Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.2003, Page 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. FEBRÚAR 2003
Þ
AÐ hefur ekki gerst áður í ís-
lenzkri listasögu að á liðlega
þrem mánuðum hafi jafnmargir
nafnkunnir listmálarar kvatt
jarðvistina og þá líða tók á liðið
ár. Fannst þeirra minna en skyldi
minnst í fjölmiðlum utan al-
mennra minningarorða vina og
ættingja og hér eitt dæmið um ræktarleysi fjöl-
miðla við hina grónari myndlistarmenn. Reglan
hér á blaðinu hefur þó lengi verið að minnast
slíkra sérstaklega, hugmyndin komin frá rit-
stjórninni að hluta, en í þetta sinn var ég mikið á
ferð erlendis eða náði ekki að rækta mitt hlut-
verk ýmissa orsaka vegna. Reyni að bæta það
upp í eftirfarandi línum þótt ég verði að tak-
marka skrifin, eru ekki alveg á þá leið né jafn-
ítarleg og þau hefðu orðið við aðrar kringum-
stæður.
Stórskornar andlitsmyndir
Fyrst ber að nefna Kristínu Halldórsdóttir
Eyfells (f. 1917), sem lést í Orlando/Flórída, 20
júlí, hún var eiginkona Jóhanns Eyfells mynd-
listarmanns og arkitekts, sonar Eyjólfs Eyfells
listmálara. Jóhann sjálfur um árabil prófessor í
rýmislist við listadeild Tækniháskólans í Or-
lando í Flórida. Kristín Eyfells var fatahönn-
uður að mennt og rak í nær fjóra áratugi kjóla-
verzlun í Reykjavík. En svo kom að því árin sem
eiginmaður hennar var kennari við Myndlista-
og handíðaskólann að hugur hennar hneigðist æ
meir að sjálfstæðri listsköpun, í framhaldinu
öðru fremur málverkinu, og skilaði sér helst í lit-
ríkum og stórskornum andlitsmyndum í yfir-
stærð. Starfsvettvangur Kristínar á myndlist-
arsviðinu var að meginhluta í Flórída og tók hún
þátt í miklum fjölda samsýninga í Bandaríkj-
unum, einnig allnokkrum í Reykjavík. Marktæk
kynni okkar hófust eftir að Jóhann kom að
Myndlista- og handíðaskóla Íslands, gerðist svo
góður og atorkusamur liðsmaður okkar er fyrir
vorum á miklum uppgangsárum sem lengi var
og verður í minnum haft. Beggja sárt saknað er
þau fluttust til Orlando 1969, er Jóhann var ráð-
inn þangað, fyrst í eitt ár, og hlaut þá hæsta bón-
us í allri sögu skólans, síðan fimm, loks tíu og
mun svo hafa verið fastráðinn til starfsloka.
Ferill sem er afar sjaldgæfur í listaháskólum og
ber miklum kennarahæfileikum í skapandi at-
riðum vitni. Naumast hefði Jóhanni tekist þetta
ef Kristín hefði ekki alla tíð staðið föst fyrir við
hlið hans, og nú naut hún þess að geta sjálf
gengið að list sinni frjáls og óháð. Nánust voru
samskipti okkar er við Jóhann vorum fyrstu
fulltrúar Íslands á Tvíæringnum í Rostock sum-
arið 1967, og spúsurnar með í för. Reyndi þá
mikið á allt liðið, orðræður hvassar á fundum al-
þjóðlegu nefndarinnar, og í hinu þrönga rými
Skipasafnsins við August Bebel stræti lá við
handlögmálum að segja má við uppsetningu
myndverkanna, hvorugur okkar sérlega leiði-
tamur skoðunum þeirra rauðu í austri. Þó
greiddist gæfulega úr flestu að lokum, allan tím-
an uppörvandi að vita af róðunum í nágrenninu,
ferðalagið sjálft dýrmæt lífsreynsla. Þessi tími
stendur uppúr nú þá ég lít til baka til viðkynn-
ingar minnar við Kristínu og Jóhann, óraði aldr-
ei að svo lítið samband yrði á milli okkar eftir að
þau hurfu vestur og tel ég að svo hafi einnig ver-
ið um þau. Í þá veru og óforvarendis vilja lífsins
strik skrifast…
Ólíkir listamenn
Síðasta dag ágústmánaðar lést Guðmunda
Andrésdóttir, f. í Reykjavík 1922. Í september
Hrólfur Sigurðsson f. í Reykjavík 1922, en ólst
upp á Sauðárkróki, einnig Pétur Friðrik Sig-
urðsson f. 1928 að Sunnuhvoli í Reykjavík, rétt
þar sem Kjarvalsstaðir standa nú. Þá létust
samdægurs 24. október, þeir Örlygur Sigurðs-
son og Þórður Guðmundur Valdimarsson sem
tók sér listamannsnafnið Kiko Korriró. Að upp-
lagi voru þetta afar ólíkir listamenn, þótt tveir
þeirra, Hrólfur og Pétur, væru félagar á listaka-
demíunni í Kaupmannahöfn á árunum eftir
seinni heimsstyrjöldina, meira að segja hjá
sama prófessor; Kræsten Iversen (1888–1955).
