Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.2003, Síða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 29. MARS 2003 3
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 3 . T Ö L U B L A Ð - 7 8 . Á R G A N G U R
EFNI
BENNY ANDERSEN
DRENGSKAPARMÁL
ÓSKAR ÁRNI ÓSKARSSON ÞÝDDI
Ég hef átt margar kærustur
flestar þó í huganum
Shirley Temple og Connie litlu
Deana Durbin og seinna Avu Gardner
(Greta Garbo var ekki mín týpa)
Sophiu Loren og Ingrid Bergman
og Marilyn sem fékk mig alltaf til að hlæja
svo ég gleymdi hvað ég hafði raunverulega í huga
Ella Fitzgerald og Sarah Vaughan
Bodil Kjer og Liv Ullmann
við áttum saman unaðslegar stundir
ég þurfti bara að kalla eina þeirra fram í hugann
þá kom hún strax hlaupandi og tók undir handlegginn á mér
í bjartri sumarnóttinni gengum við um grænan lundinn
hvað fleira gerðist kemur okkur einum við
maður er nú einu sinni herramaður
en alltaf skildum við sem vinir fyrir lífstíð
og ég elska þessar björtu sumarnætur
Benny Andersen er danskur og hefur sent frá sér á þriðja tug ljóðabóka, auk
þess sem hann hefur skrifað skáldsögur, leikrit og barnabækur. Ljóðið Dreng-
skaparmál er úr nýjustu bók hans Sjælen marineret sem kom út á síðastliðnu ári.
M
IKIL umræða hefur
orðið um framtíð
þeirra alþjóðastofn-
ana sem glímt hafa
við Íraksdeiluna.
Stór orð hafa verið
látin falla um fram-
tíðarhorfur Samein-
uðu þjóðanna (SÞ), Atlantshafsbandalags-
ins (NATO) og Evrópusambandsins
(ESB). Stofnanirnar eru taldar af mörgum
hafa misst trúverðugleika sinn og eru
sagðar rúnar trausti. Þær eru annaðhvort
sakaðar um getuleysi til að koma Íraks-
stjórn frá völdum eða vanmátt til að koma í
veg fyrir stríð. Það hefur mest mætt á SÞ í
þessari deilu enda sú stofnun samkvæmt
alþjóðalögum sem á að takast á við Íraks-
málið. NATO og ESB hafa staðið til hliðar
vanmáttug að grípa til nokkurra aðgerða
með eða á móti stríði vegna ágreinings að-
ildarríkja þeirra. Það er því ekki nema von
að spurt sé hvort þessar stofnanir hafi beð-
ið varanlegt tjón af völdum Íraksdeilunnar.
Deilurnar innan NATO eru alvarlegar
og verulegt áfall fyrir bandalagið. Rík-
isstjórnir Frakklands og Þýskalands hafa
sjaldan eða aldrei áður beitt sér með svo
afgerandi hætti gegn utanríkisstefnu
Bandaríkjanna. Frakkar og Þjóðverjar
hafa oft verið andsnúnir aðgerðum Banda-
ríkjanna á alþjóðavettvangi en ríkin hafa
verið sammála um að vera ósammála og
þegjandi samkomulag hefur verið um að
þau bregði ekki fæti fyrir hvert annað.
Frakkar með stuðningi Þjóðverja hafa hins
vegar í Íraksdeilunni leitt andstöðu ríkja
heimsins gegn innrás í Írak og reyndu til
dæmis að halda vopnaeftirlitsmönnum SÞ
eins lengi í Bagdad og nokkur kostur var
til þess að draga úr líkum þess að Banda-
ríkin og Bretar hæfu stríð.
NATO er sem aldrei áður klofið á grund-
velli þess hvaða ríki fylgja Bandaríkjunum
að málum og hvaða ríki vilja að Evrópa
marki sér sérstöðu innan þess. Órofin sam-
staða ríkisstjórna Breta og Bandaríkja-
manna vekur athygli en kemur ekki á
óvart. Bretar hafa alltaf stillt sér upp sem
helstu bandamenn Bandaríkjanna innan
NATO og hafa nú fengið ríkisstjórnir stóru
ríkjanna Spánar og Ítalíu til liðs við sig.
