Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.2003, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. FEBRÚAR 2003 3
Í
ORRAHRÍÐ undanfarinna vikna um
það hvort koma eigi Saddam Huss-
ein Íraksforseta frá völdum með
hervaldi hefur mikið verið rætt um
hversu mikil ógn mannkyninu stafar
af Íraksforseta. Einng er rætt um þá
vá sem óbreyttir borgarar Íraks
standa frammi fyrir verði af innrás
Bandaríkjanna. Það gleymist hins vegar oft
í umræðunni að fjalla um þá ógn sem borg-
urum Íraks stafar af eigin stjórnvöldum.
Þjóðarleiðtogum heimsins ber ekki sam-
an um hversu mikil hætta heiminum stafar
af forseta Íraks og ríkisstjórn hans. Banda-
ríkjastjórn bendir ítrekað á að Íraksstjórn
framleiði efnavopn, hafi tengsl við hryðju-
verkahópa og geri allt til þess að framleiða
gereyðingarvopn til að beita gegn umheim-
inum. Vesturlandabúum sem og öðrum
jarðarbúum stafi augljós hætta af einræð-
isherranum í Bagdad. Mörg ríki eru á sömu
skoðun og Bandaríkin og telja brýna nauð-
syn á að koma Íraksforseta frá völdum til
að bjarga heiminum frá frekari hryðju-
verkaárásum og einstaka ríkjum frá beinni
innrás Írakshers.
Stór hópur þjóðarleiðtoga er hins vegar
á öðru máli og telur að heimurinn standi
ekki frammi fyrir slíkri ógn af valdasetu
Saddam Husseins. Allt beri að gera til að
koma í veg fyrir stríð. Það megi gera með
samningum við Íraksstjórn og öflugu
vopnaeftirliti á vegum Sameinuðu þjóð-
anna í Írak. Þannig megi koma í veg fyrir
vopnuð átök og blóðsúthellingar. Saddam
Hussein geti setið áfram við völd undir
ströngu eftirliti Sameinuðu þjóðanna sem
tryggi að mannkyninu stafi ekki hætta af
einræðisherranum.
Það má vel vera að takmarka megi veru-
lega þá ógn sem umheiminum stafar af
valdhöfunum í Írak. Það má jafnvel draga
nær alveg úr ógninni með því að þjarma
nógu rækilega að Hussein með vopnaeft-
irlitssveitum og strangari landamæra-
gæslu. En hverjum stafar í raun mest
hætta af Íraksforseta og stjórnarstefnu
hans? Hverjir hafa mátt þola mesta áþján
af hans völdum?
Ríkisstjórn Íraks undir forystu Saddams
Husseins hefur í fjölda ára staðið fyrir
fjöldaaftökum, efnavopnaárásum og pynt-
ingum á eigin borgurum. Þúsundir borgara
hafa verið fangelsaðar fyrir stjórnmála-
skoðanir sínar og ekki er vitað um afdrif
fjölda fólks. Um þetta verður ekki deilt.
Sannanir liggja fyrir. Fjöldi fólks getur
borið vitni um þetta og myndir eru til af
hörmulegum afleiðingum eiturvopnaárása
Husseins. Almenningur lifir í stöðugri ógn
af eigin stjórnvöldum.
Allt þetta framkvæmir Íraksforseti í
skjóli fullveldis Íraks innan skilgreindra
landamæra. Alþjóðasamfélagið er byggt
þannig upp að það hefur litla raunverulega
möguleika á að spyrna við fótum og stöðva
blóðbað innan landamæra fullvalda ríkis.
Ríki, alþjóðastofnanir og mannréttinda-
samtök hafa í fjölda ára reynt að vekja at-
hygli á þeirri ógnarstjórn sem ríkir í Írak
og hvatt ráðamenn til að snúa af þessari
braut. Sannanirnar liggja fyrir en það hef-
ur engan árangur borið að telja Íraks-
forseta hughvarf. Írakar búa við sömu ógn-
arstjórnina jafnt sem áður.
Hversu lengi á að horfa upp á það að
ráðamenn ríkis myrði, pynti og fangelsi
borgara sína? Hversu langt þurfa ráða-
mennirnir að ganga til þess að alþjóða-
samfélagið grípi inn í og stöðvi morðóða
einræðisherra? Evrópubúar horfðu upp á
útrýmingarbúðir og fjöldamorð, svo að
segja í eigin túngarði, í Júgóslavíu, án þess
að aðhafast nokkuð sem stöðvaði morðin
um nokkurra ára skeið. Sameinuðu þjóð-
irnar brugðust borgurum Bosníu-
Hersegóvínu gjörsamlega fyrstu ár stríðs-
ins og íbúum Kosovó var ekki komið til
bjargar fyrr en þúsundir höfðu fallið í val-
inn fyrir hervél Milosevic. Það að fara í
stríð er hörmulegur kostur. Það sem stend-
ur hins vegar upp úr er að innrás Banda-
ríkjanna og Evrópuríkja í Júgóslavíu
stöðvaði áralöng fjöldamorð Milosevic og
samverkamanna hans.
Ógnarstjórninni í Afganistan var heldur
ekki komið frá völdum nema með hervaldi.
Það var að vísu ekki fyrr en að Bandaríkja-
mönnum og öðrum Vesturlandabúum staf-
aði bein hætta af ríkisstjórn Afganistan að
henni var steypt af stóli. Umheiminum virt-
ist vera meira annt um að vernda fornar
styttur höggnar í stein heldur en að stöðva
síendurteknar aftökur á hverjum þeim sem
talibönunum voru ekki þóknanlegir. Rík-
isstjórninni var þó eigi að síður komið frá
völdum að lokum.
