Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.2003, Síða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. MAÍ 2003 13
Þ
ARNA stendur hann. Eins og
bóndi á óðali sínu. Horfir yfir
land sitt. Líf sitt. Uppskeran
hefur verið misjöfn. Eins og
gengur. Samt heldur hann
áfram. Ótrauður. Getur ekki
annað. Vill ekki annað. Það er
hans köllun. Hans ástríða. Að
yrkja landið. Sá. Rækta. Og uppskera. Einar
Hákonarson listmálari er að sönnu eins og
bóndinn. Nema hvað búfé hans er ekki kvikt.
Og þó?
„Málverkið lifir. Sama á hverju gengur.
Hvernig ætla menn að slökkva á þessari hug-
mynd? Tuttugu alda gamalli. Nei, það skal ég
segja þér, málverkið mun lifa. Tjáningarþörf
mannsins er svo sterk.“
Við erum sestir niður. Sötrum kaffi. Svart og
sykurlaust. Hér koma menn sér beint að efn-
inu.
Einar er að opna málverkasýningu í salnum
sínum, Húsi málaranna á Eiðistorgi. Um fjöru-
tíu myndir, olíumálverk og olíukrítarmyndir,
allar gerðar á síðustu mánuðum. „Blessaður
vertu, ég mála alltaf eins og vitlaus maður. Það
breytist ekkert.“
Gömul saga og ný.
Einar hefur ekki í annan tíma sýnt olíukrít-
armyndir. Staldrar við þá staðreynd. „Ég hef
mikið notað olíukrít í skissugerð en aldrei sýnt
verk af því tagi. Það er forvitnilegt að skoða
skissurnar. Upprunalega tjáningin er oftast í
skissunni. Hugmyndin breytist alltaf á vegferð
sinni og það er gaman að sjá hvernig hún var í
upphafi.“
Um hvað er listamaðurinn að fjalla að þessu
sinni? „Það hefur gerst frá síðustu sýningu að
ég er búinn að færa mig aftur nær fígúrunni.
Það er eitthvert element í mér sem vill segja
frá. Einhver sagnahefð. Hvort það verður var-
anlegt veit ég ekki en þetta hefur verið mitt
lífstema í bráðum fjörutíu ár. Ég var nýverið
að skoða myndir frá námsárum mínum á sjö-
unda áratugnum og það er gaman að sjá
hvernig afstrakthefðin breytist yfir í fígúratífa
málun. Það gekk bylgja yfir Evrópu af fígúrat-
ífri list á þessum tíma með sterkri samfélags-
legri gagnrýni og ég tók þá stefnu í myndum
mínum að sýna manninn. Ég hef aldrei getað
losað mig við hann enda er eðlilegt að listamað-
ur spegli sig í samtímanum.“
Trúarlegt inntak
Einar sótti Pólland heim á þessum tíma og
kom meðal annars í útrýmingarbúðir nasista í
Auschwitz. „Þar varð ég fyrir algjöru sjokki.
Upp frá því kom það inn í myndir mínar hvað
maðurinn getur lagst lágt. Og risið hátt ef út í
það er farið. Þarna varð til undirtónn með
trúarlegu inntaki. Maður spyr sig: Af hverju
þurfti að fara svona?“
Pjetur Hafstein Lárusson kemur inn á þetta
í grein í sýningarskrá: „Í flestum mynda hans
rennur sköpun mannsins og tortíming saman í
eitt, án sýnilegra marka þar á milli. Skyldu þau
annars vera til? Við þeirri spurningu liggur
ekkert svar á lausu. Um hitt er ég ekki grun-
laus, að leit Einars að því svari eigi sér trúar-
legar rætur. Og þá er honum náð, tilganginum
með sköpunarstarfi okkar forgengilegra
manna.“
En fígúran er sumsé rauður þráður í gegn-
um höfundarferil Einars Hákonarsonar. Á
köflum hefur hún verið afstrakt en alltaf auð-
kennileg. „Ég segi bara eins og Picasso: Ég hef
aldrei getað slitið þessa taug yfir í hið mann-
lega. Gott ef hann bætti því ekki við að tjáning-
arþörfin – að skapa list og njóta – væri mann-
inum jafnnauðsynleg og fæðan til að lifa.“
Það má heldur ekki gleyma landslaginu.
