Tíminn Sunnudagsblað - 25.08.1968, Blaðsíða 14

fyrsti prtritarinn ;ar Jónas Jónas-
son, bróð:r Sigtryggs. Hann hóf
prentnám á Akureyri árið 1870 hjá
Birni Jónssyni, en fluttist til Kan-
ada að námi loknu Undir handar-
jaðri Jónasar hóf Bergvin nám,
eins og áður segir.
Eftir að Franmri leið, virtust
Ný-íslendingar hafa lagt árar bát,
a.m.k.' í biii, nema hvað út kem-
ur 1879 41manak fyrir íslendinga
í Vesturheimi um árið 1880 Það
er fvrst árið 1893, afc þeir hefi-
ast handa á ný, og gefa þá út
trúmálarit, Dagsbrún, sem lifir í
þrjú ár. ÍJtgefendur voru séra
Mágnús J Skaftason og Gísli M.
Thompson prentari Næst er út-
gáfa fyrsta skemmti- og fræðirits
ins vestan hafs, Svöfu og er Gísli
útgefandinn Var hann jafnframt
nitstjóri þess. Það var mánaðarrit,
og komu út af því sex árgangar
(1895—1904). Arið 1897 hefur
Gísli útgáfu nýs hálfsmánaðar-
blaðs, sem hann hélt úti í þrjú
ár, og er hann ritstjóri þess. Nefnd
>st það Berg-málið, og var aðallega
f-réttablað' Gísli M. Thompson hef-
ur verið maður afkastamikill, því
hann er samtímis prentsmiðju-
stjóri, prentari og ritstjóri tveggia
blaða.
Nú kemur eyða í útgáfustarf-
semina í bili, eða til ársins 1903,
að stofnað er fyrsta í-slenzka jafn-
aðarmannablaðið Nefnist það Bald
ur, og er vikublað Verður það
harla langiíft, lifir í sjö ár, og
bersj við höfuðkempurnar í stór
borginni um vin a-Idirnar, er par
átt víð Heimskrinjlu og Lögberg,
sem þá eru í blóma aldurs'-síns,
og gefin eru út við vaxandi vin-
sældir. Baidur þót-ti prýðilega rit-
aður, en frágangi mjög ábótavant.
Ritstjóri var Einar Ólafsson úr
Firði í Mjóafirði, en að honum
látnum séra Jóhann P Sólmunds-
son „vitmaður mikill og mikill
Ný-íslendingur “
Þegar Baldur hættir að koma út,
stofnar Gísli P. Magnússon prent-
ari nýtt vikublað, Gimlung, og var
hann lengstum ritstjóri þess. Giml-
ungur kom út í hálft annað ár,
filutti frétcíi og sveitarmál. — Þar
með lýkur útgáfu íslenzkra blaða
og tímarita í Nvja-íslandi, þau
urðu ekki færri en átta á árabil-
inu 1877—1910.
Víkur nú söguuni til Winnipeg
og staðnæmzt við árið 1883. Borg-
In er þá í-örum vexti vegna undan-
gen-ginna „góðæra“ sem járnbraut-
arlagnimgín mikla, frá hafi til hafs,
olli. Lóðir og lendur ganga kaup-
um og sölum og jafnvel nokkrir
íslendinganna í hinni ört vaxaadi
borg verða „loðnir u-m lófana“ t
„gullæðinu’‘, sem greip menn um
þessar mundir.
Metnaðarfullum íslendin gnm
varð eðlilega tíðrætt um blaðaát-
gáfu, og „sveið“ pndalok Fra-mfnra
í Nýja-klandi, eins og fyrr segir
Framkvæmair strönduðu þó ja:u-
an á fjárskorti. Einn var þó sá,
sem græðzt hafði allmikið fé, og
trúði á mátt sinn og me-gin í út-
gáfumálunum. Hann hóf því blaða-
útgáfu á eigin spýtur; lagði í þáð
alla sína fjármuni, sem síðan geaga
til þurrðar á rúmum þremur ár-
um, „og var búinn að sökkva ö"u,
sem hann átti, í >rirtækið,“ segir
Þ.Þ.Þ. í Vestmönnum Fyrsta tSlað-
ið koim út 5 maí 1883, en hið síð-
asta 4. júní 1886 Rlað þetta hlaut
nafnið Leifur og útgefandi var
Helgi Jónsson, talinn smiður góð-
ur, en ekki að sama skapi penna-
fær, skrifaði þó allar ritstjórnar-
greinar sjálflur Útgáfa blaðsins
virðist hafa verið rekin meir-a af
kappi en forsjá. „En þegar allar
ástæður eru sk-oðaðar ofan kjöl-
inn, þörf íslendinga að eignast
mál-gagn er tekin til greina, og
fórnfýsi þess manns er virt að mak-
legheitu-m, þá gleymast aðfinnsl-
urnar.“
„Prentarí Leifs var Jón Vigfús-
son Dalmann, frá Kleif í Fljótsdal.
