Lesbók Morgunblaðsins - 26.04.2003, Blaðsíða 14

ERLENT
EITT af sjö undrum veraldar,
indverska hofið Taj Mahal, veld-
ur sérfræðingum töluverðum
áhyggjum þessa dagana, en
hætta er talin á að hofið muni
láta undan og hrynja ef jarð-
skjálfta gerir á svæðinu. Að sögn
fornleifafræðinga gæti stór jarð-
skjálfti á þessu svæði náð að fella
hofið eins og spilaborg, en graf-
hvelfingin sem er um 90 metra
undir hofinu er of stór til að
halda byggingunni uppi ef jarð-
skjálfti verður, þar sem turninn
einn vegur rúm 12 þúsund tonn.
Dómsdagsspár hafa þegar valdið
skjálfta meðal sérfræðinga og
segir Chander Bhatia, varafor-
stöðumaður indversku fornleifa-
stofnunarinnar nú unnið að rann-
sóknum á því hvernig stykja
megi hofið án sýnilegra breyt-
inga á arkitektúrnum.
British Museum
250 ára
BRITISH Mus-
eum, breska
þjóðminjasafn-
ið, fagnar þessa
dagana 250 ára
afmæli safnsins
og er afmæl-
issýningin
tengd minninu.
Sýningin sem
nefnist Museum
of the Mind: Art
and Memory in World Cultures
eða Safn hugans: list og minni í
menningarheimum heims, er sett
saman af John Mack yfirmanni
þjóðlýsingadeildar safnsins og
byggist á samsetningu muna úr
hinum mörgu og ólíku deildum
British Museum. Þannig er við-
horfi til dauða í ólíkum menning-
arheimum til að mynda veitt sér-
stök athygli og sýndir munir því
tengdir, allt frá múmíum í
Egyptalandi til forna til pappa-
grímna og klæðnaðar á degi
hinna dauðu í Mexíkó, en sýn-
ingin þykir einkar vel úr garði
gerð að mati breska blaðsins
Daily Telegraph.
Arkitektúr í
Whitney-safninu
WHITNEY-SAFNIÐ í New York
hýsir þessa dagana sýninguna
Scanning: The Aberrant Archi-
tectures of Diller + Scofidio, eða
Athugun: afbrigðilegur arkitekt-
úr Diller + Scofido, og byggist á
verkum arkitektanna Elizabeth
Diller og Ricardo Scofidio. Sýn-
ingin er þó að sögn Washington
Post allt annað en hefðbundin yf-
irlitssýning og segir blaðið frek-
ar mega lýsa henni sem list er
lýsi arkitektúr og hönnun. Blaðið
segir tveggja áratuga starf
Diller og Scofidio enn fremur
ná að sannfæra sýningargesti um
ágæti hönnunar þeirra sem ein-
kennist af ertandi blöndu sköp-
unargleði og aðlögunarhæfni.
Öðrum hlutum fremur einkenn-
ist hönnun þeirra þó af jákvæðni
og skarpskyggni er vinni vel með
nútíma list.
Höfuð rómversks
hershöfðingja í
British Museum.
Taj Mahal í
hættu?
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. APRÍL 2003
ÞRJÁR sýningar standa nú yfir í Nýlistasafn-
inu. Stað-hæfingar eða Territorial Statements frá
Danska tvíeykinu Hanne Nielsen og Birgit John-
sen, Living + Art in a Museum frá Kaj Nyborg,
einnig frá Danmörku, og Úr möttulholunni sem er
sýning á verkum Íslensku listakonunnar Sólveigu
Aðalsteinsdóttur.
Það er hversdagslegur bragur á sýningunum
þremur þrátt fyrir að vera ólíkar hvað inntak og
útfærslu varðar. Sólveig vinnur á formfræðilegum
nótum og notar óhefðbundið en hversdagslegt
efni, Hanne Nielsen og Birgit Johnsen sýna
myndbandsverk þar sem sex konur greina frá at-
burðum sem hafa haft áhrif á líf þeirra og Kaj Ny-
borg fer í hlutverk túrista á Íslandi og sýnir okkur
Íslenskan veruleika út frá því sjónarhorni.
