Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.2003, Blaðsíða 5

hugun reyndust þar átta hreindýrstarfar á beit,
en hreindýr fara sjaldan vestur fyrir Kreppu.
Höfðu þeir gætt sér á hvönnunum og sýnilega
þótt topparnir bestir. Ekið var upp á Kreppu-
hrygg. Lindakvísl rennur milli hans og Linda-
hrauns og öðru hverju sló á hana sólarbirtu.
Kreppa rennur hins vegar austan megin. Við
skoðuðum útilegumannakofana. Er auðséð að
ekki var tjaldað til einnar nætur. Það staðfesti
líka hrúga af beinum, sem brotin voru til mergj-
ar. Völundur gekk með okkur að blásnum
hrossabeinum nokkru vestar í svörtu, nöktu
hrauninu. Þau eru talin kveikjan að sögunni
Heimþrá um hryssuna Stjörnu eftir Þorgils
gjallanda, en þeir landleitarmenn fundu kofana í
hraunjaðrinum og hrossabeinin. Síðan var ekið í
Kverkfjöll. Lengstu ölduna, sem við ókum með,
uppnefndum við „Lönguvitleysu“. Nú vorum við
komin í sólskinið, sem við höfðum séð framund-
an. Sigurðarskáli, sem er Völundarsmíð, stend-
ur undir Virkisfelli. Við biðum ekki boðanna í
bjartviðrinu og héldum á Virkisfellið. Þaðan var
stórkostlegt útsýni norður Kverkfjallarana.
Biskupsfellið var ögrandi austan megin og
gengum við líka á það. Fannir voru milli
fjallanna. Tvíhyrna, sem Pálmi Hannesson kall-
aði Arnarfell, var mjög formfögur frá þessum
sjónarhóli og í þessari birtu var eins og örn
breiddi út vængi sína. Kverkjökull skein við
sólu.
Á bakaleiðinni námum við tvær staðar á Virk-
isfellinu og biðum þess hugfangnar að þoku-
slæða leystist af vestari fjöllunum. Tröllkerling
ein barmmikil og lærastór horfði mót Kverkinni
eins og við, en skínandi Dyngjujökullinn og Jök-
ulsá voru vestan hennar (mynd 3). Við ætluðum
samt ekki að verða að steini vegna kynngi öræf-
anna eins og hún. Notalegt var að koma í hlýjan
skálann og matast. Á morgun var hátíðisdagur.
Þá átti að ganga á Kverkfjöll og skoða Hvera-
dalinn, hæsta og eitt af mestu háhitasvæðum
landsins, eitt af undrum veraldar.
Gengið á Kverkfjöll
Við byrjuðum daginn með að sjá hvar áin
Volga rennur út úr íshellinum. Ekki þótti óhætt
að fara inn í hellinn. Síðan héldum við í sólskin-
inu upp á jökulinn, sem var greiðfær þetta sum-
ar. Fórum síðan út á fönnina, sem í seinni tíð
hefur verið kölluð Langafönn. Farið var að öllu
með gát. Markmið fararstjóranna var að allir
kæmust hressir upp. Sumir fóru í „taktinum
sextíu“; sextíu skref, stoppað og andað djúpt.
Þegar við komum hærra bar Snæfell við yfir
jökultungu Brúarjökuls. Við komumst á hrygg-
inn norðan við hvel Vatnajökuls, þar sem Jökla-
rannsóknarfélagið reisti skála 1977. Hvera-
svæðið og næsta umhverfi er síbreytilegt.
Austan megin var aðeins stutt niður í ketilsigið,
sem var fullt af ís og snjó og aðeins lítill pollur á
snjóþekjunni, en lágir íshamrar að suðaustan.
Lónið vestan megin var lagt sléttum ísflekum og
glitti í grænt vatn milli þeirra og við hvera-
röndina. Móbergshóll bræðir af sér austan lóns-
ins. Sumir fóru niður í Hveradalinn, sem kraum-
aði í, en aðrir gengu með brúnum. Hverdalurinn
mun vera á misgengi, sem gengur undir
Dyngjujökul. Á gervitunglamyndum má greina
á þessu svæði tvær sporöskjulaga öskjur um 8
km á lengd en 5 km á breidd. Sólin hélt áfram að
gæla við okkur og líka við snjóinn og sukkum við
í þegar við héldum yfir fönnina í átt að Kverk-
inni. Á hamrafluginu blasti við stórkostleg sýn
hátt yfir skriðjöklinum. Á leiðinni niður hvíld-
umst við á skeri þar sem sá yfir jökultunguna,
Kverkfjallarana, Upptyppinga og Herðubreið
(mynd 4). Við fórum aftur út á jökulinn.