Það er frumskylda hverrar ríkisstjórnar
að tryggja öryggi borgara sinna. Aðgerðir
forystumanna Bandaríkjanna og Breta
gegn Írak miða að því að vernda eigin
borgara. Skriðdrekar og hermenn með al-
væpni á flugvöllum Bretlands eru ekki sett-
ir þar til skrauts. Almenningur í Evrópu
skynjar hins vegar ekki beina hættu af að-
gerðum Íraksstjórnar sem og stór hópur
Bandaríkjamanna. Það er skiljanlegt því að
voðaverk Íraksforseta beinast fyrst og
fremst gegn eigin borgurum.
Íraksstjórn er ekki eina ríkisstjórnin
sem kúgar, pyntir og myrðir eigin borgara
en það að við getum ekki komið öllum til
bjargar réttlætir ekki aðgerðaleysi í garð
hennar. Það er ekki hægt að skjóta sér
undan þeirri ábyrgð að koma borgurum
Íraks til hjálpar með því að vísa til þess að
við komum ekki ríkisstjórn Kína og Sim-
babve frá völdum.
Er okkur kannski alveg sama um ógn-
arstjórnina í Írak á meðan við lifum í vel-
lystingum og upplifum ekki beina hættu af
einræðisherranum í Bagdad? Erum við ef
til vill hrædd við stríð vegna þess að þá
stendur okkur fyrst alvöru ógn af Íraks-
stjórn? Hversu langt þarf Íraksstjórn að
ganga gegn eigin borgurum til þess að það
sé réttlætanlegt að koma henni frá völdum
með vopnavaldi?
Það er borgurum Íraks sem stafar mest
hætta af Saddam Hussein. Vopnaeftirlits-
sveitir Sameinuðu þjóðanna munu ekki
koma þeim til bjargar. Þær bjarga ef til vill
einhverjum Vesturlandabúum frá því að
verða fyrir barðinu á hryðjuverkaárásum
og nágrönnum Íraka frá því að verða fyrir
innrás en vopnaeftirlit mun ekki breyta
ógnarstjórn Íraksforseta. Hversu lengi eig-
um við að sætta okkur við það að horfa upp
á Saddam Hussein murka lífið úr saklaus-
um borgurum?
HVERJUM STAF-
AR MEST HÆTTA
AF SADDAM
HUSSEIN?
RABB
B A L D U R Þ Ó R H A L L S S O N
baldurt@hi.is
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
8 . T Ö L U B L A Ð - 7 8 . Á R G A N G U R
EFNI
JÓNAS HALLGRÍMSSON
VÍSUR ÍSLENDINGA
(HLUTI)
Hvað er svo glatt sem góðra vina fundur,
er gleðin skín á vonarhýrri brá?
Eins og á vori laufi skrýðist lundur,
lifnar og glæðist hugarkætin þá.
Og meðan þrúgna gullnu tárin glóa
og guðaveigar lífga sálaryl,
þá er það víst, að bestu blómin gróa
í brjóstum, sem að geta fundið til.
Það er svo tæpt að trúa heimsins glaumi,
því táradöggvar falla stundum skjótt,
og vinir berast burt á tímans straumi
og blómin fölna á einni hélunótt. –
Því er oss best að forðast raup og reiði
og rjúfa hvorki tryggð né vinarkoss,
en ef við sjáum sólskinsblett í heiði
að setjast allir þar og gleðja oss.
Látum því, vinir, vínið andann hressa
og vonarstundu köllum þennan dag,
og gesti vora biðjum guð að blessa
og best að snúa öllum þeirra hag.
Því meðan þrúgna gullnu tárin glóa
og guðaveigar lífga sálaryl,
þá er það víst, að bestu blómin gróa
í brjóstum, sem að geta fundið til.
Jónas Hallgrímsson (1807–1845) var skáld og náttúrufræðingur.
hefur komið víða við í íslenskum tón-
listarheimi á löngum ferli. Bergþóra
Jónsdóttir ræðir við hann um ferilinn
og viðhorf til tónlistarinnar.
Þórir Baldursson
Dreyfusmálið
vakti gríðarlegar deilur í Frakklandi um
aldamótin 1900 og langt fram eftir síðustu
öld. Björn Teitsson rifjar upp málið í tilefni
af því að hundrað ár eru liðin síðan Émile
Zola lést í húsbruna sem ýmsir töldu af
manna völdum en hann tók afgerandi af-
stöðu gegn ríkisvaldinu í máli Dreyfusar.
Ilyia Kabakov
er rússneskur myndlistarmaður sem á
merkilegan feril að baki. Halldór Björn
Runólfsson segir frá list hans sem meðal
annars fjallar um þjóðfélagskerfið sem
listamaðurinn lifði við í Sovétríkjunum.
hefur vakið athygli fyrir kraftmiklar bæk-
ur um íslenskt samfélag. Þröstur Helgason
ræðir við hann um nýja skáldsögu hans, Ísr-
ael – saga af manni, og afstöðu hans til
skáldskaparins og samtímamenningar.
Stefán
Máni
FORSÍÐUMYNDIN
er af verki rússneska myndlistarmannsins Ilyia Kabakov, „Rauða skrúðhús-
inu“ sem stóð eins og pagóða að baki rússneska skálanum á Feneyjatvíær-
ingnum 1993. Grunnflöturinn tók mið af hinum fræga, svarta ferningi í mál-
verki Malevich frá 1915. Áleitin tónlistin eftir Vladimir Tarasov sem barst úr
gjallarhornum skrúðhússins var til þess gerð að draga athyglina frá óreið-
unni í sjálfum rússneska skálanum.