Skapandi ferðamaður
Eitt vandamál sem túristar standa frammi fyrir
á Íslandi er hátt verðlag á gistiheimilum. Ætlaði
Nyborg að bregðast við vandamálinu með því að
búa í sýningarsalnum ásamt fjölskyldu sinni á
meðan sýningartímabilið stæði yfir. Kveikjan að
hugmyndinni var alþjóðlegt heiti Nýlistasafnsins,
The Living Art Museum, og er það jafnframt
ástæðan fyrir yfirskrift sýningarinnar. Hugmynd-
in gekk þó ekki eftir sökum byggingarmála, en við
innganginn á sýninguna má sjá sýnishorn í rituðu
máli af afar skoplegum samskiptum listamannsins
og framkvæmdastjóra safnsins varðandi hug-
myndina. Athyglisvert er að yfirskrift sýningar-
innar á við um þessa hugmynd sem ekki var fram-
kvæmd og með textanum við innganginn sýnir
listamaðurinn okkur hvernig hann hafði hugsað
sér sýningu án þess að útfæra hana. Slíka afstöðu
til myndlistarsköpunnar má rekja til Dada-lista-
mannsins Marcel Duchamp sem snemma á síð-
ustu öld benti okkur á að hugmyndin að listaverki
væri ekki síður mikilvæg en útfærslan. Í kjölfarið
kom svokallað „Neo Dada“ undir lok sjötta ára-
tugarins, Jasper Johns, Andy Warhol, Piero
Manzoni o.fl. og svo um miðjan þann sjöunda var
það hugmyndarlistin (Conceptual art), sem bylti
við gildum myndlistarheimsins.
Hugmyndarlistin er margþætt og margskipt.
Sá hluti sem Nyborg tengist hvað mest er frá-
sagnar-hugmyndalist (Narrative/story telling)
sem var áberandi upp úr 1970. Nokkrir myndlist-
armenn innan þess geira hugmyndarlistar voru
afar húmorískir í listsköpun sinni, má þar nefna
William Wegman, Pieter Laurents Mol og Gilbert
& George. Húmor er eitt af vopnum Kaj Nyborgs.
Í myndbandi sem hann sýnir í sjónvarpi einu sést
ekkert nema þoka og þjóðvegur. Gamansemin
felst í því að myndskeiðið er sýnishorn af skipu-
lagðri skoðunarferð sem listamaðurinn fór í og er
tekið út um rútuglugga. Má heyra í fararstjóra
lýsa landinu sem liggur handan þokunnar á Hellis-
heiðinni en ferðamaðurinn er auðvitað engu nær,
hann sér bara þoku og þjóðveg.
Textar í rými voru stór þáttur í hugmyndarlist
sjöunda og áttunda áratugarins, Hanne Darbov-
en, Lawrence Weiner og Art & Language-listhóp-
urinn sem dæmi. Kaj Nyborg nýtir sér einnig
texta og hefur ritað tvær langar setningar á veggi
sýningarsalarins sem eru að mörgu leyti eins og
ferðalag með áherslu á „transport-from-to-in“. Of-
hlaðin spekingsleg ljóðrænan virkar kómísk eins
og önnur verk á sýningunni og textinn á við um ís-
lenska náttúru sem er auðvitað meginástæðan
fyrir því að ferðafólk sækir hingað til lands.
List sem samfélagsfræði
Frásagnar-hugmyndarlistamenn útfærðu hug-
myndir sýnar gjarnan í heimildarformi, þá skrá-
settar í ljósmyndaröð, myndbandi eða kvikmynd.
Sú heimildargerð sem Hanne Nielsen og Birgit
Johnsen sýna í myndbandsinnsetningu sinni í Ný-
listasafninu má segja að sé afkomandi frásagnar-
hugmyndalistar, en þar sem hugmyndalistin
stendur fyrir „List sem heimspeki“ þá hafa heim-
ildarmyndir Danska tvíeykisins meira með sam-
félagsfræði að gera en heimspeki, þótt allar fræði-
greinar séu auðvitað börn heimspekinnar.
Konurnar sex sem segja sögur sínar eru búsettar í
Danmörku. Sögurnar eru af ýmsum toga en eiga
það sameiginlegt að fjalla um óþægileg samskipti
kvennanna við annað fólk, svo sem nágranna, vin-
konur, kennara og fjölskyldu. Snerta þær sam-
félagsleg málefni eins og áreiti, innflytjendamál
og þjóðarrembing sem og ýmsar mannlegar til-
finningar eins og hræðslu, eftirsjá, óvissu o.fl.
