Tíminn Sunnudagsblað - 05.12.1965, Blaðsíða 19

OLE TORVALDS:
Sumarsöngur fyrir tvær raddir
Allt sýnist rólegt heimur vænn og víSur,
vonsælt og öruggt, himinn fagurblár.
Hjá þjóðlífsakri grónum brugðinn bíður
hinn bitri Ijár.
Þungt fellur alda sævar, seiði þrungin,
með svölum tærleik, laus við stundar sorg.
Skammt burtu æðir kraftur, ógnum þrunginn,
gegn andans borg.
Svölurnar fljúga fráar yfir þakið.
Fura á nesi Ijómar sólskinsrauð.
Þar nálægt er lífið ógn og hrolli hrakið
með harm og nauð.
Á lygnu kvöldi syndir önd að sævi
með sína unga inn í frið og ró.
En handan sjónhrings ægir mannsins ævi
ein eldheit kló. .
Sem hópur fugla, fyrr en taka dúrinn,
að fjarðar skeri svífa vængjum á.
f leyni bíða frjálsir menn við múrinn
og myrða þá.
Hér sýnist allt svo veglegt, fegurð vafið,
vonsælt og öruggt, hugur frjór og skyggn.
Hvenær skal líf vort helgri köllun hafið
í hæstu tign?
Þóroddur Guðmundsson þýddi.
stundir og rannsakar syndir þínar
og vegi, og eftir þeim vegum mun
hann eitt sinn koma til þess að
dæma þig.“
Áðan gat ég þess m. a., Ábæjar-
dómkirkju til heiðurs, að í henni
hefði aðalbókasafn Finnlands verið
geymt, unz háskóli var stofnaður í
Ábæ 1640 og hann eignaðist merki
legasta bókasafn landsins um langt
skeið. Þannig varð Ábæjarháskóli
eins konar arfþegi dómkirkjunnar og
varp síðar æ vaxandi frægðarljóma
á staðinn og landið allt, einkum þó
á síðari hluta 18. aldar, en þá mun
vegur hans hafa verið einna mestur.
Er blómaskeið það stundum kennt
við Henrik Gabriel Porthan (1739—
1804), bókavörð og prófessor við há-
skólann, hálærðan og áhrifamikinn
fræðimann, brautryðjanda í rann-
sókn finnskrar tungu, sögu og bók-
mennta, og nefnt Porthan-tímabilið.
En jafnframt var Porthan eins kon-
ar fyrirrennari rómantískrar stefnu
og þjóðræknishugsjóna í Finnlandi.
Hann safnaði mn sig herskörum stú-
denta, sem hann örvaði á ýmsan
hátt. Þótt hann væri fyrst og fremst
sagnfræðingur, varð og athugun hans
og skilningsrík túlkun á þjóðkvæð-
unum til að ryðja rómantísku stefn-
unni braut í finnskum bókmenntum.
Meðal helztu arfþega vísindamanns
ins Porthans á bókmenntasviðinu var
finnska skáldið Franz Mikeal Franz-
én (1772—1847), sem gekk þó sýnu
lengra á braut rómantikurinnar en
lærifaðirinn, þvi að dæmigerðari
fulltrúi þeirrar stefnu er naumast
hægt að hugsa sér en fegurðardýrk-
andann Franzén, enda er hann af
mörgum talinn upphafsmaður róman
tisku stefnunnar í sænsk-finnskum
skáldskap. Til hans má rekja hug-
sjóna- og þj óðernisrómantík Finna,
sem á sínum fyrri árum, fyrir og
um 1800, er nefnd Ábæjarrómantík,
en síðar Helsingforsrómantík, eftir
að arfþegar hinnar fyrrnefndu flutt-
ust til Helsingfors eftir brun-
ann mikla í Árbæ 1827, þegar há-
skólinn hafði verið fluttur þaðan til
hins nýja höfuðstaðar. Þó að Ábæj-
arrómantíkin ætti sér ekki mjög víð-
kunna formælendur sem skáld eða
spámenn, þá var stefnuskrá hennar
þeim mun þýðingarmeiri. Til henn-
ar má rekja fyrstu öflugu þjóðernis-
vakninguna í Finnlandi, áhuga á
rannsókn finnskrar tungu og söfnun
þjóðkvæða. Allt þetta átti upptök sín
í Ábæ, einkum í háskólanum og
kringum hann. Er gaman að geta
þess, að sami fræðimaður og vér fs-
lendingar eigum svo mikið að þakka
um þessar mundir, Rasmus Rask,
sem dvaldist í Ábæ 1818, örvaði m.
a. málfræðinginn mikla Reinold von
Becker til rannsókna á finnskri
tungu. Aðrir voru ákafir safnendur
þjóðkvæða og þjóðlaga, svo sem Sach
arias Topelius, faðir skáldsins. Hreyf-
ingu þessari er ef til vill bezt lýst
með orðum eins forgöngumanns
hennar, Ivars Arvidsons: „Svíar er-
um vér ekki, Rússar viljum vér ekki
verða, þess vegna hljótum vér að
vera Finnar."
Sama árið og Gabriel Porthan
lézt, fæddist skáldið Johan Ludvig
Runeberg. Átján árum síðar (1822)
urðu tveir af forvígismönnum þjóð-
ernishreyfingarinnar finnsku, Arvid-
son og Becker, sem báðir voru rit-
stjórar finnskra málgagna í Ábæ, að
hörfa af vettvangi baráttunnar vegna
harðvítugs mótblásturs af hálfu aft-
urhalds- og kúgunarafla heima og er-
lendis. Annar þeirra neyddist til að
hætta ritstjórninní, en hinn var bein
línis hrakinn frá stöðu við háskólann
í Ábæ, svo að hann flýði til Sví-
þjóðar, fékk bókavarðarstöðu við Kon
unglega bókasafnið í Stokkhólmi.
Einmitt þetta ár innrituðust þrír
ungir stúdentar við Ábæjarháskóla:
Lunnrot, Snellman og Runeberg. Það
varð þeirra hlutverk, þegar tímar
liðu, að taka upp merki Arvidsons
og Beckers, þegar finnska þjóðemis-
hreyfingin og rómantíska stefnan
virtust hafa liðið undir lok.
Eftir brunann mikla í Ábæ, sem
hófst að kvöldi þess 4. september
1827, var háskóli þar lagður niður
um skeið. Stúdentar hans og kandí-
datar tvístruðust þá í bili, en hitt-
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
1123