Ekkert ríki NATO leggur hins vegar
stríðsrekstrinum lið með beinum hætti
nema Bretland sem hlýtur að vera Banda-
ríkjunum áfall.
Það er einnig álitshnekkir fyrir NATO
að hafa ekki getað haft taumhald á rík-
isstjórn Tyrklands sem hefur sent her inn í
norðurhluta Íraks þrátt fyrir ítrekaðar
óskir Bandaríkjamanna og Breta að Tyrkir
haldi að sér höndum. Tyrkland, aðildarríki
NATO, blandar sér þannig með beinum
hætti inn í hernaðarátökin þvert á vilja
allra aðildarríkja bandalagsins.
Það eru blikur á lofti með stækkun
NATO til Austur-Evrópu. Eystrasalts-
ríkin, Slóvakía, Rúmenía og Búlgaría hafa
gefið til kynna með óbeinum stuðningi við
stefnu Bandaríkjanna að þau eru líklegri
til að fylgja þeim að málum innan NATO
heldur en Þjóðverjum og Frökkum. Staða
Bandaríkjanna innan NATO sem og þeirra
ríkja sem hafa viljað styrkja Atlantshafs-
tengslin eins og Íslands, Danmerkur, Hol-
lands og Bretlands gæti því styrkst nokk-
uð með stækkuninni. Hvort þetta þýðir að
stefna Bandaríkjanna verði í auknum mæli
ofan á innan NATO er hins vegar ómögu-
legt að spá um. Stækkunin til austurs gæti
hins vegar leitt til djúpstæðari ágreinings
innan NATO þó að allt of snemmt sé að slá
því föstu.
Það ber hins vegar að hafa í huga að þau
ríki Evrópu sem aðild eiga að NATO hafa
alla tíð deilt um hversu náið samstarf eigi
að hafa við Bandaríkin. Frakkar hafa leitt
ríkjahópinn sem telur að ríki Evrópu eigi
að marka sér sérstöðu innan bandalagsins
þannig að ekkert nýtt er undir sólinni hvað
það varðar. Það er helst að Þjóðverjar hafi
stillt sér upp við hliðina á Frökkum með
meira afgerandi hætti en áður. Það er hins
vegar margt sem bendir til þess að hér sé
um tímabundna afstöðu að ræða þar sem
ríkisstjórnarskipti í Þýskalandi myndu
gjörbreyta stöðunni.
Það er ekki nýmæli að tekist sé á um ör-
yggis- og varnarmálastefnu Evrópusam-
bandsins. Sambandinu hefur ekki tekist að
koma á sameiginlegri öryggis- og varn-
armálastefnu og líklega er langt í land að
það takist. Bretar hafa alla tíð haft sér-
stöðu innan sambandsins hvað utanrík-
ismál varðar og hafa ásamt nokkrum
stuðningsríkjum oft haft aðra stefnu en
meginþorri ríkja sambandsins. Öryggis- og
varnarmálastefna ESB hefur einkum
gegnt því hlutverki að koma í veg fyrir að
ríki sambandsins vinni með beinum hætti
gegn hvert öðru á alþjóðavettvangi. Reglu-
legir fundir forsætis- og utanríkisráðherra
sambandsins á tímum átakanna á Balkan-
skaga eru til dæmis taldir hafa komið í veg
fyrir að ríkin blönduðu sér einhliða í átök-
in.
Öryggis- og varnarmálastefnan hefur
verið byggð á skipulögðu upplýsingaflæði
milli aðildarríkjanna, samráði og samhæf-
ingu þegar svo ber undir. Ríki ESB hafa
hvert um sig haft sjálfstæða utanrík-
isstefnu og munu halda því áfram. Íraks-
deilan er í raun bara eitt dæmi af mörgum
um misheppnaða tilraun aðildarríkja ESB
til samræmdra aðgerða. Deilan hefur í
raun ekkert spágildi um framtíð Evrópu-
sambandsins og samstarf aðildarríkja
þess.
Umfjöllun um stöðu Sameinuðu þjóð-
anna verður ekki skilin frá umræðu um
stöðu Bandaríkjanna í heiminum. Eitt af
því sem stendur upp úr eftir Íraksdeiluna
er misheppnaðar tilraunir Bandaríkja-
stjórnar til að fá aðrar ríkisstjórnir til liðs
við sig. Einungis innan við 50 ríki geta tal-
ist til bandamanna Bandaríkjanna í stríð-
inu við Írak sem þýðir að hátt í 150 ríki létu
ekki undan þrýstingi Bandaríkjastjórnar.