Heimildarmyndunum er varpað á tvö sýning-
artjöld sem hanga úr lofti sýningarsalarins og eru
tvær myndir sýndar í senn. Önnur konan talar á
meðan hin situr í þögn, en oft er klippt yfir og á
milli svo að hver saga er slitin með annarri frá-
sögn. Hver kona segir sögu sína 3–4 sinnum við
ólíkar aðstæður eða umhverfi og er það jafnframt
klippt til í eins konar hrökk-stíl svo að frásögnin er
ekki í einni flæðandi sögu. Frásögn breytist líka
eftir umhverfinu og munur er á ef sögukona horfir
á myndavélina eða frá henni eða hvort að um nær-
mynd eða fjærmynd sé að ræða. Með þessu eru
þær Hanne Nielsen og Birgit Johnsen að spila
með heimildarmyndaformið á mjög áhrifaríkan
máta og gefa okkur sýnishorn af því hvernig stað-
setning myndavélar og sköpun umhverfis getur
haft áhrif á útkomuna.
Efni með sögu
Hugmyndalist og mínimalismi eru jafnan sett
undir sama hattinn í alþjóðlegum myndlistarsögu-
ritum. Hreinn mínimalismi er formfræðilegs eðlis
eins og verk Donalds Judds, Franks Stella, Sol
Lewitts og Dans Flavins eru dæmi um. Þau
byggja á strangflatarlist þar sem frekar rökrænt
er tekið á málum. Aðra tegund af mínimalisma er
að finna í myndlist Evu Hesse, Jackie Winsors og
Richards Tuttles sem er öllu lýrískari en hjá Judd,
Stella og Flavin. Mundi ég segja verk Sólveigar
Aðalsteinsdóttur í Nýlistasafninu vera í ætt við
slíkan mínimalisma. Listakonan notar mikið til
ódýrt afgangsefni, svo sem eggjaskurn, pappa-
kassa, hárhnoðra og dauðar flugur, og vinnur efn-
in með næmum hætti. Verkin eru hlýleg en að
sama skapi óþægileg, sbr. „Hending“ sem gert er
með dauðum flugum pressuðum á pappír svo að
vessar sullast til á hvítum fletinum. Nokkuð
skemmtileg móthverfa svo maður veit ekki fylli-
lega hvar maður stendur, slær mann þannig séð út
af laginu.
Eina listaverkið sem ekki er skapað með af-
gangs- eða náttúruefnum er „Svefnstæði“ og er
það jafnframt elsta verkið á sýningunni, gert árið
1998. Það er teiknisería unnin með kúlupenna.
Teikningarnar byggjast á frjálslega dregnum lá-
réttum og lóðréttum línum sem vísa til innanhús-
arkítektúrs. Í hverri teikningu er einn flötur þak-
inn með bleki sem táknar rúm listakonunnar og
má þar með sjá skipulagningu svefnstæða hennar
síðastliðin 40 ár. Önnur verk á sýningunni virka
líka á mig þetta persónuleg. Sem dæmi þá er sér-
staklega tekið fram í efnislýsingu að hárhnoðr-
arnir sem listakonan notar eru af Þorláki og Indr-
iða, sem ég kann ekki frekari deili á en vænti þess
að þeir tengist listakonunni náið. Auðvelt er líka
að sjá listakonuna fyrir sér smella blöðunum á
flugur eða brjóta egg í morgunmatinn og smíða
svo úr skurnunum skúlptúr. Hrátt efnið talar
þannig til áhorfandans. Það býr þegar yfir sögu
sem listáhorfandinn skynjar. Í því sambandi velti
ég fyrir mér hvaða áhrif Sólveig hefur haft á yngri
listakonur, t.d. Margréti Blöndal sem nýtir efni
með áþekkum hætti.
Allir skila myndlistarmennirnir frá sér prýði-
legum sýningum og ná til manns á mismunandi
máta. Sýningarnar eiga líka ágætlega saman í
safninu, enda byggjast þær á sama listsögulega
grunninum, eða tímabili innan módernismans,
sem í þá daga var kveikjan að Gallerí SÚM sem
seinna varð Nýlistasafnið.
List hvunndagsins
MYNDLIST
Nýlistasafnið
Opið á miðvikudögum til sunnudags frá kl. 13–17.
Sýningum lýkur 11. maí. Aðgangur ókeypis.
ÝMSIR MIÐLAR
SÓLVEIG AÐALSTEINSDÓTTIR
KAJ NYBORG
HANNE NIELSEN/BIRGIT JOHNSEN
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Sólveig Aðalsteinsdóttir notar ýmiskonar afgangsefni sem hún gæðir nýju lífi á sýningu sinni.
Hanne Nielsen og Birgit Johnsen vinna sérlega vel með heimildarmyndarformið í „Stað-hæfingum“.
Frá sýningu Kaj Nyborgs á efstu hæðinni í Nýlistasafninu.
Jón B.K. Ransu