En ævintýrið var ekki úti. Allt í einu komum
við að miklum svelg í jöklinum, gæti hann hafa
verið 5–6 m í þvermál. Bönd voru sett á þá, sem
voru svo djarfir að fara fram á brún. En ekkert
sást nema ísveggurinn, sem smálænur runnu
niður eftir, og gínandi botnlaust gap. Einhver
var að hita upp í neðra. Gæti þetta verið gapið,
sem Ómar Ragnarsson horfði upp um er hann
skreið manna lengst inn í íshellinn? Eftir kvöld-
verð fórum við út til að njóta öræfakyrrðarinn-
ar. Þá var kvöldroði yfir fjallahringnum; Trölla-
dyngju, Dyngjufjöllum, Herðubreið og
Upptyppingum.
Á Brúaröræfum
Næsta dag lituðumst við aftur um í Hvanna-
lindum, en nú við Lindakeili, sem sumir gengu á.
Líka var áð í Kreppuhrauni og við Kreppubrú.
Nú var bjart yfir fjalladrottningunni Á leiðinni
sáum við fjallabílinn, sem við höfðum haft sam-
flot með, stefna til byggða handan Jökulsár. Við
beygðum hins vegar til suðurs í átt til Brúar-
dala. Stefnan var tekin á Fagradal í 600 m hæð.
Lýsing Pálma Hannessonar á dalnum í „Frá
óbyggðum“ hafði heillað mig, en hann lýsir því
fjálglega, er þeir félagar riðu eftir vikurmelum í
átt til Fagradals sumarið 1933. Við horfðum yfir
grösugan dalinn. Herðubreið ber við sjóndeild-
arhringinn handan dalsins og Jökulsár, en
Fagradalsfjall liggur að dalnum að suðvestan.
Við gengum niður í dalinn sunnan við gil eitt þar
sem lesa má jarðlagaskipan. Þegar Pálmi dvaldi
þarna mældi hann 50 cm vatnshæðarmun í
Kreppu frá morgni til kvölds, en Kreppa rennur
vestan dalinn norðanvert.
Grágæsadal, suðaustan undir Fagradalsfjalli,
gerðum við betri skil. Við borðuðum nestið okk-
ar í skjóli við skálann og gengum svo kringum
vatnið, sem ýmist er kallað Grágæsavatn eða
Kreppulón, sem er ekki réttnefni í dag. Kverká
rennur til norðvesturs sunnan við mynni dalsins
á leið sinni í Kreppu og flæðir stundum upp í
vatnið. Óðum við þar ána, sem fellur úr vatninu.
Austan megin í dalnum er dálítið gil, sem sum-
um fannst spennandi að klifra í. Framundan því
var eyri með eyrarrósabreiðu. Engar sáum við
gæsirnar. Í burtu var ekið eftir melöldum og
hryggjum vestan Hvannstóðsfjalla til Laugar-
valla. Gott tjaldstæði er í gamla túninu uppi á
flötum hjalla. Á Laugarvöllum var búið frá
1900–1906, heiðarbýli með harmsögu sína.
Gljúfrin miklu
Að morgni skyldi gengið í Hafrahvamma við
Jökulsá í Dal. Dagurinn var sá hlýjasti í ferðinni
og mældi forsjál kona 30° hita í skugganum. Við
stefndum í suður milli Lambafells og Meljarða-
fjalls. Eftir um 5 km göngu opnaðist jörðin fyrir
fótum okkar. Feiknalegt gljúfur Jöklu með
þverhníptum klettaveggjum þar sem lesa má
jarðsöguna. Hér eru Dimmugljúfur. Um 150 m
neðar sér á kolgráa Jöklu. Einn ferðafélaga okk-
ar sat lengi á bjargbrúninni og breiddi út faðm-
inn bergnuminn. (mynd 5)
Þig getur ekkert afl í heimi bundið
og enginn brýtur gígjustrenginn þinn.
Og hvenær verður meira og fegra fundið
en finna að ekkert bugar kraftinn sinn?