Ríkisstjórn Bush gerði allt sem hún gat til
að frá ríki öryggisráðs SÞ til stuðnings við
stríðsrekstur en þrátt fyrir loforð um
mikla efnahagsaðstoð og ýmiskonar fyr-
irgreiðslu létu ríkin ekki undan þrýstingi.
Smá og efnahagslega illa stæð ríki höfnuðu
samvinnu við Bandaríkjastjórn og kröfðust
þess að Íraksdeilan yrði leist á vettvangi
SÞ.
Eina stórveldi heimsins getur farið sínu
fram hernaðarlega en það hefur þurft að
gera það án stuðnings alþjóðasamfélags-
ins. Það er ekki öfundsverð staða. Rík-
isstjórn Bush á mikið verk framundan.
Hún þarf að koma á betra og nánara sam-
bandi við meginþorra ríkja heimsins. Hún
þarf á öllu sínu að halda til að sannfæra
önnur ríki um að grípa megi til einhliða að-
gerða án samþykkis Sameinuðu þjóðanna.
Flestallar ríkisstjórnir eru á þeirri skoðun
að leysa eigi alvarleg ágreiningsmál ríkja á
vettvangi SÞ og að ekki eigi að grípa til
hernaðaraðgera án samþykkis örygg-
isráðsins. Það má því túlka nýliðna atburði
á vettvangi SÞ í þá veru að þeir hafi skýrt
hvert ríki heimsins vilja stefna á al-
þjóðavettvangi. Ríki heimsins hafa valið
Sameinuðu þjóðirnar og þar með hafnað
einhliða aðgerðum Bandaríkjanna. Deilur
næstu árin munu snúast um það í hve mikl-
um mæli Bandaríkin, í krafti þess að vera
eina stórveldi heimsins, geti farið sínu
fram án þess að vinna eftir þeim leik-
reglum alþjóðakerfisins sem meginþorri
ríkja hefur kosið að fylgja.
Það er vissulega rétt að sundrung meðal
aðildarríkja þessara þriggja alþjóðastofn-
ana hefur veikt þær. Það er hins vegar
ekki hægt að draga þá ályktun að stofn-
anirnar hafi veikst til langframa. Það getur
tíminn einn leitt í ljós og skiptir líklega
mestu hvernig takast muni að byggja upp
traust milli aðildarríkja stofnananna að
lokinni Íraksdeilunni.
ÍRAKSDEILAN OG
ALÞJÓÐASTOFNANIR
RABB
B A L D U R Þ Ó R H A L L S S O N
baldurt@hi.is
Georg Guðni
er yngsti listamaðurinn á Íslandi sem
haldin er yfirlitssýning um. Einar
Falur Ingólfsson ræðir við Georg
Guðna í tilefni þess að sýningin er
opnuð í Listasafni Íslands í dag.
Max
Ernst
málaði veggmyndir á heimili hjónanna
Pauls og Gölu Éluards. Þessar myndir eru
lítt þekktar en kveikja þeirra er eitrað ást-
arsamband þeirra þriggja eins og Halldór
Björn Runólfsson rekur.
Michael Moore
komst í heimsfréttirnar síðastliðinn
sunnudag en þá fékk hann Óskars-
verðlaun fyrir heimildarmyndina Keil-
að fyrir Columbine. Björn Þór Vil-
hjálmsson fjallar um þennan umdeilda
kvikmyndagerðarmann sem liggur
ekki á skoðunum sínum.
Hversdagsmenning
samtímans er viðfangsefni þjóðfræð-
innar ekki síður en þjóðsögur og bú-
skaparhættir fyrri tíma. Valdimar Tr.
Hafstein fjallar um nokkur viðfangs-
efni þjóðfræðinga nú um stundir.
FORSÍÐUMYNDIN
er eftir Georg Guðna, hluti málverks án titils frá 2001 sem er 200 x 180 cm.
Yfirlitssýning verður opnuð á verkum hans í Listasafni Íslands í dag.