Tíminn Sunnudagsblað - 05.12.1965, Síða 22

undurinn, Waltari, sótti efnið í skáld
sögur sínar til Egyptalands. í stað
þess að leita efnis í samtíð og sögu
þjóðarinnar, kynntu menn sér
franska extensíalismann, eins og
hann birtist hjá Sartre og Camus,
stefnu, sem afneitaði öllu og var
framandi lífinu, svo að nálgaðist
sjáifsafneitun. Einnig lásu þeir nú-
tímabókmenntir Engilsaxa, sérstak-
lega Eliot, sem hafði mikil áhrif á
finnska ljóðlist. Þau hugsjónalausu
skáld, sem komu fram eftir 1950
höfðu nýjan streng á hörpu. Þau
ortu óbundið. Það var að vísu engin
nýjung, að bragarháttum og hrynj-
andi væri sleppt því höfðu
menn þegar vanizt á 3. tug
aldarinnar. Nýjungin fólst í öðrum
tjáningarmáta en áður tíðkaðist. Mód
ernistarnir héldu því fram, að
málið væri að slitna, orð, sem notuð
hefðu verið í eldri skáldskap, hefðu
glatað merkingu sinni vegna of-
notkunar. Þeir tengdu saman orðin á
annan hátt en áður var gert, breyttu
jafnvel merkingu þeirra. Samkvæmt
stefnuskrá sinni forðast módernist-
arnir lýsingarorð þau, sem höfða til
tilfinninga, eins og títt er í hefð-
bundnum skáldskap. Einnig forðast
þeir að boða kenningar. Skáldskapur
þeirra er fyrst og fremst list máls-
ins. Þeir hafa aukið orðaforðann í
finnsku, endurnýjað hann, opnað les-
endum nýjan heim orðsins. Að því
leyti hafa þeir efalaust unnið bók-
menntunum og tungunni gagn, þó
að ljóð þeirra svo nefnd, sem raunar
virðast eiga meira skylt við laust
mál, séu stundúm lítt skiljanleg. Hver
finnur t.a.m. rökrétta samhengið i
þessu „ljóði“ eftir Paavo Haavikko,
frömuð módernistanna í Finnlandi:
í draumi ílát af gulli, í draumi
opinn himinn,
ílátin eru af gulli. Konungsmenn
bundu fætur
í trjátoppum, beygðu tré.
Grænn litur trjánna breytist í reiði,
við hötum ódauðleikann, það rifnar.
Hið græna í okkur grænkar, við hefj-
umst á loft,
loftið grætur okkar vegna.
Við vorum bogmenn konungsins,
við vorum blöð á tré, blöðin koma
við loftið.
í okkur er þyngd konungskistunn-
ar, við förum, tré roðna.
Við lestur sem þennan býst ég við,
að fleiri fari líkt og mér: Þeir
kjósi heldur að leita á náðir Rune-
bergs og Topeliusar.
Ef til vill er módernisminn milli-
bilsástand. Eftir styrjaldir hafa áður
komið fram öfgastefnur, sem ýmis-
legt gott hefur sprottið upp af. Svo
gæti og orðið hér. Ef til vill fæðir
þessi stefna af sér eins konar ný-
rómantík. Það gerði raunsæisstefna
síðustu aldar, ef ég man rétt.
Um það er stundum deilt, hvort
raunsæi eða rómantík sé meiri list.
Úr því fæst aldrei skorið, án skilyrða.
Rómantík, sem á engan stuðning í
veruleika, verður oft fimbulfamb, en
sé hún dáðum eða hugsjón krýnd,
verður hún oft lífsblómið á tré bók-
mennta og listar, eins og dæmin um
Lönnrot, Runeberg. Topelius og Eino
Leino hafa ljósast sýnt.
Á hinn bóginn verður einskært
raunsæi ósjaldan ærið nöturlegt. En
sé í fylgd með því markvisst skop-
skyn eins og hjá Alexis Kivi, sálræn-
dýpt og dramatísk spenna, svo sem
þjóðlífssögur og leikrit Maríu Jotuni
eru gædd, eða. raunsæið er hjúpað
litrikri fegurð líkt og í sögum og ljóð
um Jóels Lehtonens, en allra helzt
ef þetta allt fer saman, ásamt róman-
tísku ívafi, getur það borið merki
hins dýrlegasta skáldskapar.
Komið er að skilnaðarstund. Við
megum ekki tefja lengur fyrir gest-
gjöfum okkar. Þau ætla að leggja af
stað til Belgíu næsta morgun,en við
ætlum til Stokkhólms þegar um nótt-
ina. Áður en við kveðjumst, vil ég
þó ljúka erindi mínu, sem ég á enn
ólokið. Um leið og við stöndum á
fætur, varpa ég fram síðustu spurn-
ingu kvöldsins, svo sem í framhaldi
af því, er áður hefur verið sagt:
„Hvert munduð þið telja athyglis-
verðast sænskumælandi finnskt ljóð-
skáld, sem nú er uppi?“ segi ég.
„Solveig von Schoultz," anzar hús-
bóndinn viðstöðulaust.
„Hér er nú það kvæði, eftir finnskt
skáld, sem hefur gripið hug minn
sterkustum tökum, eftir að þau
Bertel Gripenberg og Edith Söder-
gran leið,“ segi ég og rétti Ole Tor-
valds þýðingu mína á kvæði hans.
Honum verður svarafátt, lítur yfir
þýðinguna og þalckar af alúð fyrir
án þess að geta dæmt um, hvernig
hún er af hendi leyst.
Þau hjónin ganga ekki aðeins með
okkur til dyra, heldur og ýmsar
krókaleiðir um bæinn, svo að við get-
um fengið betra yfirlit yfir hann
en áður, skoðað hann í nýju Ijósi,
skuggum og heillandi kyrrð síð-
kvöldsins. Leiðir skiljast ekki fyrr en
við gistihúsdyrnar við Háskólagötu
þar sem gististaður okkar er. Og við
kveðjumst.
Þetta er síðasti greiðinn, sem við
Lausn
43. krossgátu
eigum að fagna í Finnlandi á þessari
ferð, en engann veginn síztur.
Hér að framan er birt kvæðið
hans Ole Torvalds, klætt þeim fátæk-
lega búningi, sem ég hef reynt að
gefa því. Ljós þess gæti vel hafa
tendrazt við sólarlagsglóð á kvöldi
sem þessu úti fyrir Ábæ, sem við
erum nú að yfirgefa.
Helztu heimiidir:
V. Tarkinen: Finsk litteraturhistoria
Helsingfors, 1950.
Jyrki Mantyla: Módernisminn í
finnskum bókmenntum, Morgunblað-
ið, 6. des. 1959.
Fredrika Runeberg, eftir Karin AU-
ardt Ekelund: Lovisa, 1959.
Martti Parvio: Ábo domkyrka, Ábo,
Auraprint oy, 1963.
Þeir, sem senda
SunnudagsblatSinu efni
til birtingar, eru vinsam
!ega befini að vanda til
Hnndrita eftir föngum
helzt aS láta vélrita
bau, ef kostur er. Ekk»
"uá bó vélrita þéttar en
’ aSra bverja línu.
1126
TÍMINN — SUNNUDAGSBLAÐ