Tíminn Sunnudagsblað - 24.10.1971, Síða 10

grænu laufi. Hugmyndin um
helga lunáí er fjarlæg kristileg-
um hugsunarhætti. í margar aldir
hafa kristniboðar keppzt við að
höggva niður helgilundi manna,
sem aðhylltust önnur trúarbrögð
en þeir, af því að þessir lundir
voru tákn dularfulls máttar í
náttúrunni og hjáguðadýrkun að
bera fyrir þeim lotningu. Að trúa
á stokka og steina — það var fyr-
irlitlegt.
Við umgöngumst náttúruna í
samræmi við skilning okkar á
stöðu mannsins í umhverfi sínu.
Við girðum ekki fyrir náttúru-
spjöll og mengun umhverfis með
meiri vísindum og meiri tækni, svo
fremi sem við finnum okkur ekki
ný trúarbrögð eða sníðum van-
kantana af þeim, sem höfum nú.
Hippin, hinir sönnu byltingár-
menn þessa áratugar, hafa sýnt
það með. áhuga sínum á Zen-
Búddatrúnni, að þau hafa hugboð
um þetta. Skilningur Zen-Búdda-
trúarmanna á sambúð manns og
náttúru er nokkurn veginn þver-
öfugur við það, sem kristnin hef-
ur kennt. En þess er að gæta, að
Zendómurinn hefur orðið fyrir
jafnmiklum áhri.'um af sögu Asiu
og kristindómurinn af evrópskri,
og þess vegna er hæpið, að hann
geti fest rætur á Vesturlöndum.
Kannski'getum við leitað á náð-
ir róttækasta trúspekings kristn-
innar síðan Kristur sjálfur var á
dögum: Frans frá Assisí. Ein-
kennilegast alls í sögu Frans er í
rauninni sú staðreynd, að hann
skyldi ekki borinn á bál og
brenndur eins og svo margir trú-
villingar um hans daga. Því að
hann var þó svo opinber trúvill-
ingur, að yfirmaður Fransiskus-
arreglunnar, heilagur Bonaven-
tura, reyndi seinna að afmá þau
spor, sem Frans hafði dýpst mark-
að.
Lykillim*. að réttum skilningi á
heilögum Frans er trú hans á mik
ilvægi auðmýktarinnar. Og þá
hafði hann ekki aðeins í huga
dyggð, sém einstaklingarnir ættu
að tileinka sér, heldur mannkyn
allt í heild sjálfur homo sapi-
ens. Frans reyndi að steypa manr,-
inum af þeim stóli, þar sem har.a
þóttist vera drottnari allrar aih
arrar sköpunar. í augum Frans
var iðni maursins ekki aðeins
predikun letingjum til sálubóta og
eldurinn táltn leitandi anda: Bróð-
ir Maur og bróðir Eldur lofuðu
skaparann með sínum hætti eins
og bróðir Maður átti að gera að
sínu leyti.
Söguritarar síðari tíma hafa
sagt, að Frans predikaði fyrir
fuglunum til þess að sýna von-
brigði sín yfir því, að mennirnir
vildu ekki hlusta á hann. Heimild-
ir eru samt engar um þetta. Helgi-
sögn er á þá leið, að Frans hafi
fengið fuglana til þess að vegsama
guð. Þeir blökuðu vængjunum í
auðmýkt og sungu af fögnuði.
írskar helgisagnir greina oft frá
helgum mönnum, sem höfðust við
meðal dýra, en bak við þær frá-
sagnir býr iðulega sannfæringin
um vald mannsins yfir öðrum ver-
um. Um Frans var þetta öðru vísi
farið. í grennd við Gubbíó
í Appennínafjöllum hafðist við
grimmur úlfur. Frá því er hermt
í einni helgisögninni, að Frans frá
Assisí talaði til úlfsins og sann-
færði hann um það með fortölum,
að hann væri á villigötum. Úlfur-
inn iðraðist og var seinna grafinn
í helgum reit.
Það, sem Stevens Runciman
kallar „kreddu Frans um sál dýr-
anna“, var fljótlega afmáð. Það
getur vel verið, að þessi kenning
hafi vitandi eða óvitandi átt upp-
haf si;t á trúnni á endurholdgun,
sem var í góðu gengi meðal hrein-
lifnaðarmanna, svonefndu Kathar-
trúvillinga, er á þessum tíma
höfðust við á Ítalíu og Suður-
Frakklandi. Hefur það trúar-
atriði sennilega borizt til þeirra
frá Indlandi. Það er líka athyglis-
vert, að í kringum 1200 má finna
merki um trú á sálnaflakk, einn-
ig meðal Gyðinga, hjá svokölluðu
Kabbölum í Próvens, sem kenndu
meðal annars að sigra mætti hið
illa með góðsemi. '’Viðhorf Frans
frá Assisí til náttúrunnar var þó
ekki íþætt neinni trú á sálna
flakk. Ekki var það heldur, það
sem kallað myndi algyðistrú. Hug-
myndir hans um náttúruna byggð-
ist á því, að allt ætti sér sál og
að allt, hvort heldur var í dýra-
ríkinu eða jurtaríkinu, væri til
þess skapað að vegsama höfund
sinn, sem sjálfur holdgaðist, fædd-
ist I jötu og dó með þjáningu á
krossi i yfirjarðneskri auðmýkt.
Ég veit ekkert um, hvort sam-
tíðarménn mínir í Bandaríkjun-
um, sem standa hrelldir andspæn-
is umhverfismenguninni, eru þess
umkomnir að taka Frans Frá Ass-
isí sér til fyrirmyndar eða vildu
yfirleitt gera það. Hitt stendur
samt óhaggað, að geigvænlega nátt-
úruspjöll, sem spenna jörð alla,
eru ávöxtur stórbrotinna vísinda
og stórbrotinna tæknigetu, sem
eiga rætur sínar djúpt í sögu mið-
alda, sem og þeirri heimsskoðun,
sem Frans reis gegn á svo frum-
legan hátt. Sigurgöngu vísind-
anna og tækninnar í Vestur-Evrópu
skilja menn ekki réttilega nema
þeir hafi jafnframt í huga, hvaða
augum fólks vandist að líta
náttúruna í kringum sig. Það
er staðreynd að flestum virð
ist þetta viðhorf í litlum
tengslum við kristna trú. En
þeim skjátlast. Ekkert nýtt hug-
myndakerfi, sem grundvallargildi
hafi, hefur unnið bug á hinni
kristilegu heimsskoðun fram á
þennan dag. Og við munum verða
vitni r.ð vaxandi mengún og um-
hverfisspjöllum, unz við afneitum.
þeim þætti kristinna kennisetn-
inga, að jörðin sé eign mannanna
einna og sköpuð handa þeim ein-
um.
Frans frá Assisí ber hæst and-
legra byltingarmanna í vest-
rænni sögu. Hann taldi mannkyn-
ið eiga völ á nýjum, kristilegum
skilningi á sambúð manna og nátt-
úru. Hann reyndi að víkja til hlið-
ar þeirri hugmynd, að maðurinn
hefði ótakmarkaðan rétt til þess
að drottna yíir náttúrunni, og setja
í staðinn kenningu um rétt og gildi
allrar skepnu. Hann laut í lægra
haldi. Jafnt vísindi okkar sem
tækni eru svo gegnsýrð af kreddu-
bundnu drambi kristindómsins
andspænis náttúrunni, að þaðan er
engrar vægðar að vænta, nema
meira komi til. Þar sem kröggur
okkar eiga, ef nógu djúpt er
skyggnzt, rætur í trúarbrögðun-
um, verður lausnin einnig að vera
af þeim toga, hvort sem svo er
látið heita eða ekki. Við verðum
að gerhugsa og gagnrýna hug-
myndir okkar um það, hvers kon-
ar fyrirbæri við sjálf erum. Hinn
upprunalegi, trúrækilegi, en trú-
villublandni skilningur Frans-
iskusarmunka á sjálfstæðum grið
rétti náttúrunnar er vegvísir til
réttrar lausnar.
Ég sting upp á því, að Frans frá
Assisí verði verndardýrlingur um-
hverfisfræða og náttúruhagfræði.
778
ItMINN — SUNNUDAGSBLAÐ