Þú hlærð svo frjáls að hlekkjum þúsund ára því hjá þér
vaggar frjáls hin minnsta bára
kvað Friðrik Hansen kennari (1891–1952) um
Jökulsá (sjá Gletting 12. árg. bls. 19). Við geng-
um norður með Jöklu í átt að Hafrahvömmum.
Við Magnahelli skrifuðum við nöfn okkar í
gestabók, sem kannski hefur ekki verið rétt-
mætt nema sem staðfesting á komu okkar að
Gljúfrunum miklu. Ekki skreið ég inn í hellinn.
Móleitar móbergsstrýtur og hamrar móta
landslagið, sem lækkar þarna og er mildara en
sunnar. Hvíldumst við vel og nærðumst, flat-
möguðum eða reikuðum um og undruðumst
hamravegg Geigsbjargs og kólgustrauma
Jöklu. Í brekkunni brosti bláin við okkur í
breiðu af ljónslappa. Á bakaleiðinni var dapur-
legt að sjá gróðurtorfurnar þar sem áður var
Brúarskógur. Þegar komið var á Laugarvelli
var gott að baða sig í volgum læknum. Við þurft-
um hins vegar að leggja okkur að klettaveggn-
um og standa með fæturna í kaldri ánni. Nú hef-
ur mannshöndin tekið í taumana og fín sturta
fellur fram af klettabríkinni og það áður en læk-
urinn rennur í ána.
Næsta morgun, tólfta ágúst, var ferðinni heit-
ið að Snæfelli. Leiðin lá upp á Háls og síðan nið-
ur í Laugarvalladal og upp í Múla. Heldur sótt-
ist ferðin seint og fórum við því úr bílnum og
gengum. Þá lærði ég að meta gamalkunnan
ljónslappann, sem óx í stórum brúskum milli
rofabarða. Það getur komið sér vel að vera óæt-
ur. Laugarvalla- og Reykjará, eins og hún heitir
eftir að Fiskidalsá rennur í hana, liðaðist fag-
urlega um grænar grundir.
Snæfell
Við Brú var haldið inn Hrafnkelsdal. Við ók-
um inn þennan gróskumikla kjarrivaxna dal.
Við fórum úr bílnum smástund áður en við lögð-
um á Ytra-Kálfafell. Grænn varstu dalur. Belg-
ísku hjónin, sem með okkur voru, tíndu sveppi,
sem þau steiktu um kvöldið í Snæfellsskála. Þau
hlytu að vera orðin matarlítil vesalingarnir!
Næsta morgun var haldið á Snæfell hefðbundna
leið. Fórum skriður, fannir og yfir smájökul.
Þegar við áttum eftir smáspöl á tindinn komum
við upp í hraglanda. Blessuðum hollensku stúlk-
unum tveimur, ferðafélögum okkar, fannst við
skrýtin að halda áfram, en þær eru heldur ekki
aldar upp við „Sjáið tindinn! Þarna fór ég“. Þeg-
ar við töldum okkur vera á tindinum í 1.833 m
hæð höfðum við ekkert að mynda nema hvert
annað. Stutt reyndist í uppstyttu á leiðinni niður
og gekk ferðin vel. Ekki var veðrið neitt sam-
bærilegt við það, sem Sveinn Pálsson hreppti á
Snæfelli 3. sept. 1794. Veðurofsinn reif upp freð-
inn skara og svipti nýrri baðmullarnátthúfu af
Sveini! Urðu þeir félagar að grafa sér holu til
skjóls og komust ekki á tindinn. Þeirra beið
heldur ekki vist í hlýjum skála eins og okkar.
Sveinn lætur samt ekki hjá líða að mæra útsýn-
ið, sem hann sagði ákaflega fagurt. Næsta dag
ók bíllinn okkur yfir kvíslar Grjótár. Við ætl-
uðum að ganga kringum Snæfell, hæsta stak-
stæða fjall landins, sem nú í seinni tíð er orðið
ennþá meira spennandi vegna þess að jarðvís-
indamenn efast um að það sé kulnað. Fyrsti án-
ingarstaður okkar var gegnt Sandvatni í Vatns-
dal. Gangan var þægileg, en því miður teygði
Austfjarðaþokan sig yfir til okkar þegar á leið
og þá sáum við aðeins tárvot strá við fætur okk-
ar. Sunnan Snæfells gengum við upp úr þokunni
í Þjófadölum með sínum dýjamosabreiðum.
