
líka heimsku?“
Og í næsta tölublaði bregður Schi-
erbeck við og svarar fyrirspurninni,
enda grunur á, að hann hafi sjálfur
spurt Hann verður að játa, að illt
sé að koma við vörnum á meðan
fólk vill láta blekkjast. Mundus vult
decipi — heimurinn viil láta tælast.
Þar eð braminn sé að nafninu til
meltingarlyf, eigi það ekki stoð í lög-
um að gera hann landrækan, nema
til komi ný lög frá alþingi um sölu-
bann eða auglýsingabann. En
ekki er tónninn hlýlegur. Landlæknir
segir, að heilbrigt fólk noti elixír-
inn sér til sælgætis og hressingar, og
sé hann þó hættulegur.ef hann sé
notaður af handahófi. Og fyrir þetta
sé „stórfé . . . fleygt út úr landinu til
þess að auðga vægðarlausa fjárplógs-
menn. sem gera í þokkabót gys að
einfeldningunum. sem beir hafa að
ginningarfíflum."
Nálega samtímis þessu kom til
skjalanna danskur lyfsali á Akureyri,
P.H.J. Hansen. sem lét sig ekki muna
um að skrifa og gefa út bækling um
leyndarlyfin, er hann nefndi svo.
Einkunnarorð lyfsalans voru þessi:
„Sé nokkuð. sem hefur verið fjarri
og ókunnugt eðli mínu. þá eru það
prettir. veruleg svik, jafnvel sjálfs-
tæling ekki undanskilin. En heimur-
inn vill láta draga sig á tálar.“
Greifafrúarduft. Jesúítaduft, kard
ínáladuft Talbotsmeðal, heilsudrykk-
ur Tychos Brahes, lykill lífsins,
grassía, bitterar — ailt var þetta lagt
að jöfnu við album grtecum, fornan
lyfjabúðarvarning, sem á íslenzku
myndi kallast mulinn hundaskítur.
Og lyfsalinn vitnaði til orða Hol-
bergs í leikriti hans, Arabaduftið:
„Hver sá, sem býr til og selur leynd-
arlyf, er svikari, en þeir, sem kaupa
þau, mestu glópaldar.“ Hann fór
nöprum orðum um það, hvernig
óvandaðir mangarar tældu trúgjarna
og fáfróða alþýðu og hefðu af henni
fé: ,,0g það lendir ekki við, að tældir
séu peningar út úr almenningi, held-
ur og líka heilbrigðin sjálf, en það
eru hin verstu svikin."
IX.
Það var Schierbeck landlækni al-
vara, að skárra væri að skömminni
til, að sá brami, sem drukkinn var
í landinu, væri búinn til hér heldur
en í Kaupmannahöfn, ef fólk gat
með engu móti lifað án hans. Hans
Kriiger, lyfsali í Reykjavík, tók að
búa til bitter og fylgdi hverju glasi
yfirlýsing þeirra Schierbecks og Tóm
asar læknis Hallgrímssonar um það,
að í honum væru sömu efni og bram-
anum, þótt verðið væri lægra. Mans-
feld-Biillner brást auðvitað reiður
við slíkri ósvífni og svaraði að venju
með auglýsingaherferð haustið^ 1885:
„Oss hefur verið sent frá íslandi
með gremjuorðum, sem vér skulum
ekki til færa, þetta, sem kallað er
brami. Á miðanum stendur, að það
sé búið úr sömu efnum og brama-
lífs-elixír — búið til á apótekinu í
Reykjavík. Nú geta menn dæmt um
kunnustu apótekarans og virði eftir
líkingar hans. Bæði litur og bragð
lætur hvern mann ganga úr skugga
um, að hann er ekki eins og brama-
lífs-elixír, og þar sem vesalings apó-
tekarinn ætlar að telja mönnum trú
um, að hann sé öllum efnafræðing-
um fróðari, sannar hann í sömu
andrá með eftirlíkingu sinni, að
hann trúir hvorki sér né því, sem
hann hefur búið til . . .