„Það hefur alltaf spilað stóra rullu hjá mér.
Ekki ákveðið landslag – frekar áhrif frá lands-
lagi.“
Það er þessi þörf, tjáningarþörfin, sem rek-
ur Einar áfram. Og í hans tilviki er málverkið
sá miðill sem hentar best „til að tjá hugsanir
mínar og tilfinningar“. „Það eru komnir aðrir
miðlar. Miðlar sem eiga fullan rétt á sér. Þeir
bara henta mér ekki. Annars er miðillinn ekki
aðalatriðið. Heldur hugsunin. Tilfinningin. Það
er alltaf að koma ný tækni. Hún dugar hins
vegar aldrei ein og sér. Tæknin er bara verk-
færi.“
Köld hugsun
Talandi um nýja tækni, þá er Einar nýbúinn
að skoða útskriftarsýningu nemenda við
Listaháskóla Íslands. Hvað stendur upp úr eft-
ir þá heimsókn?
„Án þess að ég sé að gefa krítík þá virkaði
þessi sýning rosalega vönduð. Tæknin er nán-
ast fullkomin og það hlýtur að kosta of fjár að
setja upp svona sýningu. Samt leið mér eins og
ég væri staddur á hönnunarsýningu í Mílanó.
Yfirbragðið var þannig. Það er búið að ýta allri
tilfinningalegri tjáningu – því sem ég byggi á –
út. Þarna er einvörðungu köld hugsun. Engin
ástríða. Þetta sló mig svolítið. Það eru allt aðr-
ar forsendur í þessu námi en þegar ég stýrði
Myndlista- og handíðaskólanum og var nem-
andi þar áður. Þegar maður veltir þessu fyrir
sér vaknar þessi spurning: Er þarna komin ný
listgrein? Þetta byggir miklu meira á hugvís-
indum og heimspeki en list. Er villandi að hafa
þetta tvennt, málverkið og þessa nýju list, und-
ir sama heiti, myndlist? Það er mín skoðun að
eftir að Listaháskólinn tók til starfa hafi mynd-
listarkennsla á Íslandi verið lögð niður. Það er
ekki bara umhugsunarvert, heldur líka mjög
miður. Ég legg áherslu á orðið miður!“
Einar hefur ekkert út á tæknina að setja.
„Hún er óaðfinnanleg. Hver velur sinn miðil.
Hættan við það þegar tæknin tekur yfir er aft-
ur á móti sú að þá deyr tilfinningaflæðið. Ég
held að það sé líka hægt að tjá tilfinningar í
gegnum tölvu, ekki bara á striga. Ég held að
þetta sé lagt upp svona í kennslunni. Hug-
myndin verður svo ráðandi að ekki er svigrúm
fyrir tilfinningar. Við þessar aðstæður lenda
menn oft í vandræðum. Þá vantar birtingar-
mynd og komast í þrot. Fyrir vikið hefur verk-
ið ekki sömu áhrif og til dæmis málverkið. Þú
manst eftir málverki ef það höfðar til þín til-
finningalega. Og vegna þess að það höfðar til
þín tilfinningalega.“
Málverkið kemur aftur
Einar kveðst skilja vel að ungir listamenn
vilji reyna aðrar leiðir en „gömlu hundarnir“.
Það sé eðlilegt. „Blessaður vertu, ég var sjálf-
ur að skrúfa stálrör og plast á mínar myndir.
Sú þrívídd var samt hluti af málverkinu. Unga
fólkið er hins vegar að stíga burt frá málverk-
inu. Það er svo sem ekkert nýtt. Þessi þróun
hefur verið í gangi í þrjátíu ár úti í heimi og er
á undanhaldi. Hér hafa menn hins vegar gerst
ofsatrúar og hleypa málverkinu ekki að. Hafa
fundið upp hjólið. Ég er þó sannfærður um að
málverkið mun koma inn aftur. Það hefur alltaf
gert það. Líka í Listaháskóla Íslands.“
Einar tekur líkingu úr tónlistinni. „Þegar
menn byrjuðu að semja svokölluð nútímatón-
verk á liðinni öld fór poppið að blómstra. Al-
menningur slökkti á nútímatónlistinni, enda er
hún bara fyrir innvígða, og sneri sér að popp-
inu. Bítlarnir og Stones höfðuðu meira til fólks.