Hafði hann -aldrei snert á því verki
fyrr, og geta kunnu-gir getið
þess nærri, hvaða áhlaupaverik það
hefur verið fyrir hann að setja
blaðið.“ Útlit blaðsin-s varð því ein-s
og efmi stóðu til, enda reið prent-
villupúkinn gandreið á siðum og
dálkurn blaðsins, eftir því sem
næst verður komizt Hinir við-
kvæmustu hótuðu Helga jafnvel
málsókn fyrir misþyrmingu á ís-
1-enzku máli
Jón V. Dalm-ann — eða Helgi —
lét sig hafa það, að taka setjara
„lærlimg“, Þorstein Pétursson að
nafni. Störfuðu þeir saman par til
yfir lauk, fyrst við Leif og síðan
við Heimskringlu, en hæt-tu báðir
prenfcstörfum, þegar fyrsta setning
arvélin var keypt að blaðinu, sem
mun hafa verið nálægt 1905 eða
1906.
í vordögum 1886 hefur fyrsta
íslenzka kirkjutímaritið göng-u sína
Vestanhafs Nefnaist það Samein-
ingin. Ber það sf að frágangi öll-
um, sem prentað hafði verið fyrir
Vestur-íslendinga Fyrstu þrjá ára-
tugina var hinn þjóðkunni kenni-
maður, scra Jón Bjarnason ritstjór
inn. Lögðu þó ýmsir merkir prest-
ar hionum lið fyrstu árin, m.a séra
Friðrik J. Bergmann En við and-
lát séra Jóns, 1914, tók séra Björn
B. Jónsson við titstjórninni, en
hann hafði verið meðritstjóri um
skeið. Auk séra Björns hafa fleiri
prestar lagt hönd á plóginn við ri-t-
stjórnina, en því miður er ek-ki
rúm til að rekja sögu þessa her-
skála trúmálarits Vestur-íslend-
inga eins og verðugt væri
Árið 1886 hefst saga H-eims-
kringlu, sem telja má, að staðið
haf-i óslftið í rúm áttatíu ár, þótt
síðustu árm hafi hún tengzt Lög-
bergi undir samheitinu Lögberg-
Hemskringla
Á þessum umbrotatímum berst
til Winipeg . sérkennilegur hug-
sjóna-maður, um marga hluti langt
á ndan sinni satr.tíð, er fellur illa
í farveg venjubundinna hátta —
sofandahátr. o-g kyrrstöðu samtíðar-
manna — og telja verður utan
garðs í íslenzku þjóðlífi, bæði
heima og heiman, þrátt fyrir af-
burðagáfur og hugsjónaeld Mað-
ur þessi er Frímsnn B Arngríms-
son, sem af fór’ fýsi og stórhug
leggur grunninn að íslenzkri blaða
mennsku \ estan hafs, sem hla-ut
að standa og bera ríkulegan
ávöxt. Við hlið Frímanns berst
fyrstu mánuðina annar afburða-
maðurinn, Einar Hjörl-eifsson. — Á
ýrn-su gengur fyrsta kastið, fjárha-g
urinn er í molum og tíð eigenda-
skipti. Að blaðinu ráðast samt á
næstu árum frábærir ritsnillingar
og gáfumenn. í þeim hópi er Gest-
ur Pálsson. skáld og rithöfundur,
sem verður ritstjóri 12 júní 1890,
en andast í ágúst 1891 Næst-ur
tók tið ritstjórninni Jón Erlends-
son Eldon, sem þá mun hafa v-er-
ið við nám í prentiðn, því hann
flytzt ekki vestur fyrr en 1888.
Sagt er um Jón, að hann hafi ver-
ið „miklum gáfurn gæddur, prýði-
lega skáldmæltur og í bezta lagi
ritfær, hafði ljósa sjón á því, sem
fyrir bar, og skarpan skilning.“
Jón var ritstjóri um eins árs bil,
því hann sá um útgáfuna síðustu
vikurnar sem úestur lifði, en
aldrei stóð nafn hans á blaðinu
Nú kemur Jón Ólafsson skáld til
sögunnar. Hann fór vestur um haf
1891, og gerðist þá meðritstjóri
Lögbergs, ásamt Einari Hjörleifs-
syni, en siðar einn um hríð Jón
stofnaði Öldina 7. ökt. 1891, og
hyggst geía út áreiðanle-gt blað.
638
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