Tíminn Sunnudagsblað - 15.10.1967, Blaðsíða 19

Tíminn Sunnudagsblað - 15.10.1967, Blaðsíða 19
í lind eða læk eöa í nokkru öðru vatni. Ef þú þarft að drekka, þá taktu vatnið með krukku þinni eða könnu. Item, ég banna þér að láta sjá þig í öðrum klæðum en holds- veikrabúningi, svo að aðrir geti þekkt þig, ekki mátt þú -heldur ganga berfættur nema"í þínu eig- in húsi. Item, ég banna þér að snerta á nokkrum hlut, sem þú girnist að kaupa, með staf þínum eða priki skalt þú benda á það, svo að vitað verði, hvers þú óskar. Item, ég banna þér að svara nokkrum manni, sem kynni að beina til þín spurningu úti á víða- vangi, nema þú gangir fyrst til hliðar, svo að vindur standi á þig, til þess að þú sýkir ekki. Ekki mátt þú heldur hér eftir fara al- mannaleiðir, þar sem helzt er mönnum að mæta. Item, ég banna þér, ef þú kemst ekki hjá því að ganga troðnar götur um akra eða engi, að snerta hríslur eða runna meðfram göt- unni nema þú hafir áður dregið hanzka á hendur þér. Item, ég banna þér að snerta við börnum eða ungmennum. Item, ég banna/þér hér eftir að neyta matar eða drykkjar með öðr um nema þeir séu sjálfir holds- veikir.“ Holdsveiki maðurinn klæddist síðan holdsveikrabúningnum, batt slæðu fyrir munn sér og tók við af prestinum klömbrum þeim, sem hann átti að hafa til þess að vara heilbrigt fólk við návist sinni. Presturinn kvaddi hann að lokum með þessum orðum: „Þú skalt ekki örvænta, þótt pú sért skilinn frá öðrum mönnum, þvi að þú skalt fá þinn hluta af öllum bænum heilagrar kirkju, eins og þú værir sjálfur viðstadd- ur hverja guðsþjónustu. Verfcu gaumgæfinn og þolinmóður. Guð sé með þér.“ Surns staðar tíðkaðist, þegar at- höfn þessi var á enda, að holds- veiki maðurinn var látinn stíga niður í opna gröf í kirkjugarðin- um, og þar fór fram greftrun hans á táknlegan hátt. En hitt var al- gengara, að hann var leiddur út úr kirkjunni og söfnuðurinn fylgdi honum heim að kofa hans. Kross- mark var sett á hurðina, og hengdi presturinn þar samskotabauk". Lágstéttasjúklingar drógu fram lófið með betli. Þeir héldu því til í nánd við þjóðbrautir og treystu þar á hjálparvilja og vorkunn- semi vegfarenda. Einnig var þeim víða heimilt að beiðast ölmusu j þorpum og bæjum á tilteknum degi, stað og stundu, en urðu þá að gæta þess vendilega að tala hvorki né koma við nokkurn mann. Sums staðar voru þó holds- veikisjúklingar illa séðir í þéttbýli, og í Vicenza leyfðist mönnum til dæmis að flæma þá burtu með svipuhöggum. Er tímar liðu, fór heldur að draga úr grimmd og miskunnar- leysi í garð holdveikisjúklinga. Þeir fengu jafnvel að sækja kirkju og sátu þá í sérstökum holdsveikra bekkjum, og þeir máttu Ifka kaupa nauðsynjavörur í almennum verzl- unum. Á fimmtándu og sextándu öld voru holdveikisjúklingar taldir næstum heilagir píslarvottar í suðurparti álfunnar. Frakkar köll- uðu þá „les malades de Dieu“ (sjúklingar guðs), „les chers pauv res de Dieu“ (guðs volaðir aum- ingjar) eða „les bonnes gens“ ( hinar góðu kynkvíslir), og þar í landi og víðar þótti mjög fagurt og göfugt að rétta holdsveikisjúkl- ingi