Sumarið 1980 gengum við í góðu skyggni á
syðsta Þjófahnjúkinn. Þá skinu Eyjabakkajök-
ull og Brúarjökull við okkur.
Draumur sem rættist
Einn ferðafélaganna sagði að sig hefði lengi
dreymt um að ganga niður í Fljótsdal. Hug-
myndinni var tekið fagnandi. Við vöknuðum í
glaða sólskini og lögðum af stað með bílnum. Ási
ók okkur út á mel milli Nálhúsahnjúka og
Sauðafells. Við gengum um græna bala Sauða-
draga og stikluðum kvíslina, sem fellur í Laug-
ará. „Hér andar guðs blær og hér er ég svo
frjáls.“ Mikið var gott að hafa mólendið undir
fæti. Héldum við út á Sauðafellsflóa með fífu-
tjörnum suðvestan við Laugarfell (mynd 6). Við
litum öðru hvoru til baka. Skýjaslæða á Snæfelli
hvarf fyrir geislum sólar.
Völundur bauð okkur að fara upp í hlíðar
Laugarfells, við gætum jafnvel séð hreindýr. Ég
tók þessu boði. Af Laugarfelli sáum við Stafa-
fellsfjöll, inn á Vatnajökul, yfir Eyjabakka, Jök-
ulsá í Fljótsdal og úða frá fossum hennar. Er við
komum lengra sáum við hjörð hreindýra á beit
við fjallsræturnar. Á mynd, sem ég tók, taldi ég
105 dýr. Því miður kom styggð að dýrunum áður
en ég næði nærmynd. Ég sneri mér við, er ég
var komin af fellinu. Dýrin fetuðu sig eftir hæð-
ardragi og bar við hvítan jökulinn.
Við áttum stefnumót við félaga okkar við
Laugarkofa. Þeir höfðu áður dáðst að Slæðu-
fossi í Laugará og voru nú í heitu fótabaði.
Gamli gangnakofinn stóð uppi þótt hrörlegur
væri. Mér sýnist að við höfum haldið sömu leið
og Þorvaldur Thoroddsen forðum eftir brúnum
Norðurdals niður í Fljótsdal. Stikluðum smá-
læki og nutum veðurblíðunnar og náttúrunnar.
Við sáum neðstu fossa Jökulsár í Fljótsdal, en
flestir þeirra njóta sín þó betur austan megin.
Töldu félagar mínir mig í lífshættu þegar ég fór
niður bratta gróna brekku að mynda Ytri-Gjög-
urfossa. Þetta var áður en ég eignaðist hana
Skriðubjörgu, stafinn minn góða. Myndaæðið
hleypur stundum með mann í gönur. Einir 15
fossar, 3–30 m háir, eru í ánni frá Eyjabökkum
niður að Kleif. Við hvíldum okkur í graslendinu
áður en við héldum niður í Kleifarskóg og horfð-
um upp dalinn. Í geislum síðdegissólar sáum við
Jökulsá eins og silfurstreng með sínum mörgu
fögru fossum. Að baki bar Snæfell við himin. Við
vildum halda sem lengst í þessa sýn. Á Kleif var
fólk að heyja.
Það stóð á endum að bíllinn renndi í hlað þeg-
ar okkur bar að. Við höfðum gengið um 23 km
meðan þau hin höfðu setið í bílnum 180 km. Við
tjölduðum í Atlavík og Völundur hvarf til síns
heima. Nokkur okkar, sem vorum í gönguferð-
inni, héldum upp á daginn með því að borða
saman. Ferðafélagi, sem var kokkur, tók að sér
eldamennskuna. Niðursuðuvörur; pylsur, fisk-
bollur, saxbauti og nautakjöt, – allt var sett í
einn pott. Maturinn rann ljúflega niður. Þessi
dýrðardagur yrði lengi í minnum hafður. Nú var
aðeins heimferðin eftir með ferð yfir Öxi og næt-
urdvöl í Skaftafelli.
Að morgni kom Völundur og kvaddi okkur og
við þökkuðum fyrir yndisdaga í óbyggðum. Við
horfðum til Snæfells: „Sjáið tindinn! Þarna fór
ég.“
Höfundur er læknir og náttúruunnandi.
Mynd 4. Horft yfir Kverkjökul.Mynd 3. Á Virkisfelli.
Mynd 6. Horft yfir Sauðafellsflóa. Snæfell í baksýn.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 11. JANÚAR 2003 5