Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.2003, Síða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. FEBRÚAR 2003
Þ
EGAR undirritaður var staddur í
Ujazdowski-höllinni í Varsjá í
sumarlok – en þar er að finna veg-
legasta samtímalistasafn Pólverja
– varð honum starsýnt á merki-
legt samvinnuverkefni tveggja
ágætra listamanna, þeirra Ilya
Kabakov og Joseph Kosuth.
Verkið samanstendur af tveim röðum af alls
konar borðum – mest þó eldhúsborðum – með
stólum hvorum megin. Það ber titilinn „The
Corridor of Two Banalities“ – Gangur tvenns
konar lágkúru – og var fyrst sýnt yfir vor- og
sumarmánuðina 1994, áður en það varð hluti af
frábæru safni Miðstöðvar samtímalistar í Ujaz-
dowski. Það fer vart framhjá gestum að verkið
er táknmynd járntjaldsins sem til skamms tíma
deildi Evrópu í austur og vestur. Það var sýn-
ingarstjórinn Milada Slizinska sem leiddi saman
hesta þessara tveggja listamanna og hlaut fyrir
verðskuldað lof hins alþjóðlega listsamfélags.
Bandaríski listamaðurinn Kosuth kaus að
mála allar borðplöturnar sín megin stálgráar,
svo hvítir prentstafir setninganna sem hafðar
eru eftir frægum andans mönnum, lífs eða liðn-
um – þar meðtöldum stjórnmálamönnum – njóti
sín sem best á pólsku og ensku. Þarna er að
finna margt „gullkornið“, svo sem eftir Nikita
heitinn Krúsjoff: „Ef tíu til tólf ungverskir rit-
höfundar hefðu verið skotnir á réttu augnabliki
hefði aldrei komið til uppreisnar.“
Mörg af slíkum gullkornum Charles heitins
de Gaulle eru hreint frábær, svo sem: „Þar sem
stjórnmálamaður trúir aldrei því sem hann seg-
ir sjálfur verður hann alltaf jafnhissa þegar aðr-
ir trúa því.“ Eftir Ronald Reagan er haft um
Suður-Ameríku í Washington Post 6. desember
1982: „Þú yrðir hissa. Þetta eru allt ólík lönd.“
Þá eru „spakmæli“ Adolfs Hitlers ekki beinlínis
af hógværu gerðinni: „Ég er að frelsa manninn
undan þeirri niðurlægjandi firru sem kallast
samviska.“ Og Mae West lét þessi gullkorn
falla: „Þegar ég þarf að velja um tvo vonda kosti
tek ég þann sem ég hef ekki prófað áður.“
Erfiðir grannar
Hinn helmingur borðanna er ekki síðri þótt
borðplöturnar séu snöggtum ósamstæðari,
óheflaðri, og lesefninu einungis tyllt á þær með
prjónum. Þetta eru heimildir úr fórum rúss-
neska listamannsins Ilya Kabakov um „kærleik-
skeðjuna“ í nokkrum sambýlishúsum við Stud-
entsjeskaja-stræti í Moskvu á miðjum sjöunda
áratugnum. Hvernig Kabakov komst yfir heim-
ildirnar fylgir ekki sögunni, en þessi óvenjulegi
og kjarkaði heimildasafnari – „Maðurinn sem
aldrei fleygði neinu“, svo vitnað sé í titil á frægu
safnverki eftir hann frá 1983–95 – hélt til haga
hátt í eitt hundrað kvörtunum og bónbréfum,
stíluðum á Hýbýlanefnd Moskvuborgar. Án
þess að breyta nokkurs staðar staf eða leiðrétta
málfarsvillur opinberaði Kabakov þennan þrí-
tuga feng sinn og afhjúpaði með því goðsögnina
um sátt og samlyndi granna í stéttlausu sam-
félagi gömlu Sovétríkjanna.
Ilya Kabakov lýsti því í sýningarskránni sem
fylgdi verki þeirra Kosuth hvernig lausn á hús-
næðisvandanum í Moskvu var leystur af ráð-
stjórninni á þeim árum sem flest kvörtunar-
bréfin voru rituð í Stúdentastræti.
Einstaklingum og fjölskyldum var holað niður í
íbúðir sem búið var að stúka ofan í smástærðir.
Eftir 1917 var þegar byrjað að taka húsnæði
eignarnámi. Fyrrum eiganda var yfirleitt fengið
eitt herbergi til ráðstöfunar en síðan var rest-
inni úthlutað til annarra, utanaðkomandi fjöl-
skyldna án þess að nokkuð væri gert til að bæta
eldhús- eða salernisaðstöðu. Þannig varð til
sambýli fimm til sex tuga íbúa á svæði sem upp-
haflega var tíu til tólf herbergja. Kabakov líkti
þessu viðvarandi hallæri við býflugnabú sem
ekki ætti sér aðrar framtíðarhorfur en stöðuga
hnignun.
Í stað þeirrar sáttar og samlyndis sem látið
var í veðri vaka að einkenndi sósíalískt þjóðfélag
sýna kvörtunarbréfin hve langt íbúar í fjölbýlis-
húsunum við Stúdentastræti eru reiðubúnir að
ganga til að losa sig við fyrirferðarmikla ná-
granna. Oftast var það Bakkus sem olli storma-
samri sambúð milli fjölskyldna, en á heiftinni og
orðbragðinu má ráða að höfundum bréfanna leið
bölvanlega og fannst sem öll sund væru þeim
lokuð. Hýbýlanefndin var hið guðdómlega vald
sem reynt var að höfða til í veikri von um að eitt-
hvað breyttist til batnaðar. En eins og Kabakov
hefur löngum bent á var enginn hreyfanleiki í
pípunum og þar af leiðandi engin von til að neitt
breyttist. Býflugnabúin voru komin til að vera
um aldur og ævi.
Enginn er spámaður
í eigin föðurlandi
Svo virðist sem Ilyia Kabakov hafi snemma á
listferli sínum tekið þá afdrifaríku ákvörðun að
fletta ofan af lygum og blekkingum kerfisins
með því að safna heimildum um það í hvers kyns
formi. Einnig hermdi hann eftir ýmsum tilkynn-
ingum og upplýsingaskiltum, enda útlærður í
margvíslegum tæknibrögðum teikningar, lista
og grafískrar hönnunar. Hann fæddist 30. sept-
ember árið 1933 í Dnépropetrovsk í Úkraínu.
Árið 1941 var fjölskyldan flutt til Samarkand í
Úsbekistan, vegna innrásar Þjóðverja í Sovét-
ríkin og hernáms þeirra á Úkraínu. Þar tók
hann fyrstu sporin í listnámi, aðeins tíu ára
gamall. Búið var að flytja Listakademíuna í
Leningrad tímabundið til Samarkand, vegna
hins sögufræga umsáturs þýska hersins um
borgina, og naut Kabakov góðs af nærveru
stofnunarinnar í nærfellt þrjú þúsund kílómetra
fjarlægð frá uppruna sínum.
Síðar fluttist hann til Moskvu þar sem hann
hélt áfram listnámi, fyrst við Listmenntaskól-
ann í Moskvu, en síðar – 1951–57 – í grafík við
Súríkov-stofnunina í sömu borg. Þaðan útskrif-
aðist hann með lokapróf í myndskreytingu
barnabóka. Frá 1956 vann hann að iðn sinni fyr-
ir forlögin „Detskaja literatura“ – Barnabók-
menntir – og „Malisj“ – Hinn litli – en jafnframt
starfaði hann sem grafískur hönnuður fyrir
tímaritin „Murzilka“ og „Veselje kartinki“ –
Skemmtilegar myndir. Eftir hann liggur eitt-
hvað á annað hundrað skreyttra barnabóka.
Jafnframt því lagði hann stund á ýmsa listsköp-
un, svo sem að mála. Viðurkenningin lét þó á sér
standa enda voru verk Kabakovs býsna ólík
þeirri tegund listar sem þóknaðist hinu opin-
bera. Þótt þýðan í valdatíð Krúsjoffs væri mikil
blessun frá hörku Stalínstímans var fé-
lagsraunsæið – sósíal-realisminn – samt sem áð-
ur eina myndlistarstefnan sem leyfð var opin-
berlega. Hann minnist þó fjölmargra sýninga í
heimahúsum, en í Moskvu einni voru milli tíu og
fimmtán leynifélög óháðra menntamanna, rit-
höfunda og listamanna sem studdu hver annan
og hvöttu til dáða. Í þessum óopinberu hópum
var Kabakov fljótur að ávinna sér nafn sem einn
athyglisverðasti myndlistarmaður Sovétríkj-
anna.
Árið 1962 hóf Kabakov að teikna myndröð
sem kallast „Fáránleikateikningar“, en birtist
ekki fyrr en árið 1969, í fyrsta eintaki tékkneska
tímaritsins „Vytvarné umeni“. Hann hafði þá
þegar mætt nokkrum skilningi fyrir vestan
járntjald, því árið 1965 voru verk hans sýnd á
samsýningu, helgaðri sovéskri framúrstefnulist,
í Castello Spagnolo í L’Aquila í Abruzzi-héraði,
austur af Róm. Í framhaldi af því birtist grein í
MAÐURINN
SEM ALDREI
GLEYMDI NEINU
Morgunblaðið/Halldór Björn Runólfsson
„The Corridor of Two Banalities“ – Gangur tvenns konar lágkúru – í Ujazdowsky-höllinni í Varsjá
sýnir borðraðir þeirra Ilya Kabakovs – með kvörtunarbréfunum – og Joseph Kosuths, frá 1994.
„Herbergið“, litblýantsteikning frá 1971, í eigu Dinu Vierny í París, átti eftir að skjóta upp kollinum
ári síðar í fyrsta Albúminu, helguðu „Primakov; manninum sem faldi sig í skápnum“.
Svo virðist sem sovéski listamaðurinn Ilyia Kabakov hafi
snemma á listferli sínum tekið þá afdrifaríku ákvörðun
að fletta ofan af lygum og blekkingum kerfisins í heima-
landinu með því að safna heimildum um það í hvers
kyns formi. Hér er merkilegur ferill Kabakovs rakinn.
E F T I R H A L L D Ó R B J Ö R N R U N Ó L F S S O N