Tíminn Sunnudagsblað - 19.10.1969, Page 5

eigna hionum ýmsaji tröllskap. til
réttilæt'iingar á viðuirnefnimu.
Vafalaust ber jörðin nafn sitt af
hinu trölslega árgtjúfri, austan við
túnfótinn. Hefur það strax orðið
mönnuni minnissamt, ekki sízt
vegna þess, að dagsdagl'ega þurfti
yfir það að fara til mja.lta, þar
sem stekikuir, stöðull og beifiland
var austan rnegin ár. Hefur sro
veríð frá aldaöðli og jafnframt mjó
göngubrú yfir gljúfrið. Eru þess
fjöiinörg dæmi, að tröHsl'ðgt útlit
skapi stöðum nafn, svo sem Trólia
gil. Tröllafuss, Trölladvngja. Trölla
feil og svo fra'mivegis. Nokkrar
munumælasögur um landnáms-
manninn eru prentaðar í hjóðsög-
uim. Jóns Árnasonar. liklega fyrst
skráðar um miðja síðast liðna öld.
Máski eru þó enn einhverjar ó
skrásettar, en trúlega lítt merki-
legar og að mestu eða öllu leyti
gamall og nýr heilaspuni eins og
hinar. sem á bók liafa komizt. Sum
ar þessara sagna, sem við eitthvað
gætu haft að styðjast, eru um það.
hvar baug ilandnámsmannsins sé
að finna. Ailrniénnasta sögnin er sú,
að hann sé inn á Staðarfjalli á
Mettaiholti því, er lengj hefur heit-
ið Steingriimishaugur. Á Steingrím-
ur að hafa mælt svo fyrir, að þar
skyldi hann heygja. sem víðast sæi
frá um landnámið og á skipaleið-
ir um fjörðinn, því að þau skip
kvað hann eigi farast mundu, er
hann liti 'Sjónum frá haugi sínum.
Ekki sér þó af hauginum á Tröflla-
tunguland og varla á fijöll í ná-
flægð þess, flieldur aðeins yfir Stað
ardal og fjörðinri innan ti'l, út að
Óskleif að siunnian og Reykjanesi
norðan fjarðar. í örnefni þessu og
munnmælum kann þó að vera fal-
in minning um það, að Steingrim-
ur hafi átt bú á Stað, sem á sögu
öld hét Breiðabólstaður, og annað
hi'tt, að þar h-afi verið höfuðhof i
heiðni, því að sunnan ár og gegnt
staðnum er enn örnefnið Hofstað-
ir, og hefur það landsvæði ávallt
legið undir Staðarkirkju. í Land-
námu er nefndur Þorvaldur aur-
goði, sennilega upp um og fyrir
1000, og talinn þriðji maður í bein
an karllegg frá Steingrími land-
nárosmanni. E'kki fara af honurn
neinar sögur, svo að kunnuigt sé,
og þ.ví ekki vitað, hvort hann lief
ur haf't héraðsstjórn um Stein
grimsfjörð eða v’íðar.
Mér finnst eitt og annað benda
til þess, að fyrsta kirkja héraðsins
hafi verið reist á Stað, ef til vill
sköui'niu eftir kristnitökuna, þótt
eigi sé hennar getið fyrr en um
1180 í þeim ritura, sem mér eru
kunn. Af elztu máldögum Staðar
kirkju (1274) virðist mega draga
þá áliýk'tún, að hún haifi þá um
langan aldur verið helzta kirkja
héraðsins. bæði að auðæfum og
prestsSkyld. Til dærnis á kirkjan
þá, auk hejimaistaðarins, einar sex
jarðir og tvær varpeyjar á Bjarn-
arfirði, þar var og tveggja presta
skyld og tveggja djákna. Allar
aðrar kiidkjur héraðsins voru mikl-
um mun fátækari og við enga
þeirra var nema einn heimilisprest
ur, en stunduim prestur og djákni.
Ekk-ert er nú hægt urn það að
segja, utan getgátur einar, hvort
aílkomenduir Steingríms landnáms
manns hafi byggt fyrstu kirkjuna
á Stað, þótt ékki sé það óhugsandi,
en á fliitt mlá minna, að finnmti
maður í karllegg frá Þorvaldi aur-
goða vair Oddur, sagnaritari og
munkur á Þingeyrum, Snorrason,
sem samdi Ólafs sögu Tryggvason-
ar á lat'ínu, uim 1190 að talið er.
í TröMatungu var Maríukirkja,
en auk þess héflguð Jóni postuia,
Þorí'áki biskupi og Margréti mey.
Annexía var á Felfli í Kollafirði.
Ekki verður nú með vissu um það
sagt, hvenær Tröllatungukirkja er
reist í fyrstu, en sjálfsagt eigi síð-
ar en um 1100, þegar landinu hef-
ur v-erið skipt í kirkjusáknir vegna
t'íundairila'ganna.
í kirknatali Páls biskups Jóns
sonar, frá því um aldamótin 1200,
er sögð kirkja í Tungu í Steingríms
firði og undir Felfli, það er Felfl í
Kollafirði. og hafa þær þá vitan
lega hvorugar verið nýjar af nál-
inni, ef svo mætti segja.
í kaþólskri kristni voru einn
ig tvær hálfkirkjur og ai
iig tvær hálfkirkjur og all
mörg bænahús í þessum sóko
um báðum. Fyrsti presturinn.
sem um gelur í Tröllatungu, er
Oddur Sveinsson, og er víst lítið
um fliann kunnugt nema nafnið eitt.
Þegar hann afhendir staðinn í
hendnr eftirmanns síms, 8. júní ár-
ið 1486. segir svo i ufhendingar-
skránni:
„Svo mik'Li'r peningar voru stað
arins í Tungu í Steingrímisfirði, þá
séra Jón HáM'órsson tók við, e.n
séra Oddur Sveinsson afhenti: í
Háímavík, sfærsfa kauptúnlð í Strandasýslu, séS frá sjá.
32 fl
f í M I N N — SUNNUÐAGSBLAB