Eins og þetta er undarlegt eins
er kynlegt vottorðið, sem þessi kunn-
áttumaður vefur um glösin sín. Það
eru Schierbeck landlæknir og Tóm-
as Hallgrímsson, dósent við lækna-
skólann, sem segja, að þetta, sem
hann kallar brama, hafi „að öllu
leyti líkar verkanir" og hinn ekta
brama-lífs-elixír. Iívaðan vita þeir
þetta?“
Síðan er vakið máls á því, að elix-
írinn danski hafi verið sæmdur heið-
ursverðlaunum á alþjóðasýningum,
bæði í Lundúnum og Antwerpen, og
mátti fólk af því ráða, að einum lyf-
sala í Reykjavík hlaut að vera brama-
gerð ofvaxin, enda þótt landlæknir-
inn styddi við bakið á honum.
Óvild heilbrigðisvaldanna í garð
bramans dró samt dilk á eftir sér.
Það var gamla sagan: Hvað höfðingj-
arnir hafast að, hinir ætia sér leyf-
ist það.“ Með vorkomunni birtist í
Fjallkonunni harla óvinsamleg
kveðja til bramans frá bóndamanni
norður í Hrútafirði, Alexander
Bjarnasyni. Hann skar ekki utan af
því, að neyzla bramans kostaði ærið
fé, en í staðinn hrepptu menn „heilsu
tjón og skammlífi." Sjálfur sagðist
hann „því miður hafa reynt meðal
þetta við magakrampa, og varð það
til þess að gera hánn verri og koma
mér alveg í rúmið.“ Og Alexander
þóttist ekki einn hafa hlotið þungar
búsifjar af bramanum. Hann gat
einnig'um roskinn mann, sem hefði
notað hann við gallsteinum í um
það bil tvö ár: „Taki hann nú ekki
þennan lífsdrykk inn í brennivíni
litlu eftir mat, verður honum leitt
eða illt af matnum.“ Til gallstein-
anna fann hann aftur á móti líkt og
áður á milli kasta.
Alexander lét sér ekki nægja því-
líka áfellisdóma, heldur bætti hann
gráu ofan á svart með því að yrkja
níð um bramann:
Sæll er sá mann, sem hafna kann
hrekkvísra okurráði
og brama-lífs-vökva aldrei ann.
að sér í tíma gáði
að glæpast ei á gutli því,
sem gagn er minna en skaði í
og fé úr höndum hrjáði.
Og ekki var mjúklegar að orði kom
izt í næstu vísu:
Sá lygadrykkur leiður er
og leikur margan illa.
Nokkrum mánuðum síðar birti
Fjallkonan enn allmargar visur um
bramann, og þótt fagurt væri talað,
duldist ekki kersknin:
Alls kyns sótt ég áður var
og iðraverkjum kraminn.
Mitt væri horfið heilsufar
hefði ei komið braminn.
Kveisan stöðugt kvaldi mig,
kalt var hennar gaman.
Nú hefur maginn sansað sig
síðan ég fékk bramann.
Nú var Biillner nóg boðið, þegar
elixírinn var ýmist svívirtur í ís-
lenzkum blöðum eða ágæti hans haft
í flimtingum. ísafold hafði verið eitt
notadrýgsta auglýsingablað brama-
manna og svo hafði viljað til, að
Fjallkonan fékk fyrstu auglýsingarn-
ar, eftir að byrjað var að linjáta í
bramann á síðum hennar. En nú lá
í augum uppi, að illmæiginni varð
að svara með refsiaðgerðum. ísa-
fold og Fjallkonan voru svipt
skammti sínum af bramaauglýsing-
um. íslenzkir ritstjórar og blaðaút-
gefendur urðu að sjá og reyna,
hvaða víti lágu við þvílíkum helgi-
spjöllum sem bramarógurinn var.
Að sama skapi var þeim blöðum ríf-
374
T f M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