Þar voru tilfinningarnar. Og ég segi fyrir mína
parta, það er mín klassík.“
Skrýtið verðmætamat
Einar Hákonarson er ekki þekktur fyrir
tæpitungu. Það á líka við um pólitík. „Ég skil
ekki alltaf verðmætamat Íslendinga. Ráða-
menn vilja hafa menningu í landinu. Rjúka til
og byggja hús til að svara þessari þörf. Þegar
upp er staðið kemur það menningu aftur á móti
ekkert við. Ekki nokkurn skapaðan hlut. Gott
og vel. Þarna eru húsin. En þegar enginn veltir
því fyrir sér hvort listamenn eru í aðstöðu til að
búa til list skipta þau ekki máli. Við búum við
skandinavískt, ríkisrekið módel. Og þeir sem
ekki fylgja hinni opinberu stefnu eru settir út á
Guð og gaddinn.
Það eru til tvær leiðir. Annars vegar eru
listamenn úti á akri markaðarins. Eins og ég.
Og ef áhugi almennings er ekki fyrir hendi get-
um við ekki átt við þetta. Það er einfalt.
Hins vegar er það þessi ríkisrekna leið sem
listfræðingar stjórna alfarið. Ríkisvaldið felur
þessum mönnum að ákveða hvað er list og hvað
ekki á hverjum tíma. Þó svo stuðningur stjórn-
valda við listina sé auðvitað ágætur má hann
ekki mótast af þeim sem fara með valdið. Það
verður aldrei friður um styrki og úthlutanir og
að mínu mati getum við lært mikið af Banda-
ríkjamönnum og Írum. Það eru til aðrar leiðir.
Í Bandaríkjunum gera menn þetta í gegnum
skattakerfið. Fyrirtæki og einstaklingar njóta
frádráttar frá skatti ef þeir styðja við listir.
Þetta er hvetjandi kerfi og vel þess virði að
skoða.“
Einar kveðst þó ekki hlynntur því að leggja
alfarið niður starfslaun listamanna. „Yngsta
kynslóðin þarf á starfslaunum að halda meðan
hún er að sanna sig. Á móti kæmi síðan þessi
hvatningarstefna.“
En bindur Einar vonir við það að þetta kerfi
verði endurskoðað?
„Satt að segja ekki. Ég hef oft reynt að vekja
máls á þessu en ekki beinlínis fengið hljóm-
grunn. Hvorki frá vinstri né hægri. Það skiptir
stóra hópa svo miklu máli að missa ekki þessar
sporslur.
Það segir sig þó sjálft að þetta kerfi skekkir
samkeppnisstöðu listamanna. Hugsum okkur
fimm fyrirtæki í samskonar rekstri. Allt í einu
er einu kippt út úr og það styrkt. Auðvitað
skekkir það samkeppnisstöðuna.“
Listamaðurinn á að lokum erindi við menn-
ingarmálanefnd Reykjavíkurborgar. „Stefán
Jón Hafstein og menningarmálanefnd héldu
fyrir nokkru opinn fund í Ráðhúsinu. Var þar
rædd sýningaraðstaða í borginni og meðal
annars bent á að listamönnum væri mismunað.
Það endaði með því að allir meðlimir nefnd-
arinnar ætluðu að taka málið til umfjöllunar,
meðal annars var talað um að opna vestursal
Kjarvalsstaða fyrir umsóknum. Hins vegar
hefur ekkert heyrst í þessu ágæta fólki þrátt
fyrir fögur fyrirheit um að laga þetta ófremd-
arástand.“
Sýningin í Húsi málaranna er opin fimmtu-
daga til sunnudaga frá kl. 14 til 18. Henni lýkur
7. júní.
Morgunblaðið/RAX
Morgunblaðið/RAX
Einar Hákonarson
AÐ YRKJA
SITT LAND
Einar Hákonarson opnar málverkasýningu í Húsi mál-
aranna í dag kl. 15. ORRI PÁLL ORMARSSON tók hús
á Einari og ræddi við hann um málverkið, listmennt-
unina, stefnu hins opinbera og umfram allt ástríðuna.
orri@mbl.is