Tíminn Sunnudagsblað - 19.10.1969, Blaðsíða 4

JÓHANN HIALTASON:
Kríng um Tröllatungu
og Tröllatunguætt
;
i.
Fjarða me®tur í Sitrandasýslu er
Stei-nigríinisíijörðuir, þar sem Hrúta-
fjörður teil'st elkiki til sýslunmair
ne<ma að háOlfu, en hinn hetaing-
urinm til V e st u r-Ii ú rnav at n ssý siu.
Fjörðurinn er nær 30 kim á lengd,
en aðeinis um einn fjórði þess á
breidd, þar sem breiðast er og 3—
4 km eftir að kemur inn um Hólma
vik. Aðaistefna fjarðarins er í norð-
vesitur, þó að rnjósti og innsti hlut-
inn, fyrir innan Seiárodda, vísi í
bávestur. Fjöl þau, er að firðin
um liggja, eru hvergi sæbrött né
mij'öíg há, hvorki sumnan né norðan
megin fjarðar. Hæstir eru hinir
fornu fjaJllvegir sunnan fjarðarins,
Heiðarlbæjarheiði (601m) og Laxár-
diailstheiði (595m). Af einstökum
flj'ödum ber Bæjiarfelli (345m)
einma hiæst ,yzt á norðanverðu nes-
inu á milj Steimigrímisfjarðar og
Bjamarfjairðar, upp frá Bæ á Sels-
strönd.
Dr. Þorvaldur Thoroddsen segir
í Lýsingu íslands, að fjörðurinn
muini að mi'kflu ieyti hafa myndazt
við jarðsig, enda bendir gífurlegt
misdýpi og halli jarðlaga greini-
lega til þess. Er það eimna augljós-
aist á Seiiströndinni, norðan fjarð
ar, þar sem hver klettahjailinn við
anman liggur eims og skáborð út
og mdður til sjávar.
Utarfliega við fjörðinn að sunnan,
gengur Miðdalur suðvestur í fjaill-
lendið. Daflurinn er sléttur frá sjó
og bineiðuir neðan til, mneð liágum
undirMíðum, en djúpur og þröng-
ur er innar dregur. Þar eru fimm
bæir, Klúka og Gestsstaðir austan
Miðdailsár, en Heiðarbær, Miðdais-
gröf og Tindar vestan árinnar.
Litlu uitar á fjarðarströndinni er
bærinn Kirkjutoól, þar sem Mar-
gréf Þórðardóttir (Gaildra-Manga),
seinni kona séra Tómasar á Snæ
fjö'lum, kom loks fram synjunar-
eiði vegna galdraorðs, hinn 18.
. ágúst 1662.
í dalsmynninu vestan við árós
inn eru Heiðarbæjarmelar, sem
enda til vesturs við Húsavíkurkleif.
Kleifin er talin mjög merk í jarð
siöigulegiu tiiliti vegna jurtastein-
gervinga, er þar hafa fundizt. Á
ýmisum öðrum stöðum umtoverfis
fjörðinn hafa og komið í lijós stein-
gerðar trjáa- og jurtaleifar, sem
bera því vitni, að á fyrri jarðöld-
um hafi iriftot þar ádii'ka loftslag og
nú er suður við Miðjarðarhaf.
Fyrir innan Kleifina tekur við
aflilivíðáttumikið og ásött Mg'lendi,
með mýraisunduim og melholtum,
aMt inn fyrir Hrófá og suður til
hiedða. Þar skiptist fltágiendi þetta í
tvo dal, siem ganga lamgit suðvest-
ur í fjöilfli-n. Nefiniist eystri dalur-
udnn Tunigudatar, kenndur við
staðinn í Trölatungu, en Arn'kötta
dalur hinn vestri. Fjalflið á rnilli
dialanna er Tröilatunguiheiði, sem
ligigur suður tii Geiiradalis við Gils
fljörð. Var þar fyrr vörðuð leið og
rudd reiðgata, sem mú hefur ver-
ið uimtoætt að því marki, að bíl-
fær er um sumartímann. Ár falla
uim báða fyrrmeifndia dali, Arnkötlu
daflisá uim Arnkötludal og Tunguá
um Tungudafl. AMan-gt neðan dal
mynnainna samieinast árnar í eiitt og
hieitia eftir það Hróflá, út til sjávar,
Uppi við heiðarbrúnina heitir
Múli, en þaðan gengur lágur háls,
með halflandi bergtojöllum, nið-
ur tunguna á miHli ánna. í mynn-
uim dalanna eru smáfeH mörg, aur
hoilit og ásar með mýrasiundum á
mifl'li, er aflflt ti siamans þvergirð-
ir eiginl'ega mynn,i Tunigudals. Neð
an við holta og fellaþyrpinguna
stemdur landnámsbærinn Trölfla
tuinga, á öldóttu Mglendi við vest-
urbakJka Tumguár, um 5—6 fom frá
sjó. Þar sem áim rernnur í gegnum
feflilin, suðaustan við túnið, eru að
henni gljúfur mikifl og allbrikafleg.
Þar hafa foomið í ljós steingerðar
juirita'lieiifar, í hiviitu leirlagi undir
hamraveggnum og ndður við ár
straumiinn.
í Landnámu segir: „Sfeingríimur
nam Stein-grímsfjörð og bjó í
Trölfliatungu“. í öðrum sagniaritum
fornum er Steingrímis efoki getið,
svo að mér sé kunnmgt, utan einu
sinni í Þorgiilssögu og Hafliða, þ-ar
sem rakin er ætt Þorgils Oddason
ar. Á hvorugum staðnum er Stein-
grímur nefndur „trölfli“, eins og
m-enn h-afa heimskað sig á í seinmi
tíð, og mieir að segja k'Iínt þvi nafni
á fiiskiskip. Þegar me-nn á síðari
ölduim h-afa farið að kaíl'la land-
námsmanninn „trölla“, í munnmæl
um og ýkjusögnum, er það trú-
lega í fyrstu dregið af nafni jarð-
arinnar, Tröflllatungu. Síðar, þegar
sagnirnar um Steingrím fara að
hlaða uitan á sig Oig em orðnar að
hireinum lygisögum, þá er f-arið að
FYRSTI HLUTI FRÁSAGNAR
820
T I M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