Pétur hélt heim vorið 1949, en Hrólfur 1950,
sem einn hinn síðasti af hópnum stóra frá Fróni,
en mest munu listspírurnar hafa verið átján
samtímis á listakademíunni á árunum eftir
seinni heimsstyrjöldina, sem þótti býsn og furð-
ur. Voru sumar brokkgengar jafnt í leik sem
starfi ekki síður en landar þeirra í húmanískum
fræðum við Hafnarháskólann í aldanna rás.
Fyrir þann tíma höfðu vart fleiri en tveir til þrír
Íslendingar stundað nám á listakademíunni
samtímis eða verið viðloðandi hjá einhverjum
prófessornum. Er mig bar að haustið 1950,
höfðu hér orðið mikil hvörf og enginn Íslend-
ingur fyrir í reglulegu námi í málunardeildum
að ég best veit, en Ólöf Pálsdóttir hjá prófessor
Einar Utzons-Frank í myndhöggvaradeild, og
svo sást Maríu H. Ólafsdóttur bregða fyrir, en
hún hafði stundað nám í málunardeild hjá Axel
Jörgensen og var þar trúlega enn viðloðandi.
Um veturinn rak ég mig óhjákvæmilega á ýms-
ar reglur sem höfðu verið settar í margfrægri
kantínunni í kjallaranum og giltu einkum um Ís-
lendinga. Nokkrar sögur fóru af aðsópsmiklum
víkingunum úr útnorðri, en um þá pataldra er
ég lítill heimildarmaður, sem oftar hefur meir
borið á þeim aðsópmiklu en hinum. Ragnar
Engilbertsson, sonur Engilberts Gíslasonar
málarameistara og listmálara í Vestmanneyj-
um, sem var samtíða Jóni Stefánssyni í Kaup-
mannahöfn, kom er nær dró jólum, eins og
framlenging af hópnum stóra. Hóf að munda
pentskúfinn í sjeníklassa Iversens, eins og salur
lengra komna var nefndur af nemendum, var
hans síðasta ár og frekar laus við.
Bæði Hrólfur og Pétur sóttu til landslagsins
um viðföng allan sinn feril, en á mjög ólíkan
hátt, pensilstrokur Hrólfs mýkri og sértækari
og um leið meira tengdar námsgrunni hans við
listakademíuna. Kræsten Iversen var af Born-
hólmsskólanum svonefnda, hafði fest sér hús við
Svaneke 1920, myndefni frá þeim slóðum hon-
um einkum kær. Má hér koma fram, að Iversen
reyndist Íslendingum mjög vel enda leituðu þeir
helst til hans, prófessor við Akademíuna frá
1930, rektor 1949–52 og 1954–55. Meðal nem-
anda hans fyrir stríð má nefna Nínu Tryggva-
dóttur og Svavar Guðnason.
Pétur Friðrik, sem var mjög bráðger, sótti að
meginhluta í íslenzka landslagshefð, með þá Ás-
grím og Gunnlaug Scheving sem helstu fyrir-
myndir. Arfur hins liðna var honum hugstæðari
en stökkið til síðmódernismans, og fyrir sköp-
unarástríðu eðlislæga leikni og hlutvakin mynd-
efni var hann lengstum einn vinsælasti málari
þjóðarinnar. Hélt tylft stærri einkasýninga í
Reykjavík og fjölda minni, nokkrar út á landi
svo og þrjár erlendis, auk þess að taka þátt í ótal
samsýningum heima og erlendis. Pétur Friðrik
var sennilega sá eini af stóra hópnum sem lán-
aðist alfarið að lifa af list sinni alla tíð…
Hrólfur Sigurðsson var hins vegarí af þeirri
manngerð að vera ámóta lítið fyrir að halda
verkum sínum fram og eldra bróður hans Sig-
urður Sigurðsson (1916–1996), nemandi Iver-
sens á stríðsárunum. Héldu bræðurnir hvor um
sig einungis þrjár einkasýningar á höfuðborg-
arsvæðinu um sína daga og engin hávaði í kring-
um þær. Þeim báðum eðlislægt að vera til hlés í
listsköpun sinni, stunda fulla vinnu á öðrum
vettvangi samfara skapandi athöfnum, Sigurður
sem lærimeistari/yfirkennari við Myndlista- og
handíðaskóla Íslands, frá 1948, allt til starfsloka
1980, en Hrólfur við garðhönnun/landslagsarki-
tektúr, einnig til 1980. Engu að síður voru þeir
með virtustu málurum þjóðarinnar um sína
daga og valdir til ábyrgðarstarfa af félögum sín-
um. Sigurður í sýningarnefnd og formaður FÍM
heilan áratug auk þess að vera kosinn í listráð
Listasafns Íslands, og vera í stjórn Lista- og
menningarsjóðs Kópavogs frá stofnun 1965.
