Tíminn Sunnudagsblað - 18.06.1967, Blaðsíða 8

þeim og sagðist ekkert hafa lært.
Ég ætilaði að storka fínu fólki.
En sannast sagna lærði ég dá-
lítið í myndlist, þegar ég var leið-
sögujmaður lisímálara undir Jökli.
Ég vildi enga borgun þiggja í pen-
ingum, en spurði mennina hins
■ vegar spjörunum úr um list þeirra
og kunnáttu. Sko, þetta var minn
skóli. Svo datt mér í hug að gera
eitthvað, sem þeir höfðu ekki gert,
og þá leitaði ég í náttúruna sjálfa.
Hún kenndi mér þessa áferð.
Á ég að segja þér af mér ljóta
sögu? Stundum hef ég málað á
hellur með bitvargablóði. Oftlega,
þegar ég ligg á greni, hef skotið
íófurnar og bíð eftir yrðlingunum,
þá dunda ég við að mála á hell-
ur með bitvargablóði, stundum
fallegar myndir. Eins set ég sam-
an kvæði á fjöllum. Ég skal lofa
þér að heyra eitt, sem ég orti.
Hin fagra minning fest við
sumarnætur
fegrar lifið, veitir ró og frið.
í fögrum runna fjólan unga
grætur,
iiún fljúga vill, en binzt þó
moldu við
Nú fuglar syngja, elfur undir
taka,
æska lífsins skapar nýjan
þrótt.
Er sælan mest um sumarkvöld
að vaka,
þá sólin fögur býður góða
nótt.
Þá talar allt og engu hægt að
leyna,
andar blærinn, hér er kyrrt
og hljótt.
Er báran smáa strýkur harða
steina,
vilil steinninn mæla: Fagurt
er í nótt.
Sérðu. Þó mennirnir skynji ekki
fegurðina, eru steinarnir svo lif-
andi, að þeir sjá hana.
— Þetta hefurðu lært á fjöll-
um?
— Já, og allt er hugsun. Jafn-
vel fjöllin tala sínu máli.
— En geta allir sJcidið mál
náttúrunnar?
— Það held ég hljóti að vera.
Við refaskyttur skiljum það. Ég
tala við tófuna eins og ég tala við
þig.
Við erum aftur seztir í stofuna
að sötra katffi.
— Mér hefur skilizt, Þórður,
að þér sé ekkert um gagnrýnend-
ur gefið?
— Og mér skilst, að þeim sé
ekkert getfið um mig. Annars eru
þeir allir steyptir í sama mótið.
Þeir þora ekki að standa einir. Það
er eins og múgsefjan grípi þessa
fáu menn. Svo er annað. Ég hélt,
að gagnrýnendur ættu að
gagnrýna Ustaverk en ekki
að rítfa einstaka listamenn
niður. Nú. Ef þeir vilja
endilega hrekja einhvern út á gadd
inn, eiga þeir að minnsta kosti að
kynnast manninum, sem þeir ætla
að rífa niður. Þeir geta bara hitt
þann fyrir, sem þeir eru ekki
menn til að kveða í kútinn. Ég
held, að gagnrýnendur gætu sér
að skaðlausu lært eitt vers úr
Passíusálmunum, og ættu þeir að
hafa það ytfir á hverju kvöldi, áð-
ur en þeir skreiðast í bælið.
Ókenndum þér, þó aumur sé,
aldrei tililegðu háð né spé,
þú veizt ei, hvern þú hittir
þar,
heldur en þessir Gyðingar.
— En er nokkur furða, þó gagn-
rýnendur líti allar þessar myndlist
arsýningar óhýru auga. Er þjóðin
gædd slíikum myndlistarhæfileik-
um, að annar hver maður geti leyft
sér að halda opinbera sýningu?
— Vissulega eru íslendingaf list
hneigðir, og engan skal undra, þó
íislendingar séu listhneigðir, því
skáld brúka kjaft. Þegar Haraldur
hárfagri brauzt til valda, voru
margir forfeður íslendinga gerðir
útlægir fyrir ihelvítis kjaftinn.
— Hvað er þá listhneigð, Þórð-
ur?
— Ég hef svo sem enga vísinda-
lega skýringu á reiðum höndum,
en ætli listhneigðin sé ekki vel-
flestum í blóð borin viðlíka og
trúlhneigðin og aðrar hneigðir.
Annað mál er svo það, að hneigð-
in er missterk með mönnum,
kannski réttara að orða það svo,
að menn séu misjafnlega hneigðar-
sterkir. Þannig er það og hefur
alltaf verið um listhneigða menn.
Hjá sumum hefur þörfin á að
veita þessari Ihneigð útrás ekki
verið rí'kari en það, að þeim hef-
ur tekizt að svætfa hana, að minnsta
kosti að halda henni í sketfjum við
hveredagsstrit. Aðrir hatfa orðið
að fá henni útrás, hvað sem það
kostaði. Þeir farga öllu tímanlegu
fyrir listhneigð sína, jafnvel heill
og hag ástvina sinna, og eru þessa
ótfá dæmi. En þess eru einnig
dæmi, að menn glata allri auðnu
og jafnvel heilbrigðri skynsemi,
þar eð þeir fá ekki tjáningarþörf
sinni fullnægt.
Áður fyrr voru aðstæður hér
slíkar, að mönnum var ókleift að
veita listhneigð sinni útrás nema í
orði, bundnu máli eð óbundnu. Sök
um þessa varð skáldskaparlist há
þróaðri hér en í nokkru öðru landi
og sagnaritun meira iðkuð en
dæmi eru til með öðrum þjóðum.
Hvað vitum við, hve marga tón-
snillinga þjóðin hefur misst vegna
þess, að hér fékkst enginn viður i
strengjahljóðfæri og einungis
hægt að beita röddinni í rímna-
kveðskap og tvísöng. Ekki vitum
við heldur, hversu margir mynd-
listarsnillingar hafa farið forgörð-
um hér vegna þess, að hér voru
ekki handbærir neinir meðfærileg
ir litir og ekki fannst hér nein
steintegund, hentug til högg-
myndagerðar. En forn útskurður
sýnir, að þjóðin hefur búið yfir
slíkum hæfileikum í myndlist.
Þórður drepur í sjötta vindlin-
um, horfir í gaupnir sér, og held-
ur síðan áfram, alvarlegur í bragði.
— Nú eru áðstæður breyttar frá
því, sem áður var, og sökum þess
er ekki nema eðlilegt, að tónlistar-
menn og myndlistarmenn skuli
vaða uppi en orðsins list sé hins
vegar á undanhaldi. Breyttar að-
stæður hafa leyst þarna úr viðjum
listhneigð, sem var fjötruð um ald-
ir.
Því er nú einu sinni svo farið,
að engin listgrein nær full'komn-
un með nokkurri þjóð nema hún
eigi sér rætur í alþýðulist og
sæki þangað þjóðleg einkenni.
Þetta verður að styðja hvað annað,
ef vel á að vera. Ég tel því heimsku
Iegt að amast við því, að alþýðu-
maður fái listhneigð sinni útrás í
línum og litum og sýni almenningi.
Þetta gera hagyrðingar. Þeir kveða
í eyru almennings og gefa stökur
sínar út á prenti. Alþýðumaður,
sem málar eins og andinn blæs
honum í brjóst, verður myndlist-
inni aldrei skaðlegur. Hann villir
ekki myndlistarsmekk þjóðarinn-
ar. Aftur á móti geta gagnrýnend-
ur orðið mun hættulegri, ef þeir
hampa tízkufyrirbæruim, sem eru
Framhald á 526. síSu.
512
T t M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