hjálparhönd. Sá, sem skaut skjólshúsi yfir líkþráan mann, þurfti ekki lengur að óttast reiði guðs. En þvi miður stóð fólki meiri stuggur af holdsveiki en dómi hins æðsta föður, og sökum þess voru sjúklingarnir oftast ein- ir um að halda í sér lífinu, unz dauðinn veitti þeim hvíld að lok- um. - „Einnegin fjalir og saum i lík- kistu“. Eins og gat í fyrri hluta, herj- aði holdsveiki á Norðurlöndum allt fram yfir síðustu aldamót, og sums staðar var hún nánast í- skyggilega tíður sjúkdómur, eink- um í afskekktum byggðarlögum og eyjum, og nægir að nefna sem dæmi okkar eigið föðurland. En fyrr en rakin verða spor holds- veikinnar á íslandi, skal numið staðar um stund á Álandseyjum. Holdsveiki var afar skæð í eyj- unum á seytjándu og átjándu öld, enda þótt reynt væri af öllum mætti að hefta útbreiðslu hennar með þvi að einangra' sjúklinga. í vísitazíuskýrslum eftir eyjapró- fastinn Boetius Muur frá árunum 1637 til 1666 er að finna ágæta heimild um ' baráttu Álendinga gegn sjúkdóminum, og skal vikií að henni nokkrum orðum. Félli á tinhvern sá grunur, að } hann væri holdsveikur, var hon- um skylt að gefa sig fram við } sóknarprestinn. Prestur færði nafn hins grunaða á lista og bauð v honum að koma til kirkju á þeim sunnudegi, þegar prófastur vísi- ' teraði sóknina. Daginn þenna stjórnaði prófast- ur „réttarrannsókn" í kirkjunnl Hinir grunuðu voru gaumgæfðir hátt og íágt, og safnaðarfólkið „dæmdi“ þá síðan „hreina“ til ’ reynslu næstfylgjandi ár“ eða .ó- hreina og spítelska". Þá skrifaði > prófasturinn nöfn „hinna dæmdu“ í skrá, er hann sendi árlega til yfirvaldanna í Ábæ. Yfirvöldin létu svo flytja sjúklingana til holdsveikrarhælis, er hét Sálna- hólmi. Á hverju hausti komu að meðaltali tíu Álendingar til hælisins og ætíð fengu ) þeir allir inni. Enda þótt hælið rúmaði einungis fimm* tíu vistmenn og skyldi fullnægja þörfum fleiri héraða en Álands- , eyja, stóðu þar að jafnaði nokkrar hvílur auðar, því að árlega dóu á hælinu ekki færri en tuttugu og fim msjúíklingar. Sálnahólmur bar vissulega nafn með rentu. Tíðum voru sjúklingar lengi í ^ einangrun heima fyrir, áður en safnaðarfólkið taldi þá tvimæla- laust holdsveika, og má að dæmi taka húsfrú Mörtu í Finnabæ. Ár* ið 1648 dæmdi safnaðarfólkið Mörtu „'til reynslu næstfylgjandi ár“. Skömmu síðar fór sóknar- prestur að Finnabæ, þuldi yfir konunni fyrirmæli Móselaga um líkþráa sjúklinga og bauð henni án vægðar að dveljast fjarri heim- iii sínu næstu ellefu mánuði. Var hún nauðbeygð til að kveðja allt | sitt skyldulið og hafast ein við i litlum kofa drjúgan spöl frá bæn- um. Þá mátti hún ekki hlýða messu, nsma hún sæti í holds- veikrabekknum undir vesturgafli } kirkjunnar og héldí sig frá öðru fólki. Árið 1649 var Marta enn dæmd til reynslu, og svo hljóðar einnig dómurinn árið 1650, en fjórða febrúar 1651 skrifar pró- fasturinn, að „húsfrú Marta í / T t M I ftl N — SUNNUDAGSBLAÐ 901

x

Tíminn Sunnudagsblað

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn Sunnudagsblað
https://timarit.is/publication/301

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.