Hrólfur í sýningarnefnd FÍM og í kjölfarið kos-
inn í listráð Listasafns Íslands tvö kjörtímabil...
Guðmunda Andrésdóttir var mér samtíða í
MHÍ, veturinn 1948–49, en í kennaradeild og
viðvera hennar í myndlistardeild minni en okkar
hinna sem vorum skráðir í hana. Guðmunda
hafði verið í Stokkhólmi, og í listaskóla Otto
Skjöld þar í borg, hann á þeim tíma einn um-
brotamesti málari Svía, hún sigld, eins og það
nefndist. Ekki laust að við hinir litum nokkuð
upp til hinnar forfrömuðu skólasystur okkar
fyrir vikið. Annars fór lítið fyrir Guðmundu, hún
trúlega minna þurft að sanna sig við kennarana
fyrir námið ytra sem þeir hafa viðurkennt, og
því lagt höfuðáherslu á bóklegu fögin. Guð-
munda er þekktust fyrir að hafa gengið til liðs
við Septembersýningarmenn 1952 og sýnt með
Septem-hópnum eftir að hann var stofnaður
1974, var einnig vel virk í Listmálarafélaginu
meðan það var og hét. Hún var vígð síðmódern-
ískum hugmyndum einkum þeim sem þróuðust
frá þeim hjónum Robert Delaunay og Soniu De-
launay-Terk á fyrstu áratugum síðustu aldar
með hring- og spirallaga form sem leiðistef.
Lengstum umdeild hjá yngri kynslóðum mynd-
listarmanna og gagnrýnenda, en eftir yfirlits-
sýningu verka hennar á Kjarvalsstöðum 1990,
sem mjög vel var staðið að, tóku þeir og fleiri
hana í góða sátt og frá því hefur hróður hennar
farið vaxandi…
Sér á báti
Örlygur Sigurðsson telst alveg sér á báti af
málurunum sex, erfitt að afgreiða hann í stuttu
máli, og þótt ég hafi ekki haft tiltakanlega mikið
af neinum þeirra að segja nema sem samtíð-
armönnum, persónukynni aldrei náin, voru þau
samfelldust hvað hann snerti. Allt frá þeim eft-
irminnilega degi að þeir Sigurður Sigurðsson
voru mættir með hinum geðþekku spúsum sín-
um á upplyftingu í Handíðaskólanum, á útmán-
uðum 1949, að mig minnir. Var fyrsta ár Sig-
urðar sem kennara og þetta kvöld bráðnaði
ísinn að segja má, eins og oft skeði um samskipti
kennara og nemenda fram á áttunda áratuginn
þá kúvending varð á skemmtanahaldi skólans.
Urðu mín frumkynni af þeim báðum, sem tóku
óframfærna strákinn tali er líða tók á skrallið og
fjör að færast í mannskapinn, í augum drengs
sigldir meistarar. Hafði og fengið bókina Öf-
ugmælavísur sem Örlygur lýsti á óvenjulega
hressilegan hátt í jólagjöf. Í tímans rás átti ég
ótal sinnum eftir að hitta Örlyg, þó mest á förn-
um vegi svo og í rammaverkstæði Guðmundar
Árnasonar við Týsgötu, seinna og lengstum
Bergstaðastræti 19. Þangað áttu jafnt háir sem
lágir erindi og verst að ekki skyldi upptökutæki
á þeim stað, hins vegar hefði mátt varðveita fjal-
ir eða skilrúm í innra byrði verslunarinnar í
Þjóðminjasafninu, svona líkt og borðið góða sem
vissi allt í Hressingarskálanum. Þá átti ég með
honum nokkrar eftirminnilegar gleðirispur hér
og í Kaupmannahöfn, helst hjá Tryggva Ólafs-
syni málara, þá svipmestu í Hvidts Vinstue við
Kóngsins Nýjatorg, þangað sem listaskáldið
góða vandi komur sínar áður, ég nýkominn frá
Helsingfors og við allir í þrumustuði. Þangað
leitaði ég líka nú á haustnóttum kringum tímann
er Örlygur var burt kvaddur heima, fékk mér
sæti með bakið í túskteikninguna eftir lista-
manninn. Lét fara vel um mig um leið og ég lét
hugann reika, fletti í nýútkominni ævisögu Jo-
hannesar Möllehave sem ég hafði fest mér
ásamt bók Tor Nörretranders: „Det generöse
menneske, En naturhistorie om at umage giver
mage“, báðar keyptar að hluta til með Örlyg í
huga. Sat þar drjúga stund og hafði mikið gam-
an af bókunum þótt sú gleði væri blandin og á
öllu lægri nótunum, eiginlega glissando í stað C
furioso forðum daga.
Trúlega verður Örlygs helst minnst í listasög-
unni fyrir margar af sínum snjöllu teikningum
af samtíðarmönnum. Um listamanninn má svo
segja eins og marga starfsbræður, að hann hafi
fæðst á röngu útskeri. Má gera því skóna að
Danir hefðu til að mynda mun betur kunnað að
meta græskulausan húmor Örlygs, þeir enda
ekki að safna í magasár. Blaðateikningar og lýs-
ingar bóka alla tíð á mjög frumstæðu stigi hér á
landi og engan veit ég sem hefði verið betur fall-
inn á landi hér til að skapa skóla í blaðateikn-
ingum á seinni helmingi síðustu aldar en Örlyg
Sigurðsson, hefði hann fengið að nóta sín…
Hálærður í alþjóðalögum
Þórður Guðmundur Valdimarsson, sem tók
sér listamannsnafnið Kiko Korriró, mun hafa
verið hálærður í alþjóðalögum, nam fyrst við
Kolumbía háskólann í New York, síðan fimm ár
við Suður-Kaliforníuháskóla, Los Angeles og
loks Sorbonne í París. Það er viðtekið fyrirbæri
að menn lesi yfir sig, lesi sig yfir í annan heim,
og þannig má hafa verið um Þórð, hér skal ekk-
ert fullyrt. En ég hef vitað af honum frá því eftir
miðjan fimmta áratug síðustu aldar sem mikinn
áhugamann um listir og tíðan gest á listsýn-
ingum. Ekki síst fyrir þá sök að hann spáði okk-
ur Guðmundi Guðmundssyni (Erró) mestum
frama ungra málara er voru þá að koma fram,
sem við kunnum honum góðar þakkir fyrir.
Þórður hallaði sér alla tíð að fræðistörfum, var
lausamaður og skrifaði í blöð og tímarit, hrekk-
laus fjarrænn einfari á götum borgarinnar og
tíður gestur í almenningsvögnum. Einhvern
tíma fór hann sjálfur að fást við myndlist og
mörgum mun minnisstæð fyrsta sýning hans í
Listmunahúsinu við Lækjargötu sem Knútur
Bruun stóð fyrir. Með sýningunni sló hann nafni
sínu föstu sem einn okkar athyglisverðustu næ-
vista og nú virtist þessum hægláta og hlédræga
manni aukast ásmegin, í öllu falli urðu umsvif
hans nokkur á sýningavettvangi eftir þetta og til
æviloka, dyggilega studdur af náfrænda sínum,
málaranum Gunnari Erni Gunnarssyni að
Kambi…
Allir málararnir sex tengdust á sinn hátt ís-
lenzkum myndlistarvettvangi og hér skiptir
minna hvort skoðanir fari saman. Meiginveig-
urinn liggur í markverðu lífshlaupi sem vert er
að gefa gaum og kemur íslenzkri listasögu við.
Kristín Halldórsdóttir
Eyfells
Guðmunda
Andrésdóttir
Hrólfur
Sigurðsson
Örlygur
Sigurðsson
Þórður Guðmundur Valdi-
marsson, Kikó Korriró
Pétur Friðrik
Sigurðsson
SEX HORFNIR MÁLARAR
Er líða tók á sumar og fram að vetrarbyrjun, eða á
liðlega þrem mánuðum, létust sex málarar sem allir
hafa meira og minna komið við sögu íslenzkrar
myndlistar, hver á fætur öðrum. Á tímabilinu var
BRAGI ÁSGEIRSSON mikið til erlendis eða náði ekki
að minnast þeirra. Hefur þó lengi verið að gerjast
með honum, og lætur nú loks verða af því, að meg-
inhluta í formi tilfallandi